Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)

7 
 
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri möhtərəm Heydər Əliyev xalqın tələbi ilə Bakıya dəvət olundu 
və  1993-cü  ildə  ikinci  dəfə  hakimiyyətə  gətirildi.  Bundan  sonra  həmin  sosial-iqtisadi  inkişaf 
proqramının ikinci mərhələsi başladı. Bu mərhələ isə 1993-1995-ci illəri əhatə etmişdir. Prezident 
Heydər  Əliyevin  Azərbaycana  ikinci  dəfə  siyasi  hakimiyyətə  qayıdışından  sonra  əsas  diqqəti 
vətəndaş müharibəsi təhlükəsinin qarşısının alınmasına, eləcə də Ermənistan- Azərbaycan və Dağlıq 
Qarabağ  hərbi  münaqişəsinin  qarşısının  dayandırılmasına  yönəltmiş  oldu.  Görülən  tədbirlərlə 
əlaqədar qısa müddətdə daxildə sabitlik bərpa edildi və 1994-cü ilin may ayının 12-də atəşkəsə nail 
olundu.  Heydər  Əliyev  Naxçıvandan  getdikdən  sonra  muxtar  respublikada  bir  qədər  boşluq 
yaranması  ilə  əlaqədar  ictimai-siyasi  vəziyyət  gərginləşdi.  Daxili  və  xarici  qüvvələr  tərəfindən 
dağıdıcılıq  siyasəti,  təxribatlar  gücləndi.  Lakin  möhtərəm  prezident  Heydər  Əliyev  Azərbaycanın 
bütün  regionlarında  olduğu  kimi,  qısa  bir  müddətdə  Naxçıvanda  da  ictimai-siyasi  sabitliyin  bərpa 
olunmasına nail oldu. Bundan sonar Azərbaycanda bütün sahələrdə, о cümlədən dövlətçilik, ordu, 
iqtisadi, siyasi və mədəni sahələrdə quruculuq işlərini həyata keçirməyə başladı. Naxçıvanda da tam 
sabitlik  və  əmin-amanlıq  yaratmaq  üçün  dövlət  quruculuğu  sahəsinə  ciddi  fikir  verildi.Naxçıvan 
Muxtar  Respublikasında  gərginliyin  aradan  qaldırılmasında  və  Heydər  Əliyev  tərəfindən  əsası 
qoyulmuş  quruculuq  təməlinin  pozulmasının  qarşısının  alınmasında  1995-ci  ilin  noyabr  ayında 
keçirilən  Naxçıvan  MR  Ali  Məclisinin  sessiyasının  böyük  rolu  oldu.  Muxtar  respublikada  kadr 
siyasətində  köklü  dəyişiklik  edildi.  Bu  dəyişikliklərlə  əlaqədar  sessiyada  Heydər  Əliyev 
məktəbindən  bəhrələnən,  onun  quruculuq  ideyasına  söykənən  Vasif  Talıbov  yekdilliklə  Naxçıvan 
Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə Sədr vəzifəsinə seçilir.  
Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı əslində Azərbaycanın özünə qayıdışı oldu. 
Onun  hakimiyyətə  qayıdışı  ilə  Azərbaycanda  mövcud  olan  gərginlik  və  müşkül  məsələlər  öz 
axarına düşdü. Azərbaycan xalqı azad, demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu yolu ilə irəliləyərək, 
bütün  ölkələr  və  xalqlar  ilə  sülh,  dostluq  və  əməkdaşlıq  şəraitində  yaşamağa  başladı.  Müharibə 
şəraitinə,  ağır  iqtisadi  vəziyyətə,  1993-1995-ci  illərdə  olan  təxribatlara  baxmayaraq,  Azərbaycan 
yenidən bütün sahələrdə, о cümlədən dövlətçilik, ordu, mədəni, iqtisadi, siyasi sahələrdə quruculuq 
yoluna  qədəm  qoydu.  Heydər  Əliyev  1993-cü  ilin  oktyabr  ayında  xalq  tərəfindən  yekdilliklə 
prezident  seçildikdən  sonra,  onun  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  işləyib  hazırladığı  və  həyata 
keçirdiyi sosial-iqtisadi inkişaf proqramının birinci mərhələsi başa çatdı. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Talıbov V. Heydər Əliyev cənablarının siyasi fəaliyyətinin Naxçıvan dövrünün elm və 
maarifçilik məsələləri. NDU-nun Elmi Əsərləri, 1997, №1, s. 5-6 
2.
 
Həbibbəyli İ., Hacıyev İ., İsmayılov B. İntibahın 15 ili. Naxçıvan, Əcəmi, 2010, 280 s. 
3.
 
Cabbarzadə M. Müstəqillik dövründə Naxçıvanda iqtisadiyyat. Elm və həyat, 2011, №4, s. 91-93 
4.
 
 Şahverdiyev Z. Naxçıvan Muxtar Respublikası 1991-200-ci illərdə.Qismət, 2002-ci il 
5.
 
