133
Adaptasiya oluna bilmədikdə tədricən konflikt dərinləşir və onlar ayrılırlar. Adaptasiya, eləcə də
ailə mühitinin formalaşması tərəflərin psixoloji hazırlığı və mədəni səviyyəsindən də asılıdır.
Problem yarandıqda belə ailələrdə tərəflər
başqa variant, başqa çıxış yolu axtarırlar.
Məryəmin nümunəsində fikrimizi əsaslandıraq. Məryəm 3 ildir ailə qurub. 2 yaşında qızları
var. Əri ilə münasibətlərində tez-tez gərginlik yaşanır. Məryəm bunlarla bağlı belə deyir: “Əvvəllər
ərimlə mübahisə edir, onun hər bir hərəkətinə reaksiya verirdim. Dava-dalaş salır, evdən
gedəcəyimi bildirirdim. İndi daha ağıllanmışam. Xasiyyətini öyrənmişəm. Əsəbi olanda ona heç nə
demirəm. Sakitləşəndən sonra fikirlərimi ona çatdırıram” .
Gənc ailələrdə ailədaxili psixoloji mühitin formalaşmasında kommunikativ ünsiyyət
mühüm ol oynayır. Kommunikativ ünsiyyət tələbatı özünün bir sıra xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb
edir. Bura əks tərəfin müstəqilliyinə hörmət,
simpatiya, antipatiya və s. aiddir.
İnformasiya qıtlığı da ailədaxili münasibətlərə təsir göstərir. İlk növbədə ona görə ki, hər kəs
hadisəyə öz bildiyi kimi şərh verir. Bu isə psixoloji maneəyə səbəb olur. Bu psixoloji situasiyanı
öyrənmək üçün 58 nəfər qadınla sorğu keçirdik. Anketdə qoyulmuş sual belə idi: “Təsəvvür edin ki,
Siz ağır bir sumka götürürsünüz. Əriniz də yanınızla əliboş gedir, lakin sizə kömək etmək ağlına
gəlmir. Belədə Siz nə edərdiniz? “
Anket sorğusuna cavab verənlər anketdə göstərilən cavablardan birini seçə bilərdilər:
1)
Deyərdim ki,
kömək etsin;
2)
Heç nə deməzdim, lakin narazı qalardım;
3)
Eyham vurardım ki, kömək etsin;
4)
Çalışardım elə bir üsul tapım ki, özü başa düşsün;
5)
Heç nə etməzdim.
Sorğu aparılan qadınlardan 26%-i “Deyərdim ki, kömək etsin” , 36%-i “Heç nə deməzdim,
lakin narazı qalardım” , 11%-i “Eyham vurardım ki, kömək etsin” , 9%-i “Çalışardım elə bir üsul
tapım ki, özü başa düşsün” , 16%-i “Heç nə etməzdim” – cavabını vermişlər.
Verilən cavablar ailədə kommunikativ ünsiyyətlə bağlı müəyyən fikir formalaşdırır.
Cavablardan da göründüyü kimi, bəzi ailələrdə kommunikativ ünsiyyət problemi var. 36% qadın
fiziki gərginliyə dözməyi daha üstün tutur, nəinki ərinə müraciət etməyi. Bu, eyni zamanda göstərir
ki, bu ailədə ən azı birtərəfli qaydada ünsiyyətdən qaçmaq var. Təbii ki, belə diskomfort vəziyyət
ailədaxili münasibətlərə də təsir göstərir. 16% “Heç nə deməzdim” bildirənlərdə isə vəziyyət daha
da dramatikdir. Bu cavabı verənlərlə sonrakı söhbətlər göstərdi ki, burada motivlər fərqlidir. Belə
ki, bu cavabı verən 10 nəfər qadından 4-ü buna vərdiş etdiyini və artıq bu vəziyyəti norma hesab
etdiyini bildirdi. 3 nəfər ərinin onsuz da kömək etməyəcəyini, 3 nəfər isə ərinə deməkdənsə, yükü
daşımağı daha rahat bildiyini söyləmişdir. İstənilən halda 52% qadının bu və ya digər səbəbdən əri
ilə kommunikativ ünsiyyətdən qaçmasını normal hal hesab etmək olmaz. Təbii ki, burada subyektiv
amillər də rol oynayır. Yəni qadının
xarakteri, ərinə münasibəti və s.
