Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
95 Bu səbəblərdən də immun status və lipid peroksidləşməsi (LPO) prosesləri arasında qarşılıqlı əlaqələr pozulur. Oksidləşmə metabolizmindəki disbalans mononuklear leykositlərin interleykin-8 (İL-8) produksiyasına təsir göstərərək onu artırır. Həmçinin, oksidləşmə stressi və kəskin iltihabi proseslərdə bakterial endotoksinlərin, tumor nekrozlaşdırıcı faktor (TNFα) və İL-1 təsiri hesabına İL-8 sintezi induksiya olunur. YP-nin müalicəsi zamanı alınan qeyri-qənaətbəxş nəticələrdə həzm traktında baş verən mürəkkəb patoloji proseslərin də rolu böyükdür. Cərrahi müdaxilədən sonrakı dövrdə nazik bağırsaqlar Eİ-nin əsas mənbəyi rolunu oynayaraq [1, 3] peritonitin ağırlıq dərəcəsini və ölüm faizini müəyyənləşdirən əsas faktora çevrilir. Belə ki, enteral çatmazlıq zamanı bağırsaqdaxili mikroflora keyfiyyətcə və kəmiyyətcə dəyişir, bağırsaqdaxili hipertenziya və bağırsaq divarının işemiyası bağırsaqdaxili homeostazı və hematoenteral baryeri pozur, bu səbəblərdən də mikroorqanizmlər, bağırsağın çürümə məhsulları, toksinlər bağırsaq mənfəzindən qan dövranına və qarın boşluğuna translokasiya edərək ağır Eİ verirlər [9]. Mikrob toksinləri sitokinlərin iştirakı ilə fermentativ və biokimyəvi reaksiyalar kaskadını işə salırlar. Bu səbəbdən də orqanizmin həyati vacib üzv və sistemlərinin hüceyrə və toxumalarında universal xarakterli degenerativ – destruktiv dəyişikliklər, o cümlədən ultrastruktur membranın destabilizasiyası baş verir. Nəticədə toxumalar kallekrein-kinin sisteminin və lizosomal proteolitik fermentlərin aktivləşməsi hesabına intoksikasiyanın üçüncü mənbəyinə çevrilirlər və prosesin toxuma səviyyəsinə çıxması ona autohüceyrə xarakteri verir. Bu proses isə sistemin iltihaba reaksiyası sindromunun (SİRS) inkişafının əsasında durur. Beləliklə, YP zamanı bağırsaq mənşəli endogen intoksikasiyanın əsas patogenetik mexanizmləri hədsiz bakterial kolonizasiya, enteral çatmazlıq və bakterial translokasiyadır. Məhz buna görə də YP-nin cərrahi müalicəsi zamanı həlli vacib məsələlərə infeksiya mənbəyinin ləğvi, periton boşluğunun sanasiyası və ilkin ocaqdan toksinlərin qana sorulmasının qarşısının alınması, qarın boşluğunun adekvat drenajlanması və əməliyyatdan sonrakı dövrdə peritoneal sanasiyanın aparılması, mədə-bağırsaq traktının dekompressiyası daxildir. İmmun sistemin normal funksiyası və infeksiyadan səmərəli müdafiəsi müxtəlif mənşəli hüceyrələrin produksiyası ilə sitokinlər arasındakı fizioloji balansla təmin edilir. İstər hüceyrə, istərsə də humoral immunitetin tənzimində fövqəladə mühüm rol oynayan sitokinlər orqanizmdə sitokin şəbəkəsi çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər. Sitokin şəbəkəsi funksional əlaqəli hüceyrələrdən (polimorfnüvəli leykositlər, monositlər/makrofaqlar, limfositlər), onların sintez etdikləri sitokinlərdən və digər mediatorlardan endoteliositlər də daxil olmaqla bu aktivləşmiş agentlərə cavab verən istənilən funksional cəhətdən ixtisaslaşmış hüceyrə kompleksindən ibarətdir. Məlum olduğu kimi, iltihabi prosesin başlanması və inklişafı sitokin kaskadı ilə bağlıdır. Sitokinlər immun cavabın induktorları və tənzimləyiciləri kimi adaptiv immunitetin formalaşmasında və funksional fəaliyyətində mühüm rol oynayırlar. Sitokinlər monositlər, makrofaqlar, neytrofil leykositlər, limfositlər, endotel hüceyrələri və fibroblastlar tərəfindən sintez olunurlar. Normada – iltihabi reaksiya və immun cavab olmayan hallarda onlar çox az miqdarda sekresiya olunaraq onları sintez edən hüceyrələrlə iltihabın digər mediatorları arasında qarşılıqlı əlaqələri həyata keçirirlər. Kiçik molekullu qlükoproteinlər olan sitokinlər geniş bioloji effektlərə malikdirlər. Onların produksiyası gen transkripsiyası səviyyəsində zədələyici faktorun təsiri ilə tənzimlənir və hüceyrədə sitokinlərin daimi ehtiyatı olmur. Sitokinlər spesifik hüceyrə reseptorları ilə əlaqəyə girərək hüceyrə daxilinə siqnal ötürməklə bir sıra genlərin ekspressiyasını törədirlər. Müasir görüşlərə görə sitokinlər orqanizmdə vahid balanslaşmış bir sistem kimi fəaliyyət göstərərək hər bir sitokin bu və ya digər dərəcədə birbaşa, yaxud dolayı yolla antigenlərlə birgə orqanizmin mühüm vacib reaksiyalarının – immuntənzimləyici, iltihabi, proliferativ, apoptoz və xemotaksis – işə düşməsində və tənzimlənməsində iştirak edirlər. Yerli səviyyədə zədələyici agentə adekvat cavabın verilməsi və iltihabın bütün mərhələlərin inkişafı sitokinlər tərəfindən tənzimlənir. Sitokinlər üçün polifunksionallıq, bir-birinin funksiyalarının çarpazlaşması, biri digərinin siztezini və funksiyasını azaltması, yaxud artırması xarakterdir. 96 İltihabi prosesə təsirinə görə sitokinlər iki böyük qrupa – iltihablehinə (İL-1, İL-2, İL-6, İL- 8, TNFα, İFNγ) və iltihabəleyhinə olan sitokinlərə (İL-4, İL-10, böyümənin β transformasiya faktoru) bölünürlər. Toxumaların zədələnməsi zamanı, yaxud orqanizmə mikroblar daxil olduqda sitokinlərin sintezi artır. Həmçinin, bakterial hüceyrələrin membranı komponentləri (lipopolisaxaridlər, peptidoqlükanlar, muramilpeptidlər), endotoksinlər, hipoksiya, toxumaların reperfuziyası, şok da sitokinlərin güclü induksitorları kimi çıxış edirlər. Belə bir şəraitdə neytrofillər, makrofaqlar və T-hüceyrələrin sintez etdikləri iltihablehinə sitokinlər iltihabi cavabın bütün mərhələrinə nəzarət edirlər və iltihablehinə sitokinlər iltihab ocağında lokal fəaliyyət göstərdikdə öz müdafiə rolunu icra edə bilirlər. İltuhablehinə olan sitokinlər patogenlərin orqanizmdən infeksiya ocağına toplanan neytrofillərin, makrofaqların, komplement komponentlərinin faqositar və bakterial aktivliklərini işə salmaqla xaric etmək üçün lazımdır. İltihab zamanı iltihablehinə sitokinlər neytrofillərin, makrofaqların infeksiya mənbəyinə toplanmasına səbəb olmaqla onların faqositar və bakterosid aktivliyini stimulə etməklə, antigenspesifik immun cavabın işə qoşulmasının induksiyasına nail olmaqla patogenləri lokallaşdıraraq məhv edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, sitokinlər iltihab fonunda az miqdarda olduqda sanogen, çox miqdarda isə