«Elmi məcmuə.(Bakı İslam Universiteti)
».-2011.-№6.-S.121-162.
İSLAMDA ŞİƏLİK VƏ ŞİƏLİYİN İSLAMDA ROLU
İbrahim QULİYEV
Məlum olduğu kimi İslam dini miladi VII əsrin əvvəllərində Ərəbistan Yarımadasında meydana gəlmişdir.
«Təslim olmaq», «boyun əymək» mənalarında olan islam dini səmavi din olub Allah tərəfındən Cəbrailin (ə)
vasitəsilə Muhəmməd peyğəmbərə (s) nazil edilmişdir. İslamın müqəddəs kitabı Qurani-Kərimdir. Allah onu
Muhəmməd peyğəmbərə (s) göndərmiş və islamın bütün qayda-qanunlarını orada təsbit etmişdir. 23-illik zaman
ərzində nazil edilən Quran ana prinsipləri gətirmiş, onların təhlil və təfsirini isə Peyğəmbərin (s) üzərinə
buraxmışdır. Buna görə də Quran Peyğəmbərə (s) xitabən buyurur:
«Biz səni qorxudan, müjdələyən və şahid olaraq göndərmişik
2
». Elə bu səbəbdəndir ki, müsəlmanlar öz
şəri dəlillərini bu iki qaynağa-Quran və sünnəyə bağlayırlar.
Allah islam dinini göndərməklə bəşəriyyəti zülmətdən nura çıxarmış, onların dünya və axirət xoşbəxtliklərini
məhz bu dində qərar vermişdir. Belə ki, Allah buyurur:
«Allah yanında din əlbəttə islamdır
3
», «...Yalnız müsəlman olduğunuz halda ölün
4
».
Şübhəsiz ki, Peyğəmbər (s) Qurana tabe olaraq onun ayələrini açıqlamış, onun batini mənalarını öz ümmətinə
izah etmişdir. Bütün islam ümməti də Peyğəmbərə (s) tabe olaraq onun buyurduqlarına boyun əymiş və bu
göstərişlərə sadiq qalmışlar. Lakin təəssüflər olsun ki, müsəlmanlar bəzi məsələlərdə ixtilafa düşmüş və aralarında
ayrı seçkilik yaranmışdır. Əlbəttə ki, islam ümməti içərisində baş verən bu parçalanmalar qabaqcadan Peyğəmbər
(s) tərəfındən xəbər verilmiş və belə olan təqdirdə hansı eəbhədə yer almaq problemi o Həzrət tərəfındən
müəyyənləşdirilmişdir. Peyğəmbər (s) hədislərinin birində buyurmuşdur; "Mən sizin aranızda iki ağır əmanət
qoyuram. Onlardan biri Allahın kitabı, digəri isə nəslimdən olan əhlibeytimdir. Onlar Kovsər hovuzunun kənarında
mənə yetişənədək bir-birlərindən heç vaxt ayrılmazlar"
5
Qurani-Kərim əhli beytin (ə) fəzilətlərinə aid bir çox ayələr nazil etmiş və onları sevib, onlara tabe olmağı
vacib etmişdir. Allah buyurur;
"Allah iman gətirib yaxşı əməllər edən bəndələrinə bununla müjdə verir. (Ya
Peyğəmbər!) De: "Mən sizdən bunun (risaləti təbliğ etməyimin) miiqabilində qohumluq məhəbbətindən
(əhli-beytə sevgidən) başqa bir şey istəmirəm. Kim bir yaxşı iş görərsə, onun yaxşılığının savabının
(mükafatını) artırarıq!" Həqiqətən, Allah bağışlayandır, qədirbiləndir! (Şükrün və itaətin, gözəl əməllərin
əvəzini verəndir!)"
