Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

 
157 
 
Extensity  of  coccidia  infection  in  pigs  varies  depending  on  the  age  of  the  animals  and  the 
season.  The  highest  rate  of  extensity  was  registered  in  pigs  aged  1-6  months  (42.7%),  while  the 
lowest - in animals from one year to two years (28.5%). A result of study of infection in domestic 
pigs with species of coccidia
 
was revealed
 
that regardless of season in piglets up to the aged of one 
year indicate 4 species of Eimeria:  Eimeria debliecki, Eimeria polita, Eimeria perminuta, Eimeria 
scabra)  and  1  species  İsospora  (İsospora  suis),  in  animals  aged  one  to  two  years  -3  species  of 
Eimeria (Eimeria  debliecki,  Eimeria polita,  Eimeria  perminuta)  и  1 species of  İsospora (İsospora 
suis). The highest extensity infection occurs in spring and autumn, low infection is relatively in the 
winter months, and the lowest - in the summer. 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Нурана Гаджиева 
Эльшад Ахмедов 
Зараженность  домашних свиней  частных хозяйств  Балаканского района   
кокцидиями рода  Eimeria  и İsospora 
В  статье  представлены  данные  о  динамике  изменений  экстенсивности  кокцидиозной 
инвазии домашних свиней  частных хозяйств  Балаканского района в зависимости от возраста 
животных и сезона года. В результате исследований, проведенных в 2011-2014-е годы, было 
выявлено, что экстенсивность инвазии у животных частных свиноводческих хозяйств района 
составляла  -36,4%  (660/221).  Экстенсивность  кокцидиозной  инвазии  свиней    изменяется  в 
зависимости от возраста животных и сезона года. Самый высокий показатель экстенсивности  
зарегистрирован у поросят в возрасте  1-6 месяцев (42,7%), а самый низкий – у животных  от 
года  до двух лет (28,5%). 
В  результате  изучения  зараженности  домашних  свиней  видами  кокцидий  выявлено, 
что  независимо  от  сезона  года  у  поросят  в  возрасте  до  года  обнаружены  4  вида  Eimeria 
(Eimeria debliecki, Eimeria polita, Eimeria perminuta, Eimeria scabra) и 1 вид İsospora (İsospora 
suis), у животных в возрасте от года до двух лет  -3 вида  Eimeria (Eimeria debliecki, Eimeria 
polita,  Eimeria  perminuta)  и  один  вид  İsospora  (İsospora  suis).  Наиболее  высокая 
экстенсивность заражения наблюдается  у  животных  весной  и  осенью,  сравнительно  низкая 
зараженность в зимние месяцы, а самая низкая – летом. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
158 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
 
METODİKA 
MİRNAZİM SEYİDOV 
[e-mail] 
AKİF ƏLİYEV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT: 833·054 
 
«FERMENTLƏR» MÖVZUSUNUN TƏDRİSİ METODİKASI 
 
Açar  sözlər:  ferment,  biokimyəvi  katalizator,  koferment,  prostetit  qrup,  xoloferment, 
aminturşu, maddələr mübadiləsi, assimilyasiya, dissimilyasiya 
 
Key  words:  ferment,  biochemical  catalyst,  coenzyme,  prostatic  group,  holoenzyme,  amino 
acid, exchange of substances, assimilation, dissimilation 
Ключевые 
слова: 
фермент, 
биохимический 
катализатор, 
кофермент, 
простетическая группа, холофермент, аминная кислота, обмен веществ 
 
 
Pedaqoji  yönümlü  universitetlərin  «Kimya»  fakültələrində  «Həyat  fəaliyyətinin  kimyəvi 
əsasları» fənni tədris edilir. Bu sahədə olan dərsliklərdə fermentlər haqqında çox az məlumat verilir. 
Bu  məlumatlar  isə  tələbələrin  fermentlər  haqqında  biliyinin  tam  formalaşmasını  təmin  etmir. 
Göstərilən  çatışmazlığı  aradan  qaldırmaq  üçün  yazılmış  bu  məqalənin  qarşısında  tələbələrin 
fermentlər  haqqında  biliyini  artırmaq,  fermentlərin  bioloji  katalizator  olduğunu  və  fermentativ 
reaksiyaların  orqanizm  üçün  nə  dərəcədə  böyük  əhəmiyyətə  malik  olduğunu  aydınlaşdırmaq,  bir 
sözlə,  bu  bioloji  katalizatorlar  haqqında  onlarda  ətraflı  məlumatın  formalaşmasına  nail  olmaq 
məqsədi qoyulmuşdur. 
 
Bu  məqsədlə  izah  edilməlidir  ki,  fermetlər  –  canlı  orqanizmdə  gedən  biokimyəvi 
reaksiyaları  sürətləndirmək  qabiliyyətinə  malik  olan,  lakin  bu  reaksiyaların  son  məhsullarının 
tərkibinə daxil olmayan zülal təbiətli spesifik bioloji katalizatorlardır. 
 
Saysız-hesabsız  biokimyəvi  reaksiyalardan  ibarət  olan  maddələr  mübadiləsi  həyati 
proseslərin  əsasını  təşkil  edir.  Bu  reaksiyaların  əksəriyyəti  müvafiq  fermentlərin  katalizatorluğu 
şəraitində baş verir [1-5]. 
 
Fermentlərin iştirakı olmadan biokimyəvi reaksiyalar çox zəif sürətlə keçər və coşğun həyati 
proseslər  üçün  heç  bir  əhəmiyyət  kəsb  etməzdi.  Beləliklə,  fermentlər  biokimyəvi  reaksiyaları 
sürətləndirərək,  həyati  proseslərin  müəyyən  istiqamətdə  inkişafına  yardım  göstərirlər.  Mübadilə 
reaksiyalarının  ardıcıllığı  və  qarşılıqlı  əlaqəsi  canlı  hüceyrədəki  fermentlər  yığımı  və onların  nisbi 
aktivliyi  ilə  əlaqədardır.  Deyilənlərdən  aydın  olur  ki,  həyatın  mahiyyətinin  dərk  edilməsində 
fermentlərin öyrənilməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır. 
 
Müəllim  tələbələrə  fermentlər  haqqında  elmin  –  enzimologiya  adlanmasını,  enzimologiya 
elminin  inkişaf  tarixi  haqqında  məlumat  verdikdən  sonra,  fermentlərin  spesifikliyi  haqqındakı 
aşağıdakı məlumatları çatdırmalıdır. 
 
Bu məqsədlə müəllim qeyd etməlidir ki, fermentlərin ən mühüm xassələrindən biri bundan 
ibarətdir  ki,  onlar  hər  hansı  substratın  müəyyən  çevrilməsini  sürətləndirməklə  seçici  təsir 
göstərirlər.  Bu  fermentləri  qeyri-üzvi  katalizatorlardan  fərqləndirən  əsas  xüsusiyyətlərdən  biridir. 
Təsir spesifikliyinin əlamətinə görə, fermentləri iki qrupa bölmək olar: 
1.
 
mütləq spesifikliyə malik olan fermentlər 

---