yüksək patogen sistem təsiri göstərirlər. İmmun sistemin normal funksiya edən mexanizmləri sitokinlərin və digər iltihab mediatorlarının nəzarətsiz sintezinin qarşısını almaqla orqanizmin iltihaba adekvat reaksiyasını təmin edirlər. Həmçinin, tənzimləyici sistemə aid olan antiproteaz sistem zərdab hidrozları ilə birgə bir sıra sitokinlərin (TNFα, İL-1β, İL-2, İL-6, interferon, koloniyastimuləedici faktorlar) paylanmasına, aktivləşməsinə və parçalanmasına nəzarət edir. İltihabın başlanğıcda eyni zamanda həm iltihablehinə, həm də iltihabəleyhinə sitokinlərin qana daxil olması bir tarazlıq yaradır və nəticədə iltihab prosesinin gedişi qənaətbəxş olur və iltihab ocağı məhdudlaşır. İltihaba cavabda birinci iştirak edən hüceyrələr neytrofillərdir və iltihaba cavabın başlanmasından 6 saat sonra zədələnmiş toxumaların neytrofillərlə infiltrasiyası maksimal səviyyəyə çatır. Onların produksiyası kəskin iltihab zamanı 10 dəfədən çox artır. Həmçinin, monositlər, eozinofillər və limfositlər üçün də endotelial hüceyrələrlə oxşar qarşılıqlı əlaqə mexanizmləri qeyd edilir. Adheziya molekulları ekspressiyasının aktivləşməsi orqanizmin iltihablehinə mediatorlar təsirinə cavabında açar rolunu oynayır. Qarın boşluğundakı bakterial patogenlər immun sistem hüceyrələrinin kompensator mexanizmlərinin üzülməsi fonunda sitokinlərin nəzarətsiz sintezinə səbəb olur. Bu səbəbdən də iltihablehinə sitokinlərin sintezi kəskin artır, iltihablehinə və iltihabəleyhinə sitokinlər arasındakı balans pozulur və immun sistem sitokinlərin və digər iltihab mediatorlarının sintezinə nəzarət edə bilmir. İltihablehinə sitokinlərin sistem effektinin üstünlüyü homeostazı dəstəkləyən tənzimləyici sistemlərin funksiyasını kəskin azaldır, nəticədə orqanizmin iltihaba reaksiyası sistem xarakteri alır və sistemin iltihaba reaksiyası sindromu (SİRS) inkişaf edir. Bütün bu sadalananlar YP-nin patogenezində sitokinlərin əhəmiyyətli rol oynadığına dəlalət edir. Bakterial təcavüzə qarşı immun sistem hüceyrələrinin verdiyi cavab reaksiyası iki fazada olur: birinci fazada iltihablehinə sitokinlərin sintezi baş verir və iltihaba cavab formalaşır, ikinci fazada isə iltihabəleyhinə sitokinlərin produksiyası hesabına iltihabi proses məhdudlaşdırılır. Hər iki fazanın hədsiz qabarıqlığı və uzunmüddətli davamiyyəti xəstəliyin gedişinə və nəticəsinə mənfi təsir göstərə bilir. Peritoneal ekssudatda İL-6 səviyyəsi artdıqca SİRS daha da proqressivləşir, ağırlaşmaların sayı və ölüm faizi artır. SİRS zamanı qanda yüksək miqdarda olan TNFα, İL-1 və İL-6 bütün orqanizmə neqativ təsir göstərir. Qram-müsbət və qarışıq infeksiya ilə müqayisədə qram-mənfi flora daha çox iltihablehinə sitokinlərin sintezinə səbəb olur və onların sintez etdikləri endotoksin EİS-in formalaşmasında aparıcı rollardan birini oynayır [8]. Lokal iltihab ocağından, hətta az miqdarda belə qana daxil olan sitokinlər, digər üzvlərdə və toxumalarda interleykinlərin, TNFα, kəskin faza zülallarının, adheziya molekullarının sintezini Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|