Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)

13 
РЕЗЮМЕ 
Шамхал Мамедов 
 
АРМЯНСКИЙ ФАКТОР В ЮЖНО-КАВКАЗСКОЙ ПОЛИТИКЕ 
СОВЕТСКОГО СОЮЗА В СЕРЕДИНЕ XIX ВЕКА 
 
К середине XX века лидеры армянских диаспорных организаций и террористических 
партий,  а  также  армянские  деятели,  представляемые  в  Советском  правительстве,  проявили 
очередные  усилия в области создании  “Великой Армении”. Однако их старания по захвату 
турецких  земель  и  прикреплению  к  Армянской  ССР  Нагорно-Карабахской  Автономной 
Области  Азербайджанской  ССР  не  обвенчались  успехом.  В  результате  армянские  лидеры 
под предлогом размещения репортированных из зарубежных стран армян, рукой сталинского 
правительства,  подвергли  депортации  свыше  150-ти  азербайджанцев  из  исторически 
азербайджанских земель в Армянской ССР. Большая часть армян также была размещена на 
территории  Грузинской  ССР.  А  это  в  свою  очередь  было  доказательством  предпочтения 
Советским  правительством  армян  на  Южном  Кавказе.  Именно  эта  политика  послужила 
причиной  трагедий  многочисленных  народов,  нескончаемых  этнических  конфликтов, 
геноцидов и депортаций на территории указанного региона после распада СССР. 
 
 
 
   
                                                                       NDU-nun Elmi Şurasının 19 oktyabr 2017-cı il tarixli qərarı ilə çapa    
 
 
 
 
 
tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 02).
 
 
 
 

---

14 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 6 (87) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 6 (87) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 6 (87) 
 
 
ELMAN CƏFƏRLİ 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
UOT: 94 
İSPANİYA KRALLIĞI: “MUXTARİYYƏTLƏR DÖVLƏTİ” 
 
Açar sözlər: İspaniya Krallığı, konstitusiya, unitar dövlət, regionlaist dövlət, statut, muxtar 
region, Kastiliya, Kataloniya, Basklar ölkəsi, Qalisiya, Araqon, Andalusiya  
Keywords:  Kingdom  of  Spain,  constitution,  unitary  state,  regionalist  state,  statute, 
autonomous region, Castilla, Catalonia, Basque Country, Galicia, Aragon, Andalusia 
Ключевые  слова:  Королевство  Испании,  конституция,  унитарное  государство, 
регионалистское государство, статут, автономный регион, Кастилия, Каталония, Страна 
Басков, Галиция, Арагон, Андалусия 
 İspaniya  Krallığının  özünəməxsus  tarixi  inkişaf  xüsusiyyətlərindən  biri  onun  dövlət 
quruluşunun aydın tarixi-regional bölgüyə əsaslanmasıdır. Hər bir region müəyyən tarixi mərhələdə 
müstəqil  və  ya  yarımmüstəqil  dövlət  olmuş,  sonradan  biri  digərinin  ardınca  İspaniya  monarxi-
yasının  tərkibinə  daxil  edilmişdir.  Bu  tarixi  prosesdə  Kastiliya  açar  rolunu  oynamışdır,  belə  ki, 
kastiliyalılar  özlərini  “əsl  ispanlar”,  dillərini  isə  “əsl  ispan  dili”  hesab  edirlər.  Lakin  İspaniyada 
dövlət tərəfindən rəsmən tanınan və regional səviyyədə qorunan “ispan dilləri” anlayışı mövcuddur. 
Kastiliya  dili  hesab  olunmayan  dillər  isə  katalanların  (ölkə  əhalisinin  16  %-indən  çoxu  danışır), 
qalisiyalılar (6 %-ə  yaxın) və baskların  (5 %-ə  yaxın) danışdığı  dillərdir. 1492-ci  ildə Rekonkista 
hərəkatı qəti qələbə çaldıqdan sonra konfessial baxımdan tamamilə monotərkibli ölkə (katolisizmə 
sitayiş  edən)  təşəkkül  tapmışdır.  Yeri  gəlmişkən,  İspaniya  dövləti  işğalçı  müharibələr  nəticəsində 
deyil,  sülalələr  arasındakı  əlaqələr  və  nikahlar  nəticəsində  təşəkkül  tapmışdır.  Belə  ki,  Kastiliya 
kraliçası  İzabella  və  Araqon  kralı  II  Ferinandın  nikahı  1479-cu  ildə  İspaniya  Krallığının  təşəkkül 
tapmasına səbəb oldu.  
XIX  əsrin  əvvəllərində  mərkəzləşdirilmiş  unitar  dövlət  olan  İspaniya  mərkəzdən  təyin 
olunan  hərbi  və  mülki  hakimlərin  idarə  etdiyi  52  əyalətə  bölünürdü.  Sosial-iqtisadi  yüksəliş 
nəticəsində  əsrin  sonunda  ölkənin  şimalında  muxtariyyətə  nail  olmaq  cəhdləri  başlamışdı.  Bu 
arzuya  ayrı-ayrı  regionlarda  müxtəlif  cür  əhəmiyyət  verilir,  “xalqlar  və  regionlar”  tərəfindən 
müxtəlif dərəcələrdə dəstəklənirdi. Muxtariyyət statusunda Kastiliyanın imperiya ambisiyalarından 
və  vətəndaş  müharibələrindən  ən  çox  tarixi,  mədəniyyəti  və  dili  daha  çox  zərər  görən  regionlar 
təkid  edirdi.  Digər  regionlar  isə  öz  potensialını  inkişaf  etdirməyə  ümid  edərək  özünüidarəetmə 
tərəfdarı kimi çıxış edirdi [10, s. 281]. 
1917-ci  ildən  sonra  ardıcıl  böhranlar  İspaniyada  mərkəzi  hakimiyyəti  zəiflətdi.  Nəticədə 
İspaniyanın  baş  naziri  M.P.  de  Rivera  istefa  verdi,  nüfuzdan  düşmüş  kral  XIII  Alfonso  Burbon 
(1931,  14  aprel)  ölkədən  qaçdı  və  İspaniyada  ikinci  respublika  quruldu  (1931-1939).  1931-ci  il 
Konstitusiyası ölkəni tərkibində şəhər və regional muxtariyyətlərin olduğu vahid dövlət (maddə 1-
3),  kastiliya  dilini  ölkənin  rəsmi  dili  elan  etdi  (maddə  4).  Muxtar  regionlardan  ibarət  federasiya 
dövlətinin yaradılması qəti qadağan edildi (maddə 13) [9]. Lakin ölkənin qarşısında duran ciddi və 
təxirəsalınmaz sosial-iqtisadi problemlər II Respublika hökumətini milli-regional problemlərə ikinci 
dərəcəli  problemlər  kimi  baxmağa  vadar  edirdi.  Buna  görə  də  1930-cu  illərdə  Kataloniyanın 
muxtariyyəti azaldıldı, Basklar ölkəsinin muxtariyyəti isə təxirə salındı [10, s. 228].  
1936-1939-cu illərdə İspaniyada vətəndaş müharibəsi nəticəsində sağ qüvvələr qalib gələrək 
ikinci  respublikaya  son  qoydular,  general  Frankonun  başçılığı  ilə  millətçilərin  diktaturası  (1939-
1975)  quruldu.  Bu  dövr  İspaniya  tarixində  əyalətlərin  azadlıqlarının,  imtiyaz  və  səlahiyyətlərinin 
tamamilə  ləğv  edildiyi  yeganə  mərhələ  oldu.  Milli  azlıqların  dili  və  mədəniyyəti  də  təzyiqə  və 

---