Ailədaxili konfliktlərin təhlili göstərir ki, belə vəziyyətdə kommunikativ ünsiyyətin qıtlığı
başlıca rol oynayır. Aynanın vəziyyətində ünsiyyət tələbatı əri ilə bağlıdır. Əvvəlcə, əri ev işlərində
ona kömək edirdi. Eyni zamanda Aynanın əziyyətini qiymətləndirirdi. Daha sonra ev işlərindəki
yorğunluq, uşağa qulluq etmək və dəyərləndirilməmək Aynanı əsəbləşdirir, özündən çıxarır. Lakin
problem ondadır ki, Ayna bunları özü çəkir, gözləyir, lakin ərinə izah etmir. Halbuki, o, bunları izah
edə bilərdi.
Ailə həyatında ailə quranadək tərəflərin ailə ilə bağlı təsəvvürləri, təxəyyüllərində
yaratdıqları ilə reallıqda yaşadıqları ailə həyatı arasında bir bağlılıq var. Başqa sözlə, təxəyyüldə
yaradılanlarla reallıqda olanlar arasında uyğunsuzluq olduqda ziddiyyət, konflikt baş verir. O da
məlumdur ki, təxəyyüldə yaradılanlar çox güclü təsirə malik olur və uzun müddət hafizədən
silinmir. Biz reallıqda olan ailə vəziyyəti və təxəyyüldəkilərin arasında olan asılılığı öyrənmək
məqsədilə 90 nəfər qadınla sorğu keçirdik. Onların ailə həyatı 5 ilə qədərki dövrü əhatə edir. Anket
sorğusu belə idi: “Sizin ailə həyatı quranadək təxəyyülünüzdə canlandırdığınız ailə ilə, indiki real
ailə həyatınız arasında fərq varmı? “
Sorğuya cəlb olunan qadınlardan 25 nəfəri ali təhsillidir, həm də işləyirlər. 17 nəfər ali
təhsilli qadın işləmir, 20 nəfəri orta məktəbi qurtarıb işləyir, 28 nəfəri orta məktəbi bitirib işləmir.
134
Sorğu nəticəsində məlum oldu ki, sorğu keçirilən qadınların 58%-nin təxəyyüllərində yaratdığı ailə
həyatı ilə real ailə həyatı arasında xeyli fərq var. Onlar daha ideal həyat fikirləşirmişlər. 23% qadın
təxəyyüldəki ilə reallıq arasında əsasən oxşarlıq olduğunu bildirirdilər. 19% isə real ailə həyatından
çox razı olduqlarını bildirdilər.
Ailə həyatından daha çox narazılıq edənlər ali təhsilli olub işləməyənlərdir. Onların 29%-i
daha yaxşı həyat arzuladıqlarını, lakin reallıqda ona nail ola bilmədiklərini bildirdilər. 23%-i əsasən
uyğun gəldiyini bildirdi. 21%-i ailə həyatından tam razı qaldığını qeyd edirdi. 35%-i nisbətən narazı
olduqlarını göstərirdi.
Ali təhsilli və işləyən qadınların 38%-i ailə həyatından razı olduğunu, 36%-i əsasən razı
olduğunu, 16%-i tamamilə narazı olduğunu bildirmişdir. 28%-i tam razı olduğunu, 20% nisbətən
narazı olduğunu bildirmişdir.
Orta təhsilli işləyənlərin 36%-i ailə həyatından razı olduğunu, 22%-i əsasən razı olduğunu,
15%-i narazı olduğunu, 27%-i nisbətən narazı olduğunu bildirmişdir. Orta təhsilli işləməyənlərin
32%-i həyatından tam razı olduğunu, 36%-i əsasən razı olduğunu, 12%-i narazı olduğunu, 26%-i
nisbətən narazı olduğunu bildirmişdir.
Razılıq və narazılıq edənlərin motivləri də fərqlidir. Bəziləri hesab edirlər ki, onlar daha
yaxşı yaşamağa layiqdirlər, digərləri iqtisadi çətinlikdən narazılıq edir, başqaları isə müstəqil
yaşamaq, sərbəst olmaq istədiklərini, lakin qaynana, qaynata ilə birlikdə yaşadıqlarından narazılıq
edirdilər. Razılıq edənlərin də motivləri fərqli idi.
Ailə həyatı quranadək təxəyyülündə yaratdığı ailə obrazı ilə reallıqdakı ailələri arasındakı
fərq
və ya uyğunluq
Cədvəl 2.2
№
Sorğuya cəlb olunanlar
Razı
olanlar Nisbətən
razı
olanlar
Narazı
olanlar
Nisbətən
narazı olanlar
1 Ali
təhsilli, işləyənlər
28
36
16
20
2 Ali təhsilli, işləməyənlər
21
29
19
31
3 Orta
təhsilli işləyənlər
36
22
15
27
4 Orta təhsilli işləməyənlər
32
30
12
26
5 Cəmi:
29,0
29,0
16,0
26,0
Cədvəldən də göründüyü kimi, gənc ailələrdə istər-istəməz müəyyən problemlər yaşanır. Onun
da çoxsaylı səbəbləri var. Daha çox özünü biruzə verənlər psixoloji, iqtisadi və sosial səbəblərdir.
Psixoloji səbəblərin özünü də müxtəlif qruplara ayırmaq olar. Bunlardan ilkin olanı psixoloji
adaptasiyadır. İstər oxşar, istərsə də fərqli mühitdə böyüdüklərindən birgə yaşayış zamanı müəyyən
fərqlər meydana çıxır. Müəyyən dövr ərzində onlar bir-birlərində olan mənfi və müsbət xüsusiyyətləri
öyrənir, onun bəzilərini islah etdirir, bəzilərində güzəştə gedir, bəzilərini qəbul edirlər. Eləcə də hər bir
tərəf özünün üzərində də korreksiya işi aparır. Bunlar alınmadıqda konflikt başlayır. Digər bir
psixolojiproblem təxəyyüldə yaradılanla reallıq arasında olandır. Adətən təxəyyüldə yaradılan daha
cəlbedici olur. Ümumən təxəyyüldə yaradılanla reallıq arasında uyğunluq nisbəti çox az hallarda
mümkün olur. Başqa bir psixoloji səbəb müxtəlif vasitələrdən istifadə etməklə ailədə liderlik
problemidir.
Nəhayət başqa və daha ciddi səbəblərdən biri də dünyagörüşü və mədəni səviyyə ilə
bağlıdır. Mədəni səviyyəsi yüksək olan şəxs həm nəyi və necə güzəştə getməyi bacarır, həm də
məqamı, zamanı düzgün dəyərləndirir.
Göründüyü kimi ali təhsilli, orta təhsilli, işləyən və işləməyən gənc ailəli qadınların 29%-i ailə
həyatından tam razıdır. Lakin diqqəti cəlb edən cəhət ondan ibarətdir ki, ali təhsillilərin 25%-i ailə
həyatından tam razı olduqları halda, orta təhsillilərin 34%-i ailə həyatından tam razıdır. İşləməyən ali
təhsillilərlə, işləyən ali təhsillilər arasında da ailəsindən tam razı olmaq sahəsində müəyyən fərqlər
vardır. Bu rəqəm işləyənlərdə 28%, işləməyənlərdə 21%-dir. Bu, bir də ondan irəli gəlir ki, onların bir
qisminə ərləri işləməyə icazə vermir. Ona görə də ailəsindən nisbətən narazı qalanların içərisində ali
təhsilli işləməyənlərin faiz nisbəti daha yüksəkdir. Onlarda bu rəqəm 31% təşkil edir. Narazı qalanların
da faiz nisbəti digərləri ilə müqayisədə daha yüksəkdir.