Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

140 
subacute and chronic),  the  body  formed  by  certain  pathological conditions. During  the test  changes  in 
the first place is most pronounced in the blood. Further lesions are identified in the form of hemorrhages 
in  mucous  membranes,  heart,  liver,  spleen,  kidneys,  the  brain  and  spinal  cord;  and  in  the  form  of  
hemorrhages in different organs (digestive system, excretory system, etc.). In acute radiation sickness on 
the skin any  signs may not be shown, but hair loss occurs very often.  In the development of radiation 
sickness of  great importance has a reduced resistance of the organism. That is, pathological changes in 
the  Central,  cardiovascular  and  endocrine  systems,  the  liver  and  the  excretory  organs;  and,  acute  and 
chronic  vitamin  deficiency  speed  up  the  development  of  radiation  sickness.  Primarily  in  modern 
hospitals use nuclear devices for early detection and treatment of all types of radıatıon sıckness. 
 
РЕЗЮМЕ  
Бабаев А.М.
   
 
Краткая информация  о радиации и лучевой болезни. 
Санитарные нормы и правила по поводу обеспечения радиологической безопасности в 
рентген-кабинетах 
Рентгеновские лучи - были открыты Вильгельмом Конрадом Рентгеном в 1895-ом году и 
были  названы  Х-лучи  (икс-лучи).  В  шкале  электромагнит-ных  волн  эти  лучи  находятся  между 
гамма и ультрафиолетовыми лучами спектра. 
Рентгеновские  лучи,  невидимые  глазом,  обладают  свойством  в  разной  степени 
пронизывать  определенные  предметы.  Для  того,  чтобы  возникло  излучение,  не  обязательно 
чтобы возникла авария на атомном или на  другом такого рода производственном предприятии. 
Излучение периодически возникает на территориях  вокруг РЛС (радиолокационная станция), на 
почвах  содержащие  в  составе  уран  и  другие  радиоактивные  вещества,  в  окрестностях 
загрязненных нефтью и т. д.  
Под  воздействием  сильной  радиации  в  тканях  и  клетках,  образующих  живой   организм, 
происходит реакция ионизации, что и нарушает их биологические свойства и образуется лучевая 
болезнь. Во время излучения  в организме происходят изменения на клеточном уровне. И таким 
образом  ,  развиваются  патологические  изменения  в  таких  основных  частях  клетки  как  ядро, 
хромосомы  и  т.  д.  Самые  тяжкие  поражения  происходят  в  генетической  структуре.  В 
зависимости  от  клинического  течения  лучевой  болезни  (острое,  подострое  и  хроническое),  в 
организме  образуются  определенные  патологи-ческие  состояния.  Во  время  обследования 
изменения в первую очередь наиболее выражены в крови. Далее поражения выявляются в виде 
кровоиз-лияний  в  слизистых  оболочках,  в  сердце,  печени,  селезенке,  почках,  в  головном  и 
спинном  мозге;  и  в  форме  кровотечений  в  разных  органах  (пищеварительная  система, 
выделительная система и т. д.). При острой лучевой болезни на коже какие-либо признаки могут 
быть  и  не  проявлены,  но  выпадение  волос  наблюдается  очень  часто.  Большую  значимость  в 
развитии  лучевой  болезни  имеет  снижение  сопротивляемости  организма.  То  есть, 
патологические  изменения   в  центральной,  сердечно-сосудистой  и  эндокринной  системах,  в 
печени  и  органах  выделения;  а  также,  острая   и  хроническая  витаминные  недостаточности 
ускоряют развитие лучевой болезни. В первую очередь в современных клиниках  используются 
радиодиагностические  аппараты  для  своевременного  выявления  и  обеспечения  лечения  всех 
видов радиоактивных излучений. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

141 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
BAYTARLIQ
   
 
ETİBAR MƏMMƏDOV 
                                                                                                        Naxçıvan Dövlət Universiteti 
                                                                                                e-mail: [e-mail] 
UOT 619:616.995                                                               
 
NAXÇIVAN MUXTAR  RESPUBLİKASINDA  CAMIŞLARIN   
ANOPLOSEFALYATOZLARI 
 
 
  Açar sözlər :  camış, anoplosefalyat, sestod, invaziya,  helmint,  parazit 
           Key words: buffolo, anoplocephalates, cesdod, invasion, helminth, parasite 
           Ключевые слова:  буйвол, аноплоцефалят, цестод, инвазия, гельминт, паразит  
 
