5
erməni katolikosuna həvalə etdi. “Yeni ərəb inzibati-bölgü sisteminə görə Cənubi Qafqazda ərəb
işğal dairəsinə daxil edilmiş bütün torpaqları özündə birləşdirən “Ərminiyə” ərazisi vaxtilə Bizans
imperatoru Yustinianın (527-565) “Qərbi Ermənistan”da həyata keçirdiyi inzibati islahata uyğun
olaraq ənənəvi şəkildə I-IV Ərminiyə adı ilə dörd hissəyə bölünmüşdü.
I və II Ərminiyə şimalda Tiflis və Dərbənddən cənubda Araz çayınadək, qərbdə Kiçik
Qafqaz dağlarından şərqdə Xəzər dənizinədək olan sahəni əhatə edir və əsasən ərəblərin Aran
adlandırdığı qədim Albaniya torpaqlarını özündə birləşdirirdi. Ərəb Arran vilayətinin tərkibinə
Albaniyanın özündən başqa 644-cü ildən müsəlmanların tabeliyində olan Tiflis və onun çivarları,
eləcə də dağlıların yaşadıqları ərazi də daxil edilmişdi. Ermənistan özü isə III-IV Ərminiyə
bölgüsünə aid idi” [3, s. 126].
Göründüyü kimi, “Şərqi Ermənistan” əslində Qafqazda mövcud olmamışdır.
1983-cü ildə İrəvanda P.K.Poqosyanın tərtib və nəşr etdirdiyi “Ermənistan və həmsərhəd
ölkələr 701-862-ci illərdə” xəritədə heç vaxt mövcud olmayan “Böyük Ermənistan” Ərminiyə kimi
öz əksini tapıb. Bu xəritədə “Ermənistana-Albaniya (Arran), İberiya (Kartli), Ermənistan daxil
edilmiş, “Ərminiyyə” Xəzər dənizindən Qara dənizədək (Pontuy) bütün Cənubi Qafqaz, Şərqi
Anadolu ərazilərini əhatə edir və bunlar heç də tarixi reallığı əks etdirmir.
Ermənilər bəzən “Şərqi Ermənistan”ı “Fars (İran) Ermənistanı” ilə sinonim kimi işlədirlər.
Bunun üçün ingilis dilində nəşr olunmuş “İranika” Ensiklopediyasına istinad edirlər. J.Markvart
ensiklopediyada Sasani dövründə “Fars Ermənistanı (Persarmenia) haqqında yazır: “Siyasi nöqteyi-
nəzərdən burada yerində olan odur ki, “Pers Armeniya” (Persarmenia) daha geniş məna kəsb edir:
farsların idarəsi altında olan (Roma Ermənistanından fərqli olaraq) Ermənistan ərazisi nəzərdə tutulur.
Onu sonrakı coğrafi termin Parsaxayk və Fars Ermənistanı ilə qarışdırmaq olmaz. O, Urmiya gölü şimal
və qərbdə duran və Adiaben və Atropatenlə həmsərhəd olan əyalətdir” [6, s. 252-314].
Müəllif “Fars Ermənistanı” anlayışının sonradan yarandığını və avropalıların onu İrandakı
erməni arealının yaşadığı yeri bildirmək üçün şərti işləndiyini göstərir, lakin burada “Şərqi
Ermənistan”dan söhbət getmir.
Guya VII əsrdə Ərəb Xilafətinin hökmranlığı altına düşən “Şərqi Ermənistan” uydurma
“Qərbi Ermənistana” birləşdiyindən XVI əsrə qədər “Şərqi Ermənistan” termini işlənməlidir [8].
Ermənilər Azərbaycanın ən qədim diyarlarından biri olan Naxçıvana da ərazi iddiaları irəli
sürürlər ki, bu iddia da çürük və əsassızdır. Bu haqda Akademik İsmayıl Hacıyev daha dolğun fikir
irəli sürür. “Naxçıvan bölgəsində yaşayan tayfalar Urmiya gölünün ətrafında yaşayan tayfalarla sıx
əlaqədə olmuşdular. Kuti, lullubi, subi, turukki və b. Tayfalar bu ərazilərin ən qədim sakinləri
olmuşlar. Naxçıvan bölgəsi tarixən Cənubi Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş dövlətlərin
tərkibində olmuşdur. Həmin dövlətlərin türkmənşəli etnosların siyasi qurumları olması artıq şübhə
doğurmur”.