6
Bu ayənin təfsirində Təbəri deyir ki: "Suddi, Əbu Deyləmin belə dediyini rəvayət etmişdir: "Hz. Hüseynin
oğlu Əli (ə) əsir olaraq gətirilib Şamın darvazasında saxlanıldığı zaman Şamlılardan bir adam ayağa qalxıb belə
dedi: "Sizi öldürən, kökünüzü qurudan və fıtnənin buynuzlarını qıran Allaha həmd olsun, "Bunun üzərinə Hz
.Hüseyn oğlu Əli (ə) o adama: " Sən heç Quran oxudunmu?" dedi. Adam da "Bəli" dedi. Hz. Hüseynin oğlu Əli (ə):
"Sən Ha Mimi (Şura surəsini) oxudunmu?" dedi.
Adam: "Mən Quranı axıra qədər oxudum lakin Ha Mimi oxumadım." dedi. Hz. Hüseynin oğlu Əli (ə): "Sən,
Mən sizdən buna qarşı heç bir mükafaat istəmirəm. Mən sizdən yalnız yaxınlara sevgi istəyirəm" ayəsini
oxumadınmı?" dedi. Adam: "O yaxınlar sizlərsinizmi?" dedi. Hz. Hüseynin oğlu Əli (ə) də: "Bəli bizik" dedi
7
.
Şiə məzhəbi də bu ayənin hökmünə tabe olaraq istər Peyğəmbərin (s) dövründə, istərsə də onun vəfatından
sonra həmişə əhli-beytin (ə) yanında olmuş və bütün məqamlarda onları Peyğəmbərdən (s) sonra ümmətin ən üstün
şəxsləri bilmişlər.
Bundan başqa əhli-beytin (ə) fəzilətinə aid ən nümunəvi ayələrdən biri mübahilə ayəsidir ki, Allah bu
ayəsində buyurur; "(İsanın Allahın qulu və peyğəmbəri olması barədə) sənə göndərilən elmdən (məlumatdan)
sonra buna (İsanın əhvalatına) dair səninlə mübahisə edənlərə de: "Gəlin biz də oğlanlarımızı, siz də
oğlanlarımzı; biz də qadınlarımızı, siz də qadınlarınızı; biz də özümüzü, siz də özünüzü (bura) çağıraq!
Sonra (Allaha) dua edib yalançılara Allahın lənət etməsini diləyək!"
8
Görkəmli əhli-sünnət alimi Carullah Zəməxşəri bu ayənin təfsirində yazır; "Quranda əhli-beytin (ə) fəzilətinə
aid bu ayədən möhkəm ayə tapmaq mümkün deyildir.. Peyğəmbər (s) mübahiləyə gedən zaman özü ilə Əlini (ə),
Fatiməni (ə), Həsən (ə) və Hüseyni (ə) apardı"
9
Bakı İslam Universtetinin hədis müəllimi
2
(Əhzab 45)
3
(Ali-İmran 19).
4
(Ali-İmran 102)
5
(Əhmad bin Honbol, Musnəd, darus-sadir, Beyrut, cild V, səh-182, Əhməd bin Şueyb Nəsai, Xəsais, muəssisətu-təqəddum, Misir, səh-20,
Hakim Nişapuri, Mustədrək alə Səhiheyn, cild III, səh-109, İbn Həcər əl-Heytəmi, əs-Səvaiqul-Muhriqa, muəssisətu-Əbdullətif, Misir, səh-226)
6
(Şura-23)
7
(Əbu Cəfər Məhəmməd bin Cərir ət-Təbəri, Təbəri Təfsiri, Hisar Nəşriyyat, Şura surəsinin 23-cü ayəsinin təfsiri)
8
(Ali-İmran-61)
9
(Təfsirul-Kəşşaf, adı keçən ayənin təfsiri)
Əhli-beytin (ə) kimlərdən ibarət olmasına gəldikdə isə şübhəsiz ki, bunlar yuxarıda adı çəkilən şəxslərdir. Bu
haqda məşhur hədis alimi Müslim bin Həccac Nişapuri səhih bir sənədlə Peyğəmbərin (s) xanımı Aişədən belə nəql
edir; "Peyğəmbər (Sallallahu Əleyhi və Səlləm), üzərində qara yundan məmul naxışlı bir əba olduğu halda səhər
çağı (evdən) çıxırdı. Bu vaxt Həsən bin Əli (ə) gəldi. Onu əbanın içinə aldı, sonra Hüseyn (ə) gəldi, o da əbanın
altına girdi. Sonra Fatimə (ə) gəldi. Peyğəmbər (s) onu da içəri aldı. Sonra Əli (ə) gəldi. Onu da içəri aldı. Sonra
dedi:«Ey Əhli Beyt! Allah ancaq və ancaq sizdən hər növ pislik və günahı aradan qaldırmaq və sizi tərtəmiz
paklamak istəyir» ayəsini oxudu"
10
Bu hədisi bir az fərqli formada məşhur hədis alimi Əhməd bin Hənbəl Peyğəmbərin (s) xanımı Ummu
Sələmədən belə rəvayət edir; "Peyğəmbər (s) mənim evimdə olarkən qızı Fatimə (ə) gəldi. O, Peyğəmbərin (s)
yanına daxil oldu. Həzrət ona buyurdu: ərini və iki oğlunu mənim yanıma çağır. Bir azdan Əli (ə), Həsən (ə) və
Hüseyn (ə) gəldilər. Onlar Peyğəmbərin (s) yanına girdilər və onun yanında oturdular. Peyğəmbərin (s) xeybəri
əbası vardı. O, onları əbanın altına aldı. Allah "Ey əhli-beyt! Allah sizdən çirkinliyi (günahı) yox etmək və sizi
tərtəmiz (pak) etmək istər!" (əhzab-33) ayəsini nazil etdi. Sonra əlini yuxarı qaldırıb dedi: Allahım! bunlar
mənim əhli-beytimdir. Onlardan hər növ çirkinlikləri uzaq et və onlan tər-təmiz et. Mən başımı əbanın içərisinə
salıb dedim: mən də sizdənəm ey Allahın Rəsulu? Dedi: sən xeyir üzərindəsən"
11
Şiə məzhəbi bu qrupdan olan mütəvatir hədisləri əsas götürərək əhli-beytin (ə) yalnız bunlardan ibarət
olduğunu demiş və onların tərəfində yer almışlar. Həmçinin şiələr bu ayələr və hədislər əsasında müsəlmanların
əhli-beyt (ə) qarşısında aşağıdakı vəzifələri olduğunu deyirlər;
1.
Quran və əhli-beyt (ə) həmişə birgədir. Quranın həqiqətləri ilə tanış olmaq istəyənlər mütləq əhli-beytə (ə)
sığınmalıdırlar.
2.
Quranın hökmlərinə qeyd-şərtsiz itaət etmək müsəlmanlara vacib olduğu kimi əhli-beytə (ə) də itaət
qeyd-şərtsiz vacibdir.
3.
Əhli-beyt (ə) məsum və günahsızdır.
4.
Əhli-beytdən (ə) uzaqlaşmaq zəlalətə düşmək deməkdir.
5.
Əhli-beyt (ə) hamıdan üstün və fəzilətlidir.
ŞİƏ SÖZÜNÜN LEKSİK VƏ TERMİNOLOJİ MƏNALARI
Şiə sözü etimoloji cəhətdən ərəb mənşəli sözlərdən olub lüğətdə «kömək etmək», «dostluq etmək», «kiminsə
davamçısı olmaq» mənalarını bildirir.
Məşhur lüğət alimi Firuzabadi «əl-Qamus» əsərində yazır: «Şiətur-Rəcul dedikdə, bir adama tabe olub onun
ardınca getmək və ona kömək etməkdir. Bu kəlmə bir termin olaraq tək, təsniyə, cəm, muənnəs və muzəkkərdir
12
».
Həmçinin şiə sözünün mənalarından biri də kiminsə əqidə və məsləyinə uymaqdır.
Şiə sözünü terminoloji mənasına gəldikdə isə alimlər ona belə bir məna və tərif verirlər; «Hər kəs Əlini (Ə)
və onun övladlarını (ə) özünə rəhbər bilsə, şiə adlanