Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

150 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Sultanov  R.  L.,  Əsədov  E.S.  Naxçıvan  MR-də  arı  ailələrindən  keyfiyyətli  vərəmumun 
istehsalının yeni texnoloji üsulu. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının mətbəəsi, 2006, 23 s 
2.
 
Sultanov R. L., Əsədov E.S. Pətəklərdən vərəmumun toplanmasının arıların həyat fəaliyyətinə 
və məhsuldarlığına təsiri. AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin xəbərləri (Təbiət və texniki elmlər 
seriyası), 2008, №2, s. 82-87 
3.
 
Əsədov  E.S.,  Hüseynov  H.T.  Müxtəlif  vaxtlarda  və  təbii-coğrafi  şəraitlərdə  arı  ailələrinin 
vərəmum maddəsi toplama xüsusiyyətləri. Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, 2008, 
s.731-736 
4.
 
Əsədov  E.S.  Vərəmum  məhsulunun  əldə  olunması  üçün  aparılan  işlərin  texnoloji  təqvimi. 
Naxçıvan Dövlət Universitetinin “Elmi əsərləri”, Təbiət və tibb elmləri seriyası, 2012, ;1 (48), 
s.36-39 
5.
 
Əsədov  E.S.,  Tahirov  Ə.S.,  Hüseynov  H.T.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  arıçılığın 
inkişaf tarixi, müasir vəziyyəti və prespektivləri. Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, 
II cild (məqalələr toplusu), Bakı,  2010, s.272-277 
6.
 
Tahirov  Ə.  Naxçıvan  MR-də  arı  yetişdirilməsinin  imkan  və  perspektivləri  /  Beynəlxalq 
elmi praktik konfrans. Naxçıvan, 2015, s.45-49 
7.
 
Неумывакин И.П. Прополис: Мифы и реальность. Москва, 2005, 128 с 
8.
 
Пчеловодство: Настольная книга. Минск, 2005, 560 с. 
9.
 
Sultanlı Q.İ. Arıçılıq. Bakı, 2003, 345 s. 
10.
 
 Naxçıvan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatı.  
 
http://statistika.nmr.az/source/agriculture/index.php
 
11.
 
 Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatı 
      
http://www.stat.gov.az/source/agriculture/ 
 
ABSTRACT 
Elsavar Asadov 
Ali Tahirov 
Current situation and perspectives of exporting of beekeeping products at Azerbaijan (on the 
point of Nakhchivan economical region) 
Nakhchivan Autonomous Republic is a key part of Azerbaijan beekeeping for the number of 
bee families and honey productivity. The number of bee families by Nakhchivan economical region 
contains 28.82% of the number of bee families, 52.1% of the produced honey harvest in Azerbaijan. 
As  a  result  of  our  survey  it  have  been  identified  that  beside  honey  harvest  5-7%  are  busy  with 
flower pollen, 2-3% with propolis, 0.2-0.5% with the production of royal jelly of local beekeepers 
in Nakhchivan Autonomous Republic. According to the researches, natural-geographical conditions 
of  Nakhchivan  give  an  opportunity  to  keep  over  100  thousand  bee  families  and  to  produce  2000 
tons of honey the average cost for one year. With  the  defined  methods,  it  is  possible  to  product 
146.4 g  propolis without reducing productivity of honey from bee families. 
 
 
 
 
 
 
 

---

151 
РЕЗЮМЕ 
Эльсавар Асадов   
Али Тахиров 
Современная ситуация и перспективы экспорта продуктов пчеловодства в 
Азербайджане (по НАХЧЫВАНСКОМУ экономическому району) 
Нахчыванская  Автономная  Республика  является  ключевой  частью  Азербайджана 
пчеловодстве  для  числа  пчелиных  семей  и  продуктивности  меда.  Число  пчелиных  семей 
Нахчывана  экономического  района  содержит  28,82%  от  числа  пчелиных  семей,  52,1% 
произведенного  медосбора  в  Азербайджане.  В  результате  нашего  исследования  это  было 
выявлено, что у меда урожая 5-7% заняты цветочной пыльцы, 2-3% с прополисом, 0,2-0,5% с 
производством  маточного  молочка  местных  пчеловодов  в  Нахчыванской  Автономной 
Республике.  Согласно  исследованиям,  природно-географические  условия  Нахчыван  дают 
возможность  сохранить  более  100  тысяч  пчелиных  семей  и  производить  2000  тонн  меда 
средней  стоимости  в  течение  одного  года.  С  помощью  определенных  методов,  можно 
продукт 146,4 г прополиса без снижения производительности меда из пчелиных семей. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
 
 
 
 
 
 
 
 
              
                                                                                                 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
152 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
NURANƏ HACIYEVA 
ELŞAD ƏHMƏDOV
 
[e-mail] 
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Zoologiya institutu 
 
UOT 576.893.192.1 
 
BALAKƏN RAYONUNUN FƏRDİ TƏSƏRRÜFATLARINDA  EV DONUZLARININ  
EİMERİA VƏ İSOSPORA CİNSİNİN  KOKSİDİLƏRİ İLƏ YOLUXMASI 
 
Açar sözlər: Eimeria debliecki, , ev donuzları, oosista, parazit, endoparazit, Eimeria 
Keywords: Eimeria debliecki, domestic pigs, oocysts, a parasite, endoparasite, Eimeria 
Ключевые  слова:  Eimeria  debliecki,  домашние  свиньи,  ооциста,  паразит, 
эндопаразит, Eimeria 
 
Hazırda  dövlətin  kənd  təsərrüfatının  qarşısında  qoyduğu  mühüm  məsələlərdən  biri  kənd 
təsərrüfatını inkişaf etdirmək, əhalini ekoloji təmiz, təhlükəsiz və davamlı ərzaq məhsulları ilə təmin 
edilməsidir.  Bu  məsələlərin  həll  edilməsi  üçün  kənd  təsərrüfatına  ciddi  iqtisadi  zərər  vuran 
parazitlərin yaratdığı xəstəliklərin və onların törədicilərinin biologiyasının öyrənilməsi, xəstəliklərə 
qarşı effektli mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsində mühüm və aktual 
məsələlərdən biridir.  
Özündə 1000-dən artıq növü birləşdirən Eimeriidea  yarımdəstəsinin nümayəndələri  baytarlıq 
təbabəti  üçün  praktiki  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  yarımdəstəyə  daxil  olan  növlər  istər  onurğalı  və 
istərsə  də  onurğasız  heyvanlar  arasında  geniş  yayılmışdır.  Ev  heyvanlarında  parazitlik  edən 
koksidilər  adətən  bağırsağın  epiteli  hüceyrələrini,  az-az  hallarda  isə  qaraciyər,  böyrəkləri  və  digər 
orqanları zədələyir.  
Heyvanların  parazitar  xəstəliklərinin  tam  qarşısını  alınması  bütün  dünyada  olduğu  kimi 
Azərbaycanda  da  tam  həll  edilməsi  mümkün  olmayan  məsələ  olaraq  qalır.  Hazırda  dünyanın 
müxtəlif ölkələrdə donuzların koksidilər tərəfindən törədilən bağırsaq xəstəliklərinin törədicilərinin 
biologiyasının,  patogenezinin,  epizootologiyasının,  terapiya  və  profilaktikasının  tədqiqinə  həsr 
edilən kifayət qədər məlumatlara təsadüf edilir [1-4; 8-11]. Ədəbiyyatlarda verilən məlumatlardan 
göründüyü  kimi,  bağırsaq  ibtidailərinin  yayılma  xüsusiyyətlərini,  heyvanların  yoluxma  dərəcəsini 
öyrənmədən  bu  xəstəliklərin  törədicilərinin  məhv  edilməsi  üçün  effektli  müalicə  profilaktika 
tədbirləri aparmaq mümkün deyil. Azərbaycanda ev donuzlarının koksdilərinin öyrənilməsinə həsr 
edilən işlər keçən əsrin son onilliklərinə təsadüf edir [6; 7]. 
Tədqiqatlarda  məqsəd  Eimeria  və  İsospora  cinslərinə  aid  koksidilərin  Balakən  rayonunun 
fərdi  təsərrüfatlarında  ev  donuzları  arasında    heyvanların  yaşından  və  fəsillərdən  asılı  olaraq 
yayılma dinamikasını öyrənməkdir. 
 
MATERİAL VƏ METODİKA 
Böyük Qafqazın Azərbaycan ərazisinə daxil olan Balakən rayonunun fərdi təsərrüfatlarında 
ev donzlarının (Sus scrofa domesticus) bağırsaq parazit koksidiləri ilə yoluxmasının heyvanların 
yaşından,  ilin  fəsillərindən  asılı  olaraq  öyrənmək  üçün  2011-2012-ci  illərdə  cavan  (1  aydan  1 
yaşa  qədər)  və  yaşlı  (1  yaşdan  2  yaşa  qədər)  ümumilikdə  606  baş  heyvandan  fekal  nümunələri 
toplanılaraq kaproloji üsulla analiz edilmişdir.  

---