Bütün bu uydurmalar, oğurluq yolu ilə formalaşmış mövcud Erməni konsepsiyası yalnız bir
məqsəd ətrafında cəmlənmişdir. O gələcəkdə özgə torpaqları hesabına uydurma bir dövlətin
təməlini qoymağı planlayırdı. Bu acı bir həqiqət
olsa da etiraf etməliyik ki, Çar Rusiyası və Sovetlər
dönəminin köməyi ilə ermənilər istədiklərinə yetərincə nail ola bilmiş və qədim Azərbaycan torpağı
İrəvan xanlığı artıq bu “dövlətin”mərkəzinə çevrilmişdir.[4. s, 94]. Ancaq buna da əminik ki, tarix
təkərrürdən ibarətdir və işğal altında olan torpaqlar əvvəl axır öz gərçək sahiblərinə qayıdacaq.
ƏDƏBİYYAT
1.
Azərbaycan tarixi, Bakı; Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1994, (688s).
2.
Azərbaycan tarixi, Bakı; Elm, 1993
3.
Azərbaycan tarixi, Ən qədim dövrlərdən
XX əsrin əvvəllərinə qədər, Bakı; Elm, 1993,s.(284s).
4.
İ. Hacıyev. Ermənilərin Azərbaycana Qarşı Ərazi İddiaları və Qanlı Cinayətləri, Naxçıvan,
Əcəmi, 2012, (191s).
5.
Всемирная история, Энциклопедия. Том З. Часть II, Глава VIII. Возникновение и развитее
феодализма в Средней Азии и в странах Закавказье (V – первая половина IX в). Москва;
Государетвенное Изд.во Политической литературы. 1957 г.с.17.
6
6.
Markwart Y. La province de Parsrahayk Revue dey etudes aremeniennes, 1966.pp.252-314.
7.
ГусейновР.Придуманныйтермин«ВосточнаяАрмения»//http:/www.rizzanhujeynov/com//201
5/02/blog/ post_5.html.
8.
Восточная Армения // http:// ru.wikipedia.org.
ABSTRACT
Zahmat Shahverdiyev
Zamin Aliyev
EASTERN ARMENIA MYTH AND FICTITIONS TERRITORIL
CLAIMS OF ARMENIANS
At all stages of history,including in the early Middle Ages armenians claimed territorial to
Azerbaijani.During the Caliphate time,the armenia church which was ideological in war with
Albania,was trying to penetrate the Albanian church.From this useful chance,the Caliphate skillfully
used to fight aganist both the Byzantine Empire an the Christin World.Armenians and the
armeniasn church were the best means of the way.The armenians resorted to
this Caliphate policy to
make every effort to collapse Albania.The Albanian state couldn’t endure this pressure because they
pused a policy of Mutal Benefit with the Caliphate.
РЕЗЮМЕ
Захмат Шахвердьев
Замин Алиев
ВОСТОЧНАЯ АРМЕНИЯ МИФ И ВЫДАЕТ ТЕРРИТОРИАЛЬНЫЕ
ПРЕТЕНЗИИ АРМЯН
На всех этапах истории, в том числе и в раннем средневековье, армяне
претендовали на территориальное образование для Азербайджанцев. Во времена халифата
армейская церковь, которая была идеологической в войне с Албанией, пыталась проникнуть
в албанскую церковь. Из этого полезного шанса халифат умело использовались для борьбы с
аганистом как Византийской Империей, так и Кристинским миром. Армянцы и арменианская
церковь были лучшими средствами пути. Армяне прибегли к этой политике халифата, чтобы
приложить все усилия, чтобы разрушить Албанию. Албанское государство не выдержало
этого давления потому что они с помощью халифата разработали политику «Мутальной
выгоды».
NDU-nun Elmi Şurasının 19 oktyabr 2017-cı il tarixli qərarı
ilə çapa
tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 02).