117
əsas iştirakçısı olan Mirzə Əliqulunu gördükdə: “Bu kafir oğludur bizim dinimizə gülüb,
şeyxlərimizi biabır edən, budur babı oğlu, babı!” - deyərək şairi döyüblər. Mirzə Əliqulunu Tiflisə
göndərməli olduq” (4, səh.32).
Mollanəsrəddinçi maarifçilər Azərbaycanda milli teatrların həm açılması, həm də teatrın
təbliğ edilməsi sahəsində böyük zəhmət sərf edərək xalqın maariflənməsi naminə məh-
rumiyyətlərdən belə qorxmamışlar. Mollanəsrəddinçilərin teatr haqqında olan fikirləri və görüşləri
bizə belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, onlar öz dövrünün qabaqcıl maarif xadimi kimi xalqın
tərəqqisini yüksəltmək
uğrunda yorulmadan, usanmadan ciddi mübarizə aparmışlar.
ƏDƏBİYYAT
1.
“Molla Nəsrəddin” jurnalı (1906-1931)
2.
Haqverdiyev Ə. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. II cild. Bakı: Lider nəşriyyat, 2005, 408 s.
3.
Kazımova F. Azərbaycan ədəbiyyatının “Cüvəllağı”sı. Bakı: Mütərcim, 2012, 324 s.
4.
Mərdanov M. Əlli il Azərbaycan səhnəsində. Xatirələrim. Bakı: 1959, 125 s.
ABSTRACT
Kamal Jamalov
On the role of mollanasraddinists in strugle for progress of national press
This paper deals with the activities of mollanasraddinists in strugle for progress of national
press. It is noted that mollanasraddinists considering newspaper as the mirror of the world
intervened coragely into all pedagogical problems of that time, critisized, ironized, laughed but
thought as well about the ways out of illiteracy bog day and night. The pedagogical problems that
mollanasraddinists paid more attention to consisted of the followings: conduct of education in
mother tongue, establishment of new national schools, preparation of textbooks in mother tongue,
nationalization of content of education, application of new educational methods, definition of
purpose and content of education. These ideas lay as the essence of activities of mollanasraddinists.
РЕЗЮМЕ
Кямал Джамалов
Взгляды просветителей молланасреддинцев по отношению воспитательной роли
театров
В статье привлекаются анализу проводимая борьба просветителей молланасреддинцев
(Джалиль Мамедгулузаде, Омар Фаик Неманзаде, Абдуррахим Бей Хаквердиев), связанная с
воспитательной ролью, прогрессом и идейной чистотой искусства. Подчеркивается, что мол-
ланасреддинцы подвергались нападениям, не только высмеивая ложь, лицемерие моллы,
ахундов в сатирических стихотворениях, фельетонах, но и создавая театральные сцены под-
вергались преследованию, издевательству, критике, унижению, угрозе, оскорблению, и др.
Несмотря на все это молланасреддинцы не сбились с пути, до конца остались верными своим
целям и идеям.
НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru,
professor E.Maqsudov
118
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.
ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 4(78)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.
SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 4 (78)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ.
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 4 (78)
VÜSALƏ İSMAYILOVA
Naxçıvan Dövlət Universiteti
UOT:37.01
MƏNƏVİ TƏRBİYƏNİN FƏLSƏFİ ƏSASLARININ ARAŞDIRILMASI
Key words: Morality, nurturing, philosophy, analysis, ideas
Ключевые слова:
Нравственность, воспитание, философия, анализ, идея.
Yetişən nəslin mənəvi tərbiyəsinin aktuallaşdırılması, onun nəcib sifətlərə yiyələnmək
ruhunda tərbiyə edilməsi günün vacib tələbinə çevrildi. Mənəvi insan, mənəvi zənginlik,
mənəviyyatlı olmaq səyləri bütün dövrlərdə insanlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Bu
gün ölkənin bütün vətəndaşları müstəqillik yolu ilə inamla irəliləyən, dərin sosial - iqtisadi
dəyişikliklər dövrü yaşayan, dünyada gedən proqressiv proseslərə fəal şəkildə qoşulan
Azərbaycanın gələcəyi və onun gəncləri haqqında düşünmək məcburiyyətindədir.
