9
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.
ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 5(79)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.
SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 5 (79)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ.
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 5 (79)
FƏXRƏDDİN SƏFƏRLİ
AMEA Naxçıvan Bölməsi Tarix, Etnoqrafiya və
Arxeologiya İnstitutu
E-mail: hacifexreddin@yahoo.com.tr
UOT: 94 (479.242)
“NAXÇIVANQALA” TARİX-MEMARLIQ MUZEYKOMPLEKSİNDƏ
NÜMAYİŞ ETDİRİLƏN EPİQRAFİK ABİDƏLƏR
Açar sözlər: Naxçıvanqala, muzey, kitabə, İzzi Şərəf xanım, Kəngərli
Keywords: Nakhchivangala, museum, inscription, Izzi Sharaf Khanum, Kangarli
Ключевые слова: Нахчыванкала, музей, надпись, Иззи Шараф ханым, Кенгерли
Məlum olduğu kimi qədim və orta əsrlər zamanı düşmən hücumlarından qorunması məqsədi ilə
strateji əhəmiyyətə malik yaşayış məskənlərinin ətrafında qala divarları hörülürdü. Yaxın Şərqin
mühüm ticarət, sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Naxçıvan şəhəri də belə yaşayış
məskənlərindən biri olmuşdur. Qədim zamanlarda indiki Naxçıvan şəhərinin cənub-şərq tərəfindəki
ərazidə yerləşən Naxçıvan şəhəri də möhtəşəm qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Yerli əhali arasında
“Köhnəqala”, “Torpaqqala” adı ilə tanınan qala ərazisindən əldə olunan arxeoloji materiallar, xüsusilə
daş gürzlər Tunc dövründə (e.ə. III-II minilliklər) qədim duz mədənlərində duz çıxarılmasında istifadə
olunan alətlərlə eyni olduğu üçün bu qalanın da həmin vaxtlardan inşa olunduğunu təxmin etmək olar.
İnşa tarixi dəqiq məlum olmayan qalanın ilk orta əsrlər zamanı tikildiyi haqqında da fikirlər vardır.
Zəmanəmizədək yarım dağılmış vəziyyətdə gəlib çatan qala Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali
Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun 5 iyun 2013-cü ildə imzaladığı “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq
Muzey Kompleksinin yaradılması haqqındakı Sərəncama (3) əsasən qalada bərpa-abadlıq işləri
aparılmış və orada Naxçıvanın qədim tarixi-mədəni irsinin mühafizəsini təmin etmək məqsədi ilə
“Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksi yaradılmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının
90 illik yubileyi şənliklərində iştirak etmək üçün Naxçıvana gələn Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyev 7 aprel 2014-cü ildə bu kompleksi açmış, onun muzeyi ilə tanış olmuş, tapşırıq
və tövsiyələrini vermişdir (2, s. 23-24).
Qalanın mərkəzində dairəvi planda yaradılmış iri həcmli muzeydə Naxçıvan ərazisindəki bir
sıra arxeoloji abidələrdən aşkar olunmuş və bölgə tarixinin müxtəlif dövrlərini əks etdirən keramika
məmulatları, xalçalar, geyimlər, silahlar və s. eksponatlarla yanaşı ərəb əlifbasının müxtəlif xətləri
ilə həkk edilmiş bir neçə epiqrafik sənəd – kitabə də nümayiş etdirilir. Muzeyə gələn yerli və əcnəbi
vətəndaşlara, turistlərə, ümumiyyətlə muzeyə baxanlara dəqiq məlumat verilməsi məqsədi ilə
burada onlar haqqında, həmin kitabələr haqqında xronoloji ardıcıllıqla məlumat veriləcəkdir.
Culfa rayonunun Xanəgah kəndinin şərq tərəfində yerləşən Xanəgah kompleksində XX
yüzilliyin 70-ci illərində aparılan bərpa-abadlıq işləri zamanı torpağın altından
üç ədəd sənduqə tipli
qəbirüstü xatirə abidəsi aşkar edilmişdir. Bu abidələr mühafizə olunmaq üçün Naxçıvan Dövlət
Tarix Muzeyinə təhvil verilmiş və orada mühafizə və nümayiş etdirilmişdir. “Naxçıvanqala” Tarix-
Memarlıq Muzey Kompleksi yaradılarkən həmin abidələrdən ikisi buraya gətirilmiş və nümayiş
etdirilmək üçün ekspozisiyaya qoyulmuşdur.
1. Mərmərin xüsusi növü oniksdən hazırlanmış, səthi gözəl nəbаti və həndəsi оrnаmеntlərlə
bəzədilmiş sənduqə tipli qəbirüstü xatirə аbidəsi (110х29х19 sm). Оrtаdаn sınaraq iki yerə
bölünmüş bu abidənin səthinin kənаrlаrındа lеntvаri hаşiyə şəklində Qurаn аyəsi (Ayət əl-Kürsü)
həkk еdilmişdir:
Qurаni-Kərim II-255.
Аbidənin səthinin bаş tərəfində düzəldilmiş çərçivə içərisində isə bеlə bir kitаbə həkk