Şahverdiyev  Z.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  sosial-iqtisadi  və  mədəni  inkişafı.  2000-
2012-ci illər. Dərs vəsaiti  
6.  2001-ci  ildə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  sosial-iqtisadi  inkişafının  qısa  xülasəsi. 
Naxçıvan, Əcəmi, 2002, 67 s.  
7. Şərq qapısı qəzeti, 1990-1995-ci illərdəki sayları. 
 
ABSTRACT 
Zahmat Shahverdiyev 
The chronologicalanalysisof historicaleventsin Nakhchivan at the end of XX century 
 
In the article the main goal was the exploring of this issues from historiography point of view and 
considering the need of events analysis took place in NAR at the end of XX century. 
Azerbaijan`s integral part, Nakhchivan land passed the complex development path and lived 
the rich history heroically.At all stages of history, as a result of its children` efforts, the area of the 
region  was  protected  from  enemy  attacks  and  developed.  At  the  end  of  the  80s,  the  situation and 
difficulties  Autonomous  Republic  faced,  was  eliminated  with  the  skill  of  fearless  and  brave 

---

8 
 
children.Especially, in the summer of the 90s, the world-wide political figure HeydarAliyev`s return 
to Nakhchivan, his joint with the local people saved this land from future disasters, gave power and 
potency  to  the  confidence  and  fighting  of  people.Indeed,  in  the  early  of  the  90s,  the  attacks  of 
Armenians to Nakhchivan was created complex and dangerous situation in the region. 
The  honorable  HeydarAliyev`s  election  as  the  chairman  of  Supreme  Assembly  of  NAR  and 
the  policy  based  on  reality  of  the  political  figure  saved  the  people  and  region  from  expected 
disasters. The elimination of foreign dangerous, the development and internal stability was based on 
those  years.  The  direction  of  historical  events  on  those  years  was  deal  with  the  name  of  the 
statesman HeydarAliyev. 
The  continue  of  honorable  HeydarAliyev`s  policy  in  NAR,  and  the  events,  works  held  in 
1995-2001 dealing with this, gave special attention to the chronological analysis of historical events 
with the skill of VasifTalibov, the chairman of Supreme Assembly of NAR. 
Thus,  the  chairman  of  Supreme  Assembly  of  NAR  Vasif  Talibov  implemented  Heydar 
Aliyev`s  policy  with  motherlandlove  and  principle,  it  was  efforted  to  the  exploring  of  achieved 
success scientifically. 
РЕЗЮМЕ 
Захмат Шахвердиев 
 Хронологический анализ исторических событий  
В Нахчыване в конце ХХ века 
 
  Учитывая научную потребность в хронологическом анализе происходивших в конце ХХ века 
в  Нахчыванской  Автономной  Республике  событий,  в  статье  поставлена  цель  рассмотреть  эти 
вопросы с точки зрения краеведения.  
  Обосновывается  мысль,  что  Нахчыванский  край,  являющийся  неотъемлемой  частью 
Азербайджана, проходя очень сложный, тернистый путь развития, одновременно пережил богатую 
героизмами историю. Во всех этапах истории в последствии усилий своих сынов территория региона 
защитилась  от  нашествий  и  развивалась.  Трудная  и  сложная  обстановка,  с  которой  приходилось 
встречаться  автономной  республике  в  конце  80-х  годов  прошлого  столетия,  также  была 
ликвидирована  благодаря  умению  бесстрашных  и  мужественных  сынов.  Особенно  приезд  в 
Нахчыван  политического  деятеля  мирового  масштаба  Гейдара  Алиева  летом  1990  года,  его 
пребывание  вместе  с  местным  населением,  спас  этот  край  от  будущих  бедствий,  придал  силу  и 
уверенность  борьбе  населения,  когда  действительно,  в  начале  1990-х  годов  нашествия  армян  в 
Нахчыван создали крайне сложную и опасную ситуацию в Нахчыване.  
  Избрание уважаемого Гейдара Алиева Председателем Верховного Меджлиса Нахчыванской 
Автономной  Республики,  проводимая  этим  видным  политическим  деятелем  дальневидная  и 
обоснованная на реальность политика спасла этот регион и его население от ожидаемых несчастий. 
Ликвидация  внешней  опасности,  основа  внутренней  стабильности  и  развития  были  заложены 
именно в эти годы. Направление исторических событий тех лет на верное русло связано с именем 
всемирно известного государственного деятеля Гейдара Алиева.  
  В  работе  основное  место  также  отведено  мероприятиям,  выполненным  работам, 
осуществленным  в  1995-2001  годах  как  продолжение  политики  великого  Гейдара  Алиева,  особое 
внимание  уделено  хронологическому  анализу  достижений  деятельности  Председателя  Верховного 
Меджлиса  Нахчыванской  Автономной  Республики  Васифа  Талыбова,  ставших  возможным 
благодаря его инициаторской, организаторской и управленческой способностям. 
Таким  образом,  сделана  попытка  в  научном  аспекте  рассмотреть  очень  принципиальное, 
отличающееся  любовью  к  родине  проведение  в  жизнь  линии  Гейдара  Алиева  Председателем 
Верховного  Меджлиса  Нахчыванской  Автономной  Республики  Васифом  Талыбовым  и  оценить 
приобретенные ими достижения. 
 
 
        НДУ-нун  Елми  Шурасынын  31  oktyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 02). 
 

---