Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 S. hydrangea 1:10 1s.40dəq. 1s.55dəq. 2s.20dəq. 20s.20dəq 1:20 2s.30dəq. 2s.25dəq. 2s.55dəq. 22s.30dəq. Nəzarət kasası 26s. 28s. 29s 34s 1:5 nisbətində hazırlanmış preparatlarda alınan nəticələrdən görünür ki, S.sclarea və S.hydrangea efir yağlarında hemonxus, nematodirus və trixostongiluslar 1-2 saat, S.limbata efir yağında isə 2-3 saat müddətində məhv olmuşlar. Trixosefalyuslar S.sclarea və S.hydrangea efir yağlarının təsiredici fəal maddələrinə 18-19 saat davam gətirdiyi halda, S.limbata efir yağında 23 saat canlı qala bilmişdir. S.sclarea efir yağında əsas kompanenti linaloolasetat və linalool, S.hydrangea β-kariofullen, 1,8-sineol, S.limbata isə bitsiklogermakren və α-pinen maddələridir. Bitki efir yağlarının bakteriosid təsirinin fərqli olması onun kimyəvi tərkibini təşkil edən fəal təsiredici maddələrdən asılıdır. Hər bir bitkidən alınan efir yağı kompanentində dominant maddələr fərqli olduğu üçün helmintlərin məhv olma vaxtları da fərqli olmuşdur. In vitro da hər üç bitkidən hazırlanmış bişirmələrin antihelmint təsiri parazitlərin qısa zamanda məhv olmaları ilə müəyyənləşdirilmişdir. Hər bir preparatda helmintlərin ölüm vaxtları cədvəl 2-də qeyd olunur. S.sclarea L. S. limbara C.M. Mey. və S.hydrangea Benth.. növlərindən hazırlanan bişirmələrin helmintosid təsiri Cədvəl 2. Bitki Helmint S.sclarea S. limbata S. hydrangea Fizioloji məhlul Ölüm vaxtı Hemonxus 3s. 30dəq. 4s.20dəq. 3s.30dəq. 26s Nematodirus 4s. 10dəq. 5s. 4s.05dəq. 28s Trixostrongilus 5s. 15dəq. 6s.10dəq. 5s.20dəq. 29s Trixosefalyus 30s.40dəq. 32s.10dəq 31s. 34s Alınan nəticələrdən göründüyü kimi S.sclarea və S. hydrangea növlərindən hazırlanmış bişirmə preparatlarında hemonsux, nematodirus və trixostongiluslarda 3-5 saatda, S.limbata preparatinda isə bu helmintlərdə 4-6 saatda ölüm qeydə alınmışdır. Trixosefalyuslar digər helmintlərə nisbətən hər üç bitkinin təsirinə dözümlü olmuşdur. Onların ölümü 30-32 saata başa çatmışdır. Nəzarət kasasında helmintlərin 26-34 saata qədər tam hərəkətli olmaları hazırlanan həm efir yağı preparatlarının, həm də bişirmə preparatlarının yüksək helmintosid təsirinin olduğunu göstərir. In vivo təsiri öyrənmək üçün təcrübədən əvvəl tədqiqatda olan qoyunlardan təzə kal nümunələri götürülmüş və helmintoovoskopiya üsulu ilə müayinə edilmişdir [6]. Bunun üçün 3q kal nümu- nəsinə su əlavə edilərək tam şəffaflaşma alınana qədər bir neçə dəfə yuyulmuş, sonra alınan qarışıq sentrifuqan menzurkasına tökülərək 1 dəqiqə fırladılmışdır. Menzurkada çöküntü üstü maye atılaraq üzərinə doymuş sink sulfat məhlulu əlavə edilərək menzurka örtücü şüşə ilə örtülüb, yenidən sentrifuqada fırladılmışdır. Sonda örtücü şüşə götürülərək mikroskopiya edilmiş və parazit yumur- taları sayılmışdır. S. sclarea, S. limbata və S. hydrangea növlərindən hazırlanmış preparatların antihelmint xassələri laborator şəraitdə orqanizmdən kənarda müəyyənləşdirildikdən sonra onları helmintozlarla yoluxmuş heyvanlara tətbiq etməklə səmərəliliyi yoxlanılmışdır. Tədqiqatda heyvanlar hər birində 5 baş qoyun olmaqla 8 qrupa ayrılmışdır. 7 qrup təcrübə qrupu, 8-ci qrup isə müqayisə məqsədilə nə- zarət qrupu qeyd edilmişdir. Təcrübədə və nəzarətdə olan bütün heyvanlar eyni şəraitdə sax- lanılmaqla müayinələr aparılmışdır. Təcrübədən əvvəl 1-8 qrup üzrə helmint yumurtalarının orta sayı müvafiq olaraq 904,7, 913,2, 918,2, 821,9, 927,5, 891,2, 867,6, 846,4 ədəd olmuşdur. In vivo şəraitində də həm efir yağı preparatları, həm də bişirmələr tətbiq edilmişdir. Efir yağları spesifik iyə malik olduğundan 1:3 nisbətində zeytun yağı ilə durulaşdırılmışdır. Birinci qrup heyvanlara S.sclarea efir yağı preparatından hər başa səhər ac qarnın 4-5 ml içirilmişdir. İkinci qrup heyvanlara S. limbata efir yağı preparatından 4-5 ml, üçüncü qrup heyvanlara isə S. hydrangea efir yağı preparatından 4-5 ml verilmişdir. Dördüncü qrupda olan heyvanlara S.sclarea bişirməsindən səhər ac qarnına hər başa 100 ml içirilmişdir. Beşinci qrup heyvanlara S.limbata bişirməsindən hər başa 10 100 ml, altıncı qrupa S. hydrangea bişirmələrindən 100 ml verilmişdir. Yeddinci qrup heyvanlar təbii bitki ilə otarılmışdır. Bunun üçün hər üç bitkinin yerüstü hissəsindən eyni miqdarda götürərək qarışıq hazırlanmışdır. Hər baş qoyuna 3 gün səhər qidadan əvvəl hazırlanmış bu qarışıqdan 150 q verilmışdır. Səkkizinci qrup heyvanlara isə heç bir antihelmint preparat verilmədən təbii otlaq sahalərində otarılmışdır. Hazırlanmış preparatların heyvanlarda toksiki təsirinin olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün onlarda baytar həkim tərəfindən kliniki müayinələr aparılmışdır. Kliniki müayinələrdə heyvanların ürək vurğuları, tənəffüs hərəkətləri, işgənbənin peristaltik hərəkətləri sayılıb, bədən temperaturu ölçülmüşdür. Proseslərdə patoloji dəyişikliklərin baş verməməsi hazır- lanmış preparatların heyvan orqanizmi üçün toksik dozada olmadığını müəyyən edir. Təcrübə 3 gün davam etdirilmiş, 4-cü gün heyvanlardan yenidən kal nümunələri götürülərək helmintoovoskopiya edilmişdir. Alınan yumurta sayları orta hesabla birinci qrupda 121,2, ikinci qrupda 174,5, üçüncü qrupda 129,5, dördüncü qrupda 261,8, beşinci qrupda 356,2, altıncı qrupda 294,9, yeddinci qrupda 381,3, səkkizinci qrupda isə 830,7 ədəd olmuşdur. Təcrübədən əvvəl və sonra alınan rəqəmlər müqayisə edilmiş və tədqiq edilən bitkilərin antihelmint səmərəliliyi müəyyənləşdirilmişdir. Nəticə cədvəl 3-də təqdim olunur. S.sclarea L. S. limbara C.M.Mey. və S.hydrangea Benth.. növlərindən alınan efir yağlarının və hazırlanan bişirmələrin antihelmint səmərəsi Cədvəl 3. Qruplar Parazitlərin yumurta sayı /3q fekalda Təcrübədən əvvəl Təcrübədən sonra Preparatların antihelmint səmərəsi Qrup 1. S.sclareaefir yağı 904,7 121,2 86,6% Qrup 2. S.limbata efir yağı 913,2 174,5 80,9% Qrup 3. S. hydrangea efir yağıi 918,2 129,5 85,9% Qrup 4.S.sclarea bişirməsi 821,9 261,8 67,8% Qrup 5.S.limbata bişirməsi 927,5 356,2 61,6% Qrup 6.S.hydrangea bişirməsi 891,2 294,9 66,9% Qrup 7. Hər üç bitkinin qarışığı 867,6 381,3 61,3% Qrup 8. Nəzarət qrupu 846,4 830,7 - Efir yağı preparatları arasında ən güclü səmərəlilik S.sclarea bitkisində olmuşdur. Preparatın səmərəliliyi 86,6% alınmışdır. Digər efir yağı preparatlarından S.hydrangeada 85,9%, S.limbatada isə 80,9% səmərəlilik müəyyən edilmişdir. S.sclarea, S.hydrangea və S.limbata bitkilərindən hazırlanmış bişirmələrin antihelmint səmərəliliyi müvafiq olaraq 67,8%, 66,9% və 61,6% olmuşdur. Bişirmə ilə aparılan təcrübələrdə də yüksək nəticə S.sclareada qeyd edilmişdir. Bitkilərin yaşıl kütləsindən hazırlanmış preparatda səmərəlilik 61,3%-ə çatmışdır. Bitkilərin yaşıl yerüstü hissəsi ilə aparılan təcrübədə nəticənin qismən zəif olmağına baxmayaraq, bu tədqiqat üsulu helmintozlarla mübarizədə asan tətbiq yollardan biridir. Nəzarət qrupunda isə təcrübədən əvvəl və sonra yumurta sayında fərqin yaranmaması, tədqiq edilən bitkilərin antihelmint səmərəsinin göstəricisidir. Tədqiqatların nəticələrdən müəyyən olunur ki, efir yağı preparatlarında bişirməyə nisbətən güclü helmintosid təsir vardır. Bu efir yağı tərkibinin fitonsid xarakterli terpenlərlə zəngin olması ilə əlaqədardır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|