17
11. Сборник сведений по плодоводству в Закавказском крае, вып. II, Тифлис,1899
12. Сборник статистических сведений о Кавказе. т. I, Тифлис, 1869
13. Сборник сведений о Кавказе. т. VII, Тифлис, 1886
14. Сеферова Х.Р. Из истории экономической, социальной и духовной жизни Ордубада
конца XIX-начала ХХ вв.// Социфеkа.2012, №2
15.Сумбатзаде А.С. Промышленность Азербайджана в XIX в. Баку, 1964
16. Шопен И. Исторический памятник Армянской области в эпоху ее присоединения к
Российской империи. СПб., 1852
ABSTRACT
Vidadi Muradov
On the economic life of Ordubad in the 18
th
- early XX
th
century
Trades and craftsmanship made up the basis of economic life of Ordubad city in the 18
th
and
early 20
th
centuries. In addition to the local handicraft products, gardening products also held an
important place in the internal trade. The merchants of Ordubad took an active part in the transit
trade between Russia and South Azerbaijan and Iran, also. They sold more of their goods they
purchased from different cities of Russia and Leipzig Fair in Tabriz city. The fields of
craftsmanship production like textile, dyeing, footwear, production, coppersmith, leather dressing
and hat making developed widely. Since the second half of the nineteenth century, however, a
significant decline was observed in some of the areas of these arts. The emergence of
manufacturing
and factory-type businesses in the city, the mass import of manufactured products produced in the
large industrial centers of Russia led to failure of different art fields eventually.
РЕЗЮМЕ
Видади Мурадов
Об экономической жизни города Ордубад в XVIII - начале XX вв.
В XVIII - начале XX вв. основу экономической жизни города Ордубад составляли
торговля и ремесла. Во внутренней торговле, наряду с местными ремесленными изделиями,
занимали важное место и фрукты. Ордубадские купцы принимали активное участие в
транзитной торговле между Россией и Южным Азербайджаном. Они продавали в городе
Тебриз товары, приобретенные ими в разных городах России и на Лейпцигской ярмарке.
Развивались такие отрасли, как ткачество, красильное дело, производство обуви,
медничество, кожевенное дело. Однако начиная с второй половины XIX века в некоторых
отраслях стал наблюдаться серезный упадок. Создание в городе мануфактур и предприятий
мануфактурного типа, массовый импорт продуктов, производимых в крупных
промышленных
центрах России, способствали исчезновению некоторых отраслей ремесла.
НДУ-нун Елми Шурасынын 31 oktyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 02).
18
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.
ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 5(79)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.
SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 5 (79)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ.
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 5 (79)
ŞAMXAL MƏMMƏDOV
Naxçıvan Dövlət Universiteti
UOT:327.2;94
XVIII ƏSRƏ QƏDƏRKİ DÖVRDƏ RUSİYA-ERMƏNİ ƏLAQƏLƏRİ
Açar sözlər: Almaz taxt, Nor-Cuğa, Kiyev rusu, Erməni koloniyası, ipək alveri, Anqexokot
Key words: Diamond throne, Nor-Jugha, Kiev Russian, the Armenian colony, the silk trade,
Angehokot
Ключевые слова: Алмазный трон, Нор-Джуга, Киевская Русь, армянская колония,
торговля шелком, Ангехокот
Artıq bir neçə əsrdir ki, erməni ideoloqları, Cənubi Qafqazda xəyanətkar “beşinci dəstəsi” və
forpostu olduğu, himayəsinə sığındığı Rusiya dövləti ilə əlaqələrinin minillik tarixi barədə
uydurmalar, hekayətlər quraşdırmaqdadırlar. Lakin saxtakar erməni tarixçilərinin və yazarlarının bu
əlaqələrin tarixinin erkən orta əsrlərdən, yəni təqribən V-VI əsrlərdən başlanması barədəki iddiaları
heç bir elmi əsaslara və tarixi faktlara söykənmədiyindən, ermənilərin özlərindən və dəmtutanların-
dan başqa heç kim tərəfindən ciddi elmi araşdırmalar kimi qarşılanmır.
“Yalan” və “uydurma”nı özlərinə tarixi mənbə seçən erməni “alimləri” iddia edirlər ki, güya
Kiyev Rusunun əsasını ermənilər qoyub. Onların yazdığına görə, “Bizim eranın V əsrində Dneprin
yuxarı axarlarında erməni əhalisi tərəfindən Arta dövləti yaradılıb, erməni knyazı Smbat Baqratuni
Dnepr çayının sahilində Smbatas qalasını salıb. Sonralar həmin qala şərqdən gələn əfsanəvi Kiy,
Şek və Xoriv qardaşlarından böyüyünün şərəfinə Kiyev adlandırılmışdı. Arta dövləti Kiyev-Kursk-
Bryansk üçbucağında yerləşirdi və Moskva həmin ərazinin şimal nöqtəsində yerləşirdi”(8).
Məntiqlə düşünəndə, dövlət yarada biləcək sayda bir əhali niyə tarixən məskunlaşdığı əraziləri tərk
edib indiki Ukraynanın şimalına köçsün. İkinci bir tərəfdən nə üçün dövlət öz adını və artıq
mövcud
olan qalasının adını üç gəlmə qardaşın şərəfinə dəyişsin? Axı hər gəlməyə görə ad dəyişmirlər.
Erməni ideoloqlarının iddialarına rəğmən, Rusiya tarixinin təməl kitabı olan “Povest
vremennıx let” əsərində göstərilir ki, Kiyevin əsasını qoyan həmin qardaşlar və onların bacısı Lebed
Moraviyadan gələrək Dnepr çayını keçmişlər və Xəzər xaqanından icazə alıb şəhər salmışlar.
Əvəzində isə xəzərlərə vergi ödəyirmişlər.
Bu deyilənlər kimi, rusların slavyan mənşəli deyil, erməni mənşəli olması, Mərkəzi Rusiyada
və Polşada yüz minlərlə erməni əhalisinin yaşaması, Rusiya tarixinin mühüm məqamlarında
ermənilərin həlledici rol oynaması barədəki “ermənisayağı nağıllar” da sadəcə olaraq uydurmadır.
Başa bəla erməni tarixçiləri rus-erməni strateji müttəfiqliyinin köklərini də erkən orta əsrlərdə
axtarır. Bunu qeyd etmək yerinə düşərdi ki, əvvəla strateji müttəfiqlik bərabər hüquqlu suveren
dövlətlər arasında mümkündür. Erməni dövləti isə özünün bütün varlığı ərzində süzerenin
kimliyindən asılı olmayaraq, vassal və satrap olmaqdan o yana keçməmişdir. İkincisi isə göstərilən
dövrlərdə dünya xəritəsində nə Rusiya, nə də Ermənistan adlı dövlətlər yox idi. Bizans
imperiyasının əsarəti altında olan və erməni müəlliflərinin “Qərbi Ermənistan” dediyi ərazilər və
qüdrətli Xəzər xaqanlığına vergi verən, tabe olan kiçik rus knyazlıqları vardı.
Obyektiv elmi araşdırmalar göstərir ki, erməni saxtakarlarının iddialarına rəğmən, ruslarla
ermənilərin ilk tanışlıqları heç də erkən orta əsrlərə aid deyildir. Bizim eranın VI-VIII əsrlərində
hələ də ibtidai-icma quruluşunda yaşayan, dövlətçilik atributlarını yenicə yaratmağa başlayan şərq
slavyanları, daimi başqısı altında olduqları türk-xəzərlərdən və normanlardan (varyaqlardan) özgə
bir xalq tanımırdılar. Erkən slavyan dövlət qurumları da həmin xalqların nümunəsində və onların
birbaşa təsiri altında formalaşmağa başlamışdı. Sonralar yazılmış və həmin dövrləri təsvir edən rus
mənbələrində də uydurma Arta dövləti, Smbatas qalası və rusların “strateji müttəfiqi olan