Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 6 (76) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 6 (76)
- SƏXAVƏT BAYRAMOV LEYLABƏYİM SEYİDOVA
- UOT:581 NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ŞƏRAİTİNDƏ DƏNLİ BİTKİLƏRİN ƏSAS ZƏRƏRVERİCİLƏRİNƏ QARŞI MÜBARİZƏ ÜSULLARI
28 NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 6 (76) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 6 (76) НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 6 (76) HƏBİB HÜSEYNOV hebib.huseynov.1972@mail.ru SƏXAVƏT BAYRAMOV LEYLABƏYİM SEYİDOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti UOT:581 NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ŞƏRAİTİNDƏ DƏNLİ BİTKİLƏRİN ƏSAS ZƏRƏRVERİCİLƏRİNƏ QARŞI MÜBARİZƏ ÜSULLARI Açar sözlər: zərərverici, yumurta, sürfə, Byrsocrypta coerulecens, Anisoplia leucaspis, Locusta migratoria Key words: vermin, egg, larva, Byrsocrypta coerulecens, Anisoplia leucaspis, Locusta migratoria Ключевые слова: вредитель, яйцо, личинка, Byrsocrypta coerulecens, Anisoplia leu- caspis, Locusta migratoria Naxçıvan Muxtar Respublikasında kənd təsərrüfatının mühüm sahələrindən biri taxılçılıqdır. Əsas ərzaq bitkisi olan buğdanın məhsuldarlığını artırmaq, yüksək keyfiyyətli məhsul əldə etmək üçün, onlara ciddi iqtisadi zərər verən müxtəlif ziyanverici və xəstəlikləri öyrənmək və onlara qarşı elmi əsaslarla müvafiq tədbirləri işləyib hazırlamaq elm qarşısında duran vacib məsələlərdən biridir. Naxçıvan MR-də dənli bitkilərin zərərvericilərini ilk dəfə Ə.Ə.Cəfərov tədqiq etmişdir. O, muxtar respublika ərazisində dənli bitkilərə ziyan vuran 30 növ zərərverici qeyd etmiş və onların bioloji xüsusiyyətlərini öyrənmişdir (2). Ə.Ə.Cəfərovdan başqa muxtar respublikada ta- xıl bitkilərinin zərərvericilərini bir sıra tədqiqatçılar S.H.Məmmədov, N.C.Vəzirov, Y.M.Məmmə- dov, C.Ə.Quliyev və başqaları da tədqiq etmişlər. Ədəbiyyat məlumatlarının araşdırmaları göstərir ki, muxtar respublika şəraitində taxıl bitkilərinə daha çox ziyan aşağıdakı zərərvericilər: böyük taxıl mənənəsi-Sitobium avenae Fabr., qarağac mənənəsi - Byrsocrypta coerulecens Pass., yaşıl qarğıdalı mənənəsi- Rhopalosiphon maydis Fitch., ağqalxanlı sümürtkən-Anisoplia leucaspis Cast.,taxıl sümürtkəni – Anisoplia austriaca major Reitt., zəlicə böcəyi - Oulema melonopus L., dağıstan tozcuqyeyəni - Podonta daghestanus Reitt ., çöl şıqqıldağı - Agroiotes gurgustanus Fald., buğda tripsi - Haplothrips tririci Kurd., ziyankar bağacıq – Eurygaster integricepis Put., merimoza - Meromyza saltatrix L., adi taxıl sovkası - Agrotis segetum Schiff., hessen milçəyi -Mayetiola destructor Say., İsveç milçəyi – Oscinosoma frit L., sivribaş bağacıq - Aelia acuminata L., yaşılgöz milçək – Chlorops pumilionis Bjerk., italya çəyirtkəsi – Calliptamus italicus L., bostan çəyirtkəsi - Locusta migratoria L., mavr bağacığı - Eurygaster maurus L., taxıl böcəyi – Zabrus tenebrioides Goez vardır (2, s. 3-56). Kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul almaqla başlıca amil onların zərərvericilərinə qarşı mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanmasıdır. Mübarizə tədbirlərinin vaxtında və səmərəli şəkildə aparılması yetişdirilmiş məhsulun qurudulub saxlanmasına əvvəlcədən zəmanət verir. Ümumən qəbul olunmuş aşağıdakı mübarizə üsulları mövcuddur: 1. Mexaniki mübarizə 2. Fiziki mübarizə 3. Aqrotexniki mübarizə 4. Kimyəvi mübarizə 29 5. Bioloji mübarizə Bu mübarizə tədbirlərinin içərisində mexaniki və fiziki mübarizə üsullarının imkanları məhdud və yüksək əhəmiyyət kəsb etmədiyindən, biz nəzəri məlumatlar və eksperimental təcrübə əsasında üç əsas mübarizə üsulunu öyrənmişik. I. Aqrotexniki mübarizə üsulu Mübarizə üsulları içərisində əsas yeri aqrotexniki mübarizə üsulu tutur. Bu mübarizə tədbir- lərinə torpağın becərilməsi, növbəli əkin, alaq otlarının məhv edilməsi, gübrə normalarının verilmə- si, səpin müddəti, sort davamlığı və s. daxildir ki, bunların vaxtında aparılması, müvafiq normalar üzrə tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiq etdiyimiz sümürtkən böcəklərinə qarşı aqrotexniki mübarizə üsulları bir sıra alimlər tərəfindən öyrənilmişdir. M.Ə.Musayev (1982) göstərir ki, yazda dondurma şumunun bir dəfə kultivasiya edilməsi nəticəsində sümürtkən böcəklərinin sürfələri 20-25%, üç dəfə kultivasiya nəticəsində isə 50-60%-ə qədər məhv olur. Eyni zamanda müəllif qeyd edir ki, aprelin axırları və mayın əvvəllərində sümürtkən böcəklərinin sürfələrinin puplaşdığı dövrdə sahələrin şumlanması nəticəsində puplar 87- 90%-ə qədər azalır (3). Ə.C.Musayev (1981) göstərir ki, kövşənliyin 5-7 dərinlikdə üzlənməsi zamanı 1 m 2 -də 12,6% yumurta, 17,7% isə sürfənin məhv olmasına səbəb olur (4). Buna görə də Şıxmahmud kəndinin əkin sahələrində yaz şumu aparılan zaman, torpağın üst qatlarında məhv olmuş çoxlu miqdarda sümürtkən böcək sürfələri müşahidə etdik. Bunlar quşlar tərəfindən yeyilir və ya quruyub məhv olurlar. Şumun üst səthinə yaxın 5-8 sm dərinlikdə də çoxlu sümürtkən böcək sürfələri tapa bildik. Növbəli əkin sisteminin də sümürtkən böcəklərinin sayının azalmasında əhəmiyyəti vardır. Belə ki, bir bitkinin digəri ilə əvəz olunması zamanı zərərvericilərin çoxu, xüsusilə monofaq və olifaq növlər tələf olurlar. Topladığımız materiallar göstərir ki, müntəzəm taxıl bitkiləri əkilən sahələrdə sümürtkən və zəlicə böcəklərinin, payızlıq sovka və onların sürfələrinin sayı çox olur. Şıxmahmud kəndində bir neçə il təkrar əkilən sahələrdə sümürtkən böcəklərinin sürfələrinin sıxlığını müəyyən etmək üçün mart-aprel ayında hər hektarda 10 qazma işi 0,25 m 2 :50x50 aparmaqla 1 m 2 -də olan sürfələrin sayını müəyyən etməyə nail olduq və aşağıdakı nəticəni aldıq. Cədvəl 1 Şıxmahmud kəndində bir neçə il taxıl əkilən sahələrdə sümürtkən böcəklərin sürfələrinin sıxlığı Əkin altında olan sahə Sahənin əkin altında qaldığı dövr Müşahidənin aparıldığı sahə Müayinə aparılmış tarix 1 m 2 -də olan sürfələr Herik sahə Payızlıq taxıl Payızlıq taxıl Payızlıq taxıl I il I il II il III il Payızlıq taxıl Payızlıq taxıl Payızlıq taxıl Payızlıq taxıl 20.III.15 25.III.15 30.III.15 05.IV.15 2,0 3,0 4,8 6,0 Cədvələ əsasən deyə bilərik ki, birinci il taxıl əkilən sahənin 1 m 2 -də 2 ədəd sürfə tapıldığı halda, üçüncü il taxıl əkilən sahədə sürfənin miqdarı 6 ədədə çatmış olur. Bütün bunlarla bərabər zərərvericilərin miqdarını azaltmaq üçün əkin sahələrini kənarlarındakı alaq otlarının təmizlənməsi, yaz dövründə kultivasiyaların aparılması, müvafiq dövrdə mineral gübrələrin norma üzrə verilməsi də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda növbəli əkin sistemi, səpin müddəti, səpin normaları, sort davamlığı da zərər- vericilərin növlərindən, bioloji və ekoloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq tətbiq edilməlidir. Aqro- texniki mübarizə tədbirləri düzgün və vaxtında aparılarsa, onda digər mübarizə tədbirlərinə zəruri ehtiyac olmaz. II. Kimyəvi mübarizə üsulu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|