Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

171 
 
job“) qloballaşma proseslərində özünün səmərəsizliyini nümayiş etdirir. Belə ki, bu sistemlər çox vaxt 
gəncləri əmək bazarının çağırışları qarşısında aciz edir, onları problemlərin həlli üçün  yalnız məhdud 
praktiki vərdişlərə yiyələndirir (məktəbə söykənən sistemlər),yaxud işçi qüvvəsini daha çox bir spesifik 
şirkətin  hüdudlarında  lazım  olan  bilik  və  kvalifikasiyalarına  xüsusi  əhəmiyyət  verir  (Training  on  the 
job). Dual peşə təhsili sistemi bu iki ifrat  yanaşma arasında “praqmatik kompromiss” olmaqla nəzəri 
təlimi peşə təcrübəsi ilə əlaqələndirir [3, s.7]. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 2012-ci 
il  tarixli  fərmanı  ilə  təsdiq  edilmiş  “Azərbaycan  2020:  Gələcəyə  Baxış”  İnkişaf  Konsepsiyasında,  24 
oktyabr  2013-cü  il  Sərəncamı  ilə  təsdiq  etdiyi  Təhsilin  inkişafı  üzrə  Dövlət  Strategiyasında  təhsilə 
utilitar texnokratik baxışdan təhsilin dövlətin təmin etdiyi nemət kimi dərkinə keçid öz ifadəsini tapdı. 
Bu  planların  reallaşdırılması  bizim  ölkəmizə  rəqabət  qabiliyyətliyini  yüksəldərək  sivilizаsiyаnın  yеni 
inkişаf mərhələsində yеrini tаpmаqdа rеаl, bəlkə də unikаl şаns vеrir.  
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Гидденс Э.Последствия модерна. М., Праксис,  2011  
2.
 
О'Коннор  Д.,  Макдермот  И.  Искусство  системного  мышления.  Издательство  Альпина 
Бизнес Букс. М., 2006 
3.
 
Blossfeld, H. P./Stockmann, R. (1999): The German Dual System in comparative perspective. 
In: International Journal of Sociology,Vol. 28, s. 3 – 28 
4.
 
Kwiek, M. (2004): The emergent European educational policies under scrutiny: The Bologna 
process  from  a  central  European  perspective.  In:  European  Educational  Research  Journal, 
Vol. 3, No. 4, pp. 759 – 776 
5.
 
Münch  R.  (2001):  Internationale  Arbeitsteilung  als  Motor  transnationaler  Verge-
sellschaftung. In: Münch R. (Hrsg.), Offene Räume. Soziale Integration diesseits und jenseits 
des Nationalstaats, Frankfurta. M.: Suhrkamp, s. 151– 178  
6.
 
 The European Indicator of Language Competence, Communication from the Commission to 
the European Parliament and the Council, Commission of the European Communities, 2005, 
21 P. 
7.
 
Ulich,  M./Oberhuemer,  P.(2003):  Interkulturelle  Kompetenz  und  mehrsprachige  Bild-
ung.In:Fthenakis,W.E.(Hrsg.):  Elementarpädagogik  nach  PISA.Wie  aus  Kindertagesst-ätten 
Bildungseinrichtungen werden können. Freiburg im Breisgau: Herder, s. 152-168. 
 
ABSTRACT 
    Muslim Nazarov, Nizami Guliyev 
                                   Globalization: threats and opportunities 
The article focuses on the threats  and opportunities offered by the fundamental changes that 
have  occurred  in  the  era  of  globalization.  There  communicate  threats  mainly  from  the  education 
systems of countries identified the competencies required the individual to understand and actively 
participate  in  the  processes  of  globalization,  drawing  attention  to  the  ambivalence  of  the  Bologna 
process, while at the same time justified by the idea that as the global rules of the institution risks 
will decrease, and the changes will have a positive effect. 
РЕЗЮМЕ 
                                                                       Муслим Назаров, Низами Kулиев 
                          Глобализация: угрозы и открываемые  возможности 
В  статье  речь  идет  об  угрозах    и  возможностях,  открываемых  коренными  изме-нениями, 
произошедшими  в  эпоху  глобализации.  Отмечается  связь  угроз  в  ос-новном  с  системами 
образования  стран,  выявляются    компетенции,  необходи-мые  индивиду  для  понимания  и 
активного  участия    в  процессах  глобализации,  обращается  внимание  на  амбивалентность 
Болонского  процесса,  в  то  же  время  обосновывается  мысль  о  том,что  по  мере  учреждения 
глобальных правил риски  уменьшатся,и произошедшие изменения  будут иметь положительный 
эффект.  
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, 
dosent V.Rzayev 
 

---

172 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
XALƏDDİN SOFİYEV 
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti   
[e-mail] 
UOT:008 
KULTUROLOGİYADA TAKSONOMİK VƏ TİPOLOJİ METODLARIN 
MÜNASİBƏTLƏRİ 
 
   Açar sözlər: Taksonomik düzüm, “anlayışların altına salmaq”, mədəni sahənin diplomatiyası, 
tipoloji model, harmoniya                        
  Key words: taxonomic order, “to adjust to notions”, diplomacy of cultural sphere, typological 
model, harmony 
  Ключевые  слова:  таксономический  порядок,    «подгонять  под  понятия»,  дипломатия 
культурной сферы,  типологическая модель, гармония 
 