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  kənd  təsərrüfatı  heyvanlarında  müşahidə  edilən 
xəstəliklər    içərisində  helmintozlar  geniş  yayılmışdır.    Heyvan  sağlamlığı  üçün  həmişə  təhlükəli  
hesab  edilən  helmintlərin  törətdiyi  patologiyalar  daha  intensiv  müşahidə  edildiyindən,  onların 
inkişaf və  yayılma xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi, müasir tələblərə cavab  verən səmərəli mübarizə 
tədbirlərinin işlənib hazırlanması öz aktuallığı ilə seçilən məsələlərdəndir. 
 Azərbaycanda camışlarda anoplosefalyatozların yayılmasına dair çox az sayda araşdırmalara 
rast gəlinir [3, 4].  Muxtar respublikada isə camışlarda bu sestodların yayılma xüsusiyyətlərinə aid 
tədqiqatlar, son  illərdə tərəfimizdən aparılmışdır [1, 2, 5].  
  
                                                 Material və metodika  
 2013-2015-ci  illərdə  muxtar  respublikanın  müxtəlif    ərazilərindəki  fərdi  və  fermer 
heyvandarlıq  təsərrüfatlarında  saxlanılan    436  baş  camışdan  kal  nümunələri  götürülərək, 
Füllebornun üzdürmə metodundan istifadə edilməklə koprololoji müayinə edilmişdir. Müxtəlif yaş 
qruplarına  aid    camışlarda  anoplosefalyatozların  yayılma  xüsusiyyətlərini  tədqiq  etmək  üçün 
müayinələrin  aparıldığı  illərdə,  əvvəlcədən  müəyyən  edilmiş  təsərrüfatlara  müntəzəm  gedilməklə 
ilin bütün aylarında, heyvanların düz bağırsağından  kal nümunələri götürüldü. 
Anoplosefalyat  invaziyalarının  ekstensivliyini  müəyyən  etmək  üçün  heyvanların  kalının  bir 
qramında  sestod  yumurtalarının  sayı  müəyyənləşdirildi.  Xüsusi  sayma  kamerasından,  eləcə  də 
L.D.Miqaçeva və Q.A.Kotelnikovun  təklif etdikləri metodikalardan istifadə edilməklə aparılmış bu 
müayinələr heyvanların helmintlərlə yoluxma dərəcəsini müəyyən etməyə imkan verirdi [6].  
 Tədqiqatların gedişində, həmçinin, fərdi təsərrüfatlarda  kəsilmiş müxtəlif yaş qrupuna aid 46 
baş camışda natamam helmintoloji yarma üsulu ilə  müayinələr aparılmışdır. Yarma müayinələrində 
kəsilmiş heyvanların nazik bağırsağı çıxarılaraq, daxili möhtəviyyatı su ilə təmizlənmişdir. Hər bir 
heyvanın yaşı, kəsimə gətirilənə qədər saxlanılma yeri və şəraiti  ayrıca qeyd edilmişdir. Camışların 
fərqli  saxlanılma  və  qidalanma  şəraitini  nəzərə  alaraq,  onlarda  aparılmış  helmintoloji  yarmanın 
nəticələri ayrıca qeyd edilmişdir.  
Müayinələrin  gedişində    toplanılmış    sestodların  müxtəlif  seqmentləri  müvafiq  qaydada 
işlənildikdən  sonra  mikroskopun  köməyi  ilə  təfriq  edildi.  Belə  ki,  sestodların  müxtəlif 
nahiyələrindən  (skoleks,  boyuncuq,  yetkin  və  hermofrodit  buğumlar)    4-5  sm  uzunluğunda 
götürülərək, iki cisim  şüşəsi arasına qoyuldu.  Şüşələrin  hər iki ucu sapla sıx  bağlandıqdan sonra 
5%-li    etil  spirti  məhluluna  salınaraq,    2-3    saat  saxlanıldı.  Sonra  materiallar  10  saat  müddətində  
laktofenol məhlulunda saxlanılmaqla  şəffalandırıldı. 

---