42
subsenil (ss) və senil (s) dövrlərində qeyd edilmişdir. Əldə olunan nəticələr
2
müqayisə
kriteriyasının [9, s. 21] köməyi ilə analiz edilmişdir.
Tədqiqat zamanı müxtəlif fitosenozlarda 14 senopopulyasiya tədqiq olunmuşdur. Materiallar
ümumi qəbul olunmuş populyasiyaların tədqiqi metodikasına əsasən toplanılmışdır. Materialların
toplanılması ardıcıl və dağınıq üsullarla yerləşmiş meydançalarda və ya transektlərdə aparılmışdır.
Transektlərin qoyulması belə aparılmışdır: onlar sahəni keçməli, hər hansı seçilmiş növün nisbətən
yüksək və eləcə də aşağı bolluluğunu xarakterizə etməlidir. Təcrübə sahələrinin ölçüsü, yerüstü və
yeraltı sahələrinin proyeksiyası kimi xüsusilə, senopopulyasiyanın digər elementlərini
müəyyənləşdirən 3 fitogen sahədən böyük olmuşdur [2, s. 9-10]. Növlər üçün təcrübə sahələri
50x50 sm, sahələrin sayı isə 15-25-ə kimi olmuşdur. Tədqiq olunan sahələrdən növlər çıxarılmaqla,
ontogenetik vəziyyəti müəyyən olunmuşdur. Alınmış nəticələr əsasında ontogenetik vəziyyətin
spektri tərtib olunmuşdur.
Bitkinin qidalanma mühitinin qiymətləndirilməsi ECOSCALE proqramı kompleksindən
(kompyüter realizasiyası haqqında...., 1991) istifadə etməklə, L.Q. Ramenskinin ekoloji şkalasına
əsasən aparılmışdır. Bitkinin demoqrafik strukturunun inteqral xarakteristikası kimi aşağıdakı
populyasiya göstəricilərindən istifadə edilmişdir:
1.
Yaş indeksi (
);
i - ontogenetik vəziyyətin k
i
qiyməti, n
i
- fərdlərin sayı, i-populyasiyanın vəziyyəti, N -
populyasiyadakı fərdlərin ümumi sayıdır.
2.
Effektivlik indeksi:
n
i
- bitkilərin sayı, i - vəziyyəti, e
i
- bitkinin effektivliyidir.
Senopopulyasiyanın tipi A.A. Uranov və O.V. Smirnovun mütləq maksimum kriteriyasına
əsaslanan təsnifatından və L.A. Jivatovskinin delta-omeqa normal senopopulyasiyaların
təsnifatından istifadə etməklə təyin edilmişdir [3, s. 79-81].
Bərpa olunma indeksi [3, s. 80] N.V. Qlotov tərəfindən şəkli dəyişdirilərək, pregenerativ
fərdlərin pregenerativlər və generativlərin cəminə münasibəti şəklində ifadə olunur.
Qocalma indeksinə görə:
n
i
– bitkilərin sayı, i - vəziyyəti, е
i
- bitkinin effektivliyidir. Populyasiyanın effektiv ekoloji sıxlığı
(М
е
) L.A.Jivatovskiyə görə [3, s. 79] təyin edilmişdir.
Burada n
i
- bitkilərin sayı, i - vahid sahədə vəziyyəti, ω
i
- populyasiyaların energetik
effektivliyidir.
EKSPERİMENTAL HİSSƏ
2015-2016-cı illər ərzində hər bir tədqiq edilən bitkilik tipində növlərin yayıldığı
populyasiyalar nişanlanmışdır. Tədqiqatlar yaz-payız mövsümündə növün ontegenezinin bütün
к
и
н
и
=
Н
ω=
н
и
н
и
е
и
İ
q
=
N
i
İ=9
N
i
М
е
=
n
i
ω
i
43
fazalarında aparılmış, onların bitkilik tipində rolu və fitosenoloji quruluşu öyrənilmişdir. Məlum
olmuşdur ki, kseromezofit və mezofit ekoloji qrupuna daxil olan bu növlər tədqiq edilən regionda
yarımsəhra, dağ-kserofit və bozqır bitkilik tiplərində Lamieta formasiyaları Callycephalus nitens +
Salvia limbata + Atriplex turcomanica, Salvia limbata + Camphorosma lessingi, Xeranthemum
cylindraceae + Salvia verticulata + Cousini-amacroptera, Artemisia fragrans + Salvia sclarea +
Lamium album +Zygophyllum fabago + Reaumuria persica + Atraphaxis spinosa + Salvia
verticulata + Lamium purpureum assosiasiyalarda edifikator kimi çıxış edir. Bəzi hallarda
Thymuseta collinusum formasiyaları daxilində də yayıldığı müşahidə edilmişdir.
Cədvəl 1-də Lamieta assosiasiyalarının çox rast gəlindiyi botaniki qrupların tərkibi, bolluğu,
yayıldığı ərazilər və onların layihə örtüyü göstərilmişdir.
Cədvəl 1
Ordubad rayonu ərazilərində Salvieta populyasiyasının fitosenoloji quruluşu
SP
Bitkilik tipi və forma-
siyalar
Fitosenozlarda assosiasiyalar
Bitkiliyin
layihə
örtüyü
(%)
Növün
bolluğu
Lamium album L.
I
Yarımsəhra
1sp:Callycephalus nitens +
Salvia limbata + Atriplex
turcomanica
2sp:Salvia limbata + Cam-
phorosma lessingi
3sp:Xeranthemum
cylindraceae
+
Salvia
verticulata
+
Cousini-
amacroptera
4 sp:Artemisia fragrans + Sal-
via sclarea + Lamium album
40
cop
2
1. Callycephaluseta
nitens
2.Xeranthemumeta
cylindraceae
3.Artemisieta fragrans
II
Dağ-kserofit
5sp:Salvia tesquicola + Salvia
sclarea
+
Camphorosma
lessingi + Lamium purpureum
6 sp: Salvia limbata + Salvia
virgata + herbosum + Lamium
album
30
sol
1. Salvieta
Lamium purpureum L.
III
Kolluq
7sp:Zygophyllum
fabago
+
Reaumuria
persica
+
Atraphaxis spinosa + Salvia
verticulata
+
Lamium
purpureum
8sp:Thymus collinus + Th.
kotschyanus + Stachys inflata
+ Acantholimon karelinii +
Salvia verticulata
40
cop
1
1. Zygophylleta fabago
2. Thymusetum
IV
Bozqır
9sp:Stipa capillatae + Atra-
phaxis spinosa + Herbosa +
Salvia tesquicola
10sp:Atraphaxis
spinosa
+
Caragana grandiflora + Salvia
tesquicola + Lamium album
60
cop
3
1.Stipeta capillatae
2. Atraphaxeta spinosae
Dostları ilə paylaş: |