Kulturologiyada  həm  taksonomik  bölgüləndirmələr,  həm  tipoloji  axtarışlar,  həm  də  tarixi-
müqayisəli  tədqiqatlar  müasir  dövrdə  öz  nüfuzunu  və  lazımlığını  itirməyib.  Taksonomik,  tipoloji 
tədqiqatlar linqvistikada olduğu kimi kulturologiyada da tarixi-müqayisəli araşdırma paradiqmaları 
ilə  sıx  bağlıdır.  Taksonomik,  tipoloji  və  tarixi-müqayisəli  metodla  bağlı  narrasiya  çoxlu  təəccüb 
doğurucu faktlar və hallarla oynadığı üçün materialın dramatik gərginlikdə verilməsinə xidmət edir. 
Marksist  kulturologiyanın  tarixilik  metodundan  narrasiyaya  gələn  cəzbedici  xüsusiyyətlər  tarixi-
müqayisəli metodun söyləm üslubunda da iştirak edir. 
Taksonomik  və  eləcə  də  tipoloji  kulturologiya  özündə  düşüncənin  bir  önəmli  əməliyatını 
yüksək  səviyyədə  əks  etdirir.  Fəlsəfədən  bəllidir  ki,  eyniləşdirmə  (identifikasiya)  və  fərqləndirmə 
təsdiq və inkarın variantları kimi mühakimə yürütməkdə böyük rol oynayır. Bunu A.F.Losev Antik 
filosoflara  istinadən  belə  formulə  etmişdi:  fikirləşmək  nələrisə  birləşdirmək,  nələrisə  ayırmaqdır 
[1.s.208-209]. Kant  «anlayışın altına salmaq» deyimini işlətməyi sevirdi. Bu, əslinə baxsan, başqa 
formada konkret hadisəni hansı anlayışlasa eyniləşdirib anlamağı bildirirdi [2.с.26].  Mədəniyyətlə 
bağlı  istənilən  məqalədən,  monoqrafiyadan  mühakimələri  və  ya  belə  deyək,  söyləmləri  seçib 
strukturunu analiz etsək, görərik ki, onların xeylisi identifikasiya aktlarına tabe olaraq nələrisə hansı 
anlayışlarlasa eyniləşdirir. Bu söylədiklərimizi nümayiş etdirmək üçün Yeganə Əliyevanın «Mədəni 
sahənin  diplomatiyası»  kitabından  bir  fraqmentə  nəzər  salaq.  Adını  çəkdiyimiz  kitabı  ona  görə 
seçirik  ki,  bu  əsər  ölkəmizdə  ənənəvi  kulturoloji  problemlər  dairəsindən  kənara  çıxan  yeni  tipli 
araşdırma  olmağa  iddia  edir.  Kitabda  «mədəni  diplomatiya»  anlayışının  əlamətləri  sadalandıqdan 
sonra  müəllif  maraqlı  identifikasiya  apararaq  Qədim  və  Ortaçağın  məşhur  fiqurları  olan  tacirləri, 
səyyahları, səyyar rəssam və aktyorları bu kateqoriyanın  «altına salır»  [3.s.17]. Beləliklə, müasir 
fenomenin, yəni mədəniyyət sahəsinin diplomatiyasını reallaşdıran funksionerlərin, rəsmilərin tarixi 
prototipləri aşkar edilir. Yəni idraki əməliyyat tarixilik tələblərinə cavab verir.  
Haqqında  danışdığımız  tədris  vəsaitində  «mədəni  imperializm»,  «dövlətin  imici»  kimi 
anlyışlar izah edilir ki, sonra müasir siyasi dünyanın bir çox prosesləri onlarla identifikasiya edilsin. 
Eyniləşdirmə bu mənada kulturoloji tədqiqatlara əsl informativ xidmət göstərir.  
İdrakda  eyniləşdirmə  əməliyyatının  bir  önəmli  növü  taksonomiyadır.  Bu  termin  yunanca 
«düzüm»  (taks)  və  «qanun»  (nomiya)  söz  köklərindən  yaradılaraq  təsnifat,  bölgüləndirmə 
əməliyyatlarını  bildirib.  Təsnifat  nədir?  İlkində  xaotik  görünən  reallığı  növlərə  bölməkdir.  Beləcə, 
dilçilikdə  nitq  hissələri  yaranıb  və  xaoik  görünən  sözləri  «isimlər»,  «sifətlər»,  «feillər»  qruplarında 
paylaşdırıb.  Mədəniyyət  dəyərlərinin  maddi  və  mənəvi  dəyərlərə  bölünməsi  taksonomik  metodun 
xidmətidir. Mədəniyyətin coğrafi prinsipdən çıxış edərək Şərq, Qərb, Cənub, Şimal mədəniyyətlərinə 
təsnif edilməsi başqa bölgüləndirmə işinin nəticəsidir. Takson bu bölgüdəki xanaları bildirir.  
Taksonomik  təsnifatın  bir  cəhətini  də  qabartmalıyıq.  O  təkcə  üfiqi  istiqamətdə  qrupları 
düzmür.  O  həm  də  hər  qrupun,  növün  içində  müəyyən  ierarxik  düzüm  qurur.  Məsələn,  dilçilikdə 

---