Bəs mənəvi tərbiyə nədir? Onun pedaqoji, psixoloji əsasları ilə yanaşı fəlsəfi əsasları nədən
ibarətdir?
Araşdırma və təhlillərimiz göstərir ki, mənəvi tərbiyə anlayışının ifadə etdiyi məna və
məzmuna münasibətdə pedaqoji ədəbiyyatda dəqiqləşdirilməmiş, ziddiyyətli görünən, bəzən də
ümumiləşdirilib tamamlanmamış fikir və mülahizələr vardır. Tədqiqatlardakı belə bir uyğunsuzuğu
pedaqoji elmlər doktoru Ləzifə Qasımova da diqqətə çəkərək yazır: «Azərbaycanda nəşr olunmuş
bəzi pedaqoji ədəbiyyatlarda nədənsə «mənəviyyatla əxlaq» və «mənəvi tərbiyə ilə əxlaq tərbiyəsi»
məfhumları eyniləşdirilir. Əxlaq tərbiyəsi mənəvi tərbiyə kimi, mənəviyyat əxlaqın tərkib hissəsi kimi
qələmə verilir. Hətta yaxşılıq, xoşbəxtlik, milli mənlik şüuru, doğma yurda, Vətənə məhəbbət,
əməksevərlik, vətənpərvərlik, beynəlmiləlçilik əxlaq kateqoriyaları kimi qiymətləndirilir” (1, s. 13).
Məlumdur ki, «mənəvi», «mənəviyyat» ərəb mənşəli sözdür və hərfi mənası mənaya,
məzmuna aid olan, maddi olmayan, fikri, ruhi olan deməkdir. Nədənsə bu anlayışın mahiyyəti
barədə məqalə Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasına salınmamışdır. Dövrü üçün çox mötəbər nəşr
sayılan ensiklopediyada yalnız istehsalatla bağlı mahiyyətdə «Mənəvi aşınma» və hüquqi əsasda
«Mənəvi zərər» anlayışlarının mahiyyətinə aid məqalələr verilmişdir (2, s. 508). Bu məfhum
«Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində belə ifadə olunur: «Mənəviyyat - insanın mənəvi keyfiyyətləri,
normaları, yüksək əxlaq, yüksək mənəviyyat - mənəvi insanın daxili, ruh aləmi ilə bağlı olan
mənəviyyatla əlaqədar, batini, qeyri - cismani, qeyri –maddi” (3, s. 94).
Bilmək lazımdır ki, insanın mənəvi dəyərləri əsrlər boyu işlənib hazırlanmış, bizim
dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bu mənəvi dəyərlər insanlığın həyat fəaliyyətinin müxtəlif
dövrlərində təzahür etmiş dini təlimlər, müdriklərin mənəvi axtarışları, xalqın, etnosun adət -
ənənələri əsasında formalaşmış sosial davranış qaydalarıdır. Bu
təsadüfi deyildir ki, insanın düşüncə
vasitələri və həyat fəaliyyətinin əsasında duran dəyərlər mənəvi nöqteyi - nəzərdən, həyat simvolu
kimi
düşünülmüş, necə deyərlər, nəsli mühafizə işinə xidmət etmişdir.
Mənəvi tərbiyə problemi fəlsəfənin də tədqiq etdiyi problem olduğu üçün pedaqoji,
psixoloji əsasları ilə yanaşı fəlsəfi əsasları da araşdırılmışdır. Bəs mənəvi tərbiyənin fəlsəfi əsasları
və məzmunu haqqında filosofların fikri nədən ibarətdir?
Mənəvi tərbiyə məsələləri, şəxsiyyət problemi fəlsəfi fikrin bütün tarix boyu mütəfək–
kirlərinin diqqət mərkəzində duran mövzulardandır. Keçmişdə filosoflar belə hesab edirdilər ki,
insan həyatının norma və dəyərlərini anlamadan insan təbiətini dərk etmək mümkün deyil.
Zərdüştiliyin mənəvi prinsipləri Humata (xeyirxah fikir, düşüncə), Huxta (xeyirxah söz),
Hvarşta (xeyirxah əməl) sülhü, əmin-amanlığı qorumaq, əməksevərlik, qənaətçillik, xeyirxahlıq,
ədalətlilik tələblərini ifadə edirdi. Zərdüştilik sosial fikir tarixində məhz bu arzu, təklif və tələblər