11
Göy çəməndə dincəliniz,
Ay qəşəng cücələrim
Tofiq Mütəllibov uşaqların sevə-sevə oxuduğu və çox sevdiyi şairlərdəndir. Çünki onun
yaratdığı yadda qalanı nəğmələr həm də xalq arasında şöhrətlənmişdir. Onun “Kəkliklər oxuyanda”
(1965), “Gözəllikdən doymur ürək” “Danışan qayalar” (1973), 1975), “Mənim əzizlərim” (1979),
“Vüqarın nəğmələri” (1987), “Durnaların qanadında” (1992) və sair şeir kitabları çap olunmuş uşaqların
böyük sevgisini qazanmışdır.
Tofiq Mütəllibov dramaturgiya sahəsində də qələmini sınamışdır. Onun uşaqlar üçün yazdığı
“Meşə nağılı”, “Danışan qayalar” adlı pyesləri Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla teatrında
“Cücələrim” adlı alleqorik pyesi isə Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar teatrında tamaşaya
qoyulmuşdur.
Tofiq Mütəllibov dünya xalqları ədəbiyyatından etdiyi bədii tərcümələri ilə də diqqəti cəlb
edir (5). Türkmən şairi Berdinəzər Xudaynəzərovdan, özbək şairəsi Zülfiyədən rus şairi Mixail
Dudindən, Pyotr Kolsovdan, gürcü şairi Xuta Berulovadan və sair sənətkarlardan Azərbaycan dilinə
etdiyi əsərlər öz poetikliyi və orjinallığı ilə seçilir.
Tofiq Mütəllibovun yaradıcılığı zəngin olduğu kimi şeirlərində yadda qalan, axıcı, səlis, rəvan
və ürəyə yatan Azərbaycanın tanınmış bəstəkarlarından Fikrət Əmirov “Odlar ölkəsi ” şeirinə, Arif
Məlikov “Gözəlliklər məskəni” şeirinə, Ş.Axundova “Gözlərinə toxundu” şeirlərinə, N.Məmmədov
“Analar” şeirinə, Ə.Tağıyev “Mənim əzizlərim”, T.Bakıxanov “Abşeron bağlarında”, “Yaylaqların
mahnısı” və sair mahnılarına musiqi bəstələmişlər. Demək olar ki, hələ də bu günə kimi onun şeirlərinə
yazılmış mahnılar tanınmış müğənillərin repertuarlarında yaşamaqdadır.
Tofiq Mütəllibov ilk yaradıcılığa şeirlə gəlmiş, sonrakı əsərləri də uğurlu olmuşdur. Onun
uşaqlar üçün yazdığı şeirlər öz emosionallığı və siqləti ilə seçilir. Hamı üçün maraq doğuran şən və
qaynar həyat, əyləncə və oyunları, arzu və istəkləri və nəhayət, uşaq psixologiyasının orjinal
təsvirinə rast gəlirik. Onun şeirlərində sözçülükdən quru sxematik didaktikadan uzaq olan ayrı-
ayrı poetik nümunələrdə kövrək uşaq düşüncələrinin hissələrinin və fəaliyyətinin üzvü vəhdətini
görürük. Məsələn “İsti yuva” şeirində ana ilə bala arasında sual və cavab şəklində verilmiş parçaya
baxaq.
-
Ata quşlar üşümür
Bu şaxtalı havada?
-Ay qızım gizləniblər
Onlar isti yuvada.
Uşaqlarda maraq doğuran suallara böyüklər tərəfindən düzgün izah verilməlidir. Bu uşağın
gələcək həyatında inkişaf və formalaşmasında öz təsirini göstərir. Suala düzgün cavab alan uşaq
başlayır düşünməyə...
Daha sual vermədi
Atasına sayalı
Öz isti evlərinə
Qanadlandı xəyalı
Şairin epik şeirlərində yaratdığı uşaq obrazları müxtəlif xarakter və psixologiyaya, həyatı
dərk etmə imkanlarına görə bir-birlərindən fərqlənir. “Az olsun yaxşı olsun ”, “Bahar gəlibdir”,
“Çiçək dostları ”, “Məstan”, “Hacıleylək”, “Çıxart dilini” və s. şair əsərlərində bunları görmək
mümkün olur. Bu şeirlərdə uşaqların maraq dünyası müşahidə olunur, onları sadələşdirib uşaq
ruhuna uyğun qələmə alır (2, səh. 42). Təsvir olunan təbiət hadisələri: İldırımlı, şimşəkli anlarda,
günəşli sakit günlərdə uşaq təxəyyülünə məxsus cizgilərlə verilir.
Tofiq Mütəllibovun poeziyası mövzu rəngarəngliyi baxımından daha çox diqqəti cəlb edir. Onun
ürəyəyatan uşaq şeirlərini başlıca mövzu təbiət aləmidir. Kiçik yaşlı uşaqları təbiət sirlərindən xəbərdarlıq
etmək, onların dünyagörüşünü genişləndirmək, hazırcavab öyrətmək T.Mütəllibov şeirlərində bu sahə
məharətlə göstərmişdir. Bunlardan “Nə gözəlsən”, “Sönməyəcək tonqal”, “Qalacaq bu cığırlar,” “Qızıl
payız”, “Ana torpaq”, “Ömrümüzün zirvəsi”, “Bu torpağın məhəbbəti”, “Nağıllı təbiət”, “Gözəldir” və
sair şeirlə ana təbiətin rəngarəng möcüzələri, bitkilər və heyvanlar aləmi sənətkar qələmi ilə tərənnüm
olunmuş, sənətkarlıqla seçilmiş, məcazlar lirik obrazlılığın daha da zövqləndirilir. “Nə gözəlsən ”
Meşə, vüqarlı meşə,
Sinəsi qarlı meşə.
Öyünürsən barınla,
Uca ağaclarınla,
12
İldırımlar çaxsa da,
Coşğun sellər axsa da
Dəli külək əssə də,
Qılınc kimi kəssə də,
Ağacların əyilməz-
Şah vüqarın əyilməz.
Palıdlar qəhrəman tək...
Neylər, ildırım şimşək.
Uşaq poeziyasında müqayisənin əsasını əşya, hadisə, hərəkət əlamət və keyfiyyətin
qarşılaşdırılması nəticəsində yaranan assosiativ təsəvvür təşkil edir. Bu predmetin səciyyəvi
xüsusiyyətinin digər bir predmet üzərinə köçürülməsi nəticəsində həmin predmet üçün bu yeni
xüsusiyyət qeyri-adi mahiyyət kəsb edir ki, bunun sayəsində oxucunun təsəvvüründə assosiasiya
nəticəsində
bir konkretlik və deməli, bədii obraz yaradılmış olur.
Vətən anatək
Bəsləyir bizi
Daha xoş günə
Səsləyir bizi
Bu şeir parçasında “Vətən” məfhumunu uşaqlar üçün ən sevimli, ən nəcib və ən pak
duyğuların ifadəsi olan ən çox konkret mahiyyətdə olan “ana” soru ilə müqayisə edilmişdir.
Nəticədə vətən haqqında yaranan təsəvvür konkret səciyyə kəsb etmiş, həmin sözün mənası
haqqında uşaqlarda təsəvvürün genişlənməsi və əyaniləşməsi mümkün olmuşdur.
Müqayisənin uşaq şeirində əhəmiyyəti qarşılaşdırılan əşya və hadisələr haqqında təsəvvür
yaratmaq ilə bitmir, eyni zamanda müqayisə prosesində əşya və hadisələrin əsas əlamətləri də əks
olunur. Göstərilən şeir parçasında ana və vətən məfhumlarında olan emosional xüsusiyyətlər
əyaniləşdirilmiş və dəqiqləşdirilmişdir.
Tofiq Mütəllibovun yaradıcılıq sahəsi geniş və çox şaxəlidir (3, s. 330). Onun müxtəlif illərdə çap
etdiyi “Bəxtəvər uşaqlar”, “Bağçada yolka”, “İşıq”, “Ləpələrin nəğməsi”, “Kəkliklər oxuyanda”, kitab–
larındakı şeirləri kiçik yaşlı oxucular arasında geniş yayılmışdır. “Anam işdən gələndə” şeirlərində yazır:
Bəzəmişəm otağı,-
Hər yan gözəl, tər-təmiz.
Stol üstə salınır
Yaraşıqlı süfrəmiz.
Güldanların içinə
Çiçək düzüm rəngarəng.
Anam işdən gələcək
Anam işdən gələcək!
Anam yorulmuş indi,
İşləyibdir səhərdən.
Qoy dincini alsın o,
Böyük qızam axı mən.
Hazır görcək süfrəni
Sevinəcək güləcək,
Anam işdən gələcək
Anam işdən gələcək
Tofiq Mütəllibovun vətən mövzulu şeirləridə çoxdur. Vətənimizin ucsuz-bucaqsız torpaqları,
onun zəngin təbiəti və bol sərvəti həm lirik şeirlərində, həm də nəğmələrində vəsf olunur. Onun qələmə
aldığı “Ömrümüzün zirvəsi”, “Gəlsin vətənimə”, “Qobustan”, “Gəncənin çinarı”, “Bakımıza nəğmə
qoş”, “Göygöl”, “Bura vətəndir” və s. poetik gücə malik olan şeirlərimizdə doğma vətənin əzəmətini
qələmə alan şair ümumiləşdirmə yolu ilə mövzunu ustaliqla təsvir etmiş, oxucunun həyat eşqini, ana
torpağa məhəbbətini yüksəltmişdir (6, səh. 46).
“Bura vətəndir!” şeirində şair elə incə məcazi təsvirlərdən istifadə edir ki, gözlərimiz
qarşısında sanki bir tablo canlanır.
Qumu, çınqılı,
Daşı qızıldan.
Göllərin üzük
Qaşı qızıldan.