Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

56 
The article describes the biological characteristics of these species, the spread of the classes 
and types of geographical area 
РЕЗЮМЕ 
Дашгын Ганбаров
 
Муса Пириев
 
Куст ASTRACANTHA и разновидности кустов распространенных на территории 
Нахичеванской Автономной Республике. 
 В  статье  рассказывается  о  кустарниковых  видах,  рода  Astracantha   распространенных 
на  территории  Нахичеванской  Автономной  Республике.  В  результате  наших  исследований 
было выявлено 14 видов кустарниковых распространенных в республике.
 
К  ним  относятся  следующие  виды:   A.andreji  (Rzazade)  Czer., A.aurea  (Willd.)  Podlech, 
A.barba-
carpina (Al.Theod., Fed. &  Rzazade) Podlech, 
 
A.flavirubens  (Al.Theod.,   Fed.  &  Rzazade)  Podlech,  A.gudrathi  (Al.Theod.,  Fed.  & 
Rzazade) 
 Podlech, A.insidiosa (Boriss.) Podlech, A.jucunda (Al.Theod., Fed. & Rzazade) Czer, 
 A.karabaghensis (Bunge) Podlech, A.karjaginii (Boriss.) Podlech, A.meyeri (Boriss.)  
Podlech, A.microcephala (Willd.) Podlech, A.oleifolia (DC.) Podlech, A.stenonychioides 
 (Freyn & Bornm.) Podlech 
и
 A.vedica (Takht.) Czer. 
 
В статье дается биоэкологические особенности этих видов, распространение по классам 
и типы географических ареалов. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

57 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
NAZİM BABABƏYLİ 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
SƏADƏT ƏLİYEVA 
MAKA Ekologiya İnstitutu 
[e-mail] 
UOT:581.9 
 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA YÜKSƏK DAĞLIQDA  
BİTKİ ÖRTÜYÜNÜN SPEKTRAL XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN TƏDQİQİNƏ DAİR 
 
 
  Açar sözlər: yüksək dağlıq, spektral çəkilişlər, reqistroqram, spektral  xüsusiyyətlər, 
vegetasiya dövrü 
  Key words: highlands, spectral shooting, registrogram, spectral features, vegetation period  
  Ключевые слова: высокогорье, спектральные съемки, регистрограм,   спектральные 
особенности, вегетационный период 
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  ərazisində  təbii  bitki  örtüyünün  və  kənd  təsərrüfatı 
sahələrinin  aerokosmik  metodlarla  öyrənilməsi  üçün  seçilmiş  Batabat  paliqonunda  və  müxtəlif 
sınaq-yoxlama  sahələrində  (SYS),  bitki  qurşaqlarının,  areallarının,  əkin  sahələrinin  spektral 
xüsusiyyətləri, vegetativ və sahəvi dinamikası, xəstəlik mənbələri, təbii dağıdıcı amillər nəticəsində 
məhv  olunmuş  sahələr  həm  ənənəvi,  həm  də  müasir  məsafəli  tədqiqat  vasitələrinin  köməyilə 
öyrənilmişdir. Bu məqsədlə çoxkanallı, sintez olunmuş və müxtəlif illərdə çəkilmiş, transformasiya 
edilmiş  aeroşəkillərdən,  müxtəlif  dalğa  uzunluqlu  spektral  çəkilişlərdən  istifadə  edilmiş,  vizual 
müşahidələr aparılmışdır. Xüsusi elmi əhəmiyyət kəsb edən spektral çəkilişlərin analizi bitki örtüyü 
haqqında daha dolğun məlumatlar əldə etməyə imkan vermişdir [1,2]. 
Yarpaqların  günəş  şüalarını  udma  və  qaytarma  qabiliyyəti  həm  də  günəş  şüasının  dalğa 
uzunluğundan  asılıdır.  Belə  ki,  düşən  şüanın  müəyyən  dalğa  uzunluğunu  yarpaq  qəbul  edir, 
digərlərini qaytarır. 0,4-0,7mkm dalğa uzunluğuna malik işıq şüası yarpağın mezofilindən keçərkən 
udulur. Udulmuş 0,45 mkm dalğa uzunluğu fotosintez prossesi üçün olduqca zəruri diapazondur. İlk 
növbədə  fotosintez  prossesi  xlorofilləri  digər  piqmentlərlə  təmin  edir.  O,  çoxlaylı  parenximanın 
yuxarı  hissəsində  konsentrasiya  olunur.  Aşağı  qatlarda  demək  olarki,  yox  dərəcəsindədir. 
Xlorofillər günəş şüasınıspektrin mavi (480mkm) və qırmızı  (780mkm) diapazonlarında daha çox 
udur. Yaşıl işıq əksinə, yaşıl kütlə tərəfindən əks olunur [4]. Bu optik qarşılıqlı əlaqə yaşıl kütlənin-
yarpaqların xəstələnmə və digər xüsusiyyətlərini təyin etməyə kömək edir (Şəkil 1). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

58 
 
 
 
Şək 1. Bitkilərin spektral parlaqlıq əmsalının görünən  diapazonda dəyişməsi 
 
0,7-1,3 mkm dalğa uzunluğunda günəş şüasının böyük hissəsi yarpaqlardan geri qayıdır.  
Bu diapazonda şüanın bitkilər tərəfindən qayıtması daha çox olur və bitkinin növündən asılı 
olaraq 30-70% təşkil edir [7]. Spektrin bu hissəsində spektral əyri hər zaman yüksək mövqedə durur 
və bu zaman bitkinin səthi və xlorofillər infraqırmızı şüalar üçün şəffaf sayılır. Yaxın infraqırmızı 
diapazonda  bitkinin  əksetmə  xüsusiyyəti  hüceyrənin  daxili  spektri  ilə  müəyyən  edilir.  Bu  zaman 
hüceyrənin  ölçüsü  və  sayı  mühüm  rol  oynayır.  Bu  proses  bitkinin  menbranında  sınma  əmsalının 
dəyişməsi  hesabına  baş  verir.  Belə  ki,  parenxima  çoxlu  hüceyrələrdən  təşkil  olunmuş  qatlardan 
təşkil olunduğu üçün burada sınma daha böyük olur. 
Spektrin  infraqırmızı  dalğa  uzunluğunda  (1,2-2,3mkm)  sağlam  bitkilərin  yarpaqlarının 
əksetmə  qabliyyəti  yenidən  aşağı  düşür.  Buna  səbəb  bu  diapozonda  hüceyrələrin  tərkibində  olan 
suyun günəş energisini udmasıdır. Bu metodla bitkinin su içib-içmədiyi müəyyən olunur. Əyri 1,45-
1,96 mkm uzunluğunda iki səciyyəvi minumuma malik olur. Bir qayda olaraq rutubət az olduqda o, 
daha çox şüa əks etdirir. Ayrı-ayrı bitkilərdə bu qanunauyğunluq eynidir. Sadəcə olaraq bitkilərin 
bəzilərində  əksolunma  daha  çox,  digərlərində  isə  azdır.  Spektral  əksolmanın  bu  xüsusiyyəti  eyni 
zamanda məsafədən ayrı-ayrı bitkilərin növünü müəyyən etməyə kömək edir [5,6]. 
Bitki örtüyünün fizioloji vəziyyəti və inkişafı bir çox xarici amillərin təsiri iləmüəyyənləşir. 
Bunlardan  torpağın  tipi,  torpaq  profilinin  yaranması,  torpaqdakı  qidamaddələrinin  xüsusiyyəti, 
xarici  amillərin  bitkilərin  spektral  xüsusiyyətlərinə  təsiri,rütubət,  relyefin  xüsusiyyətləri  və 
topoqrafiyası,  günəş  radiasiyası,  iqlim  şəraiti,  fenologiya  və  s.  göstərmək  olar.  Ətraf  mühütün 
dəyişməsi  bitki  növlərinə  ayrı-ayrılıqda  və  kompleks  təsir  edir.  Bu  eləcə  də  bitkilərin  spektral 
xüsusiyyətlərin  dəyişməsinə  səbəbolur.  Qrunt  suyunun  səviyyəsi  qalxdıqda  və  ya  yendikdə, 
quraqlıq  başladıqda,  torpaqşoranlaşdıqda  qrunt  və  ya  səth  sularının  çirklənməsi  zamanı  bitki  bu 
dəyişmələrə qarşı reaksiya verir. Belə ki, bitkilər bu dəyişmələrə qarşı uzun müddətli müqavimətə 
malik  ola  bilmirlər.  Hüceyrədə  rütubətin  dəyişməsi  onun  müqavimətini  artırsa  da  bitkinin  qaz 
mübadiləsində,  transpirasiyasında  və  s.  dəyişkənliklər  başlayır.  Əgər  kök  sistemi  ilə  bitkinin  su 
qəbul  etmə  qabliyyəti  pozulursa  bitkilərdə  yeni  üsullarla  su  qəbul  etmək  zəruriyyəti  yaranır. 
Bitkinin  kök  sistemi  zədələndikdə  onun  su  qəbul  etmək  imkanları  azalır  və  bu  zaman  yaxın 
infraqırmızı diapazonda spektrin parlaqlıq əmsalı aşağı düşür (şəkil 2). 
Bir  çox  bitkilərdə  spektral  səciyyə  vegetasiya  dövrü  müddətində  dəyişir.Metodikanın 
dəqiqliyini  təmin  etmək  üçün,  eləcədə  daha  doğru  məlumat  əldə  etməkməqsədi  ilə  spektral 
Dalğa uzunluğu nm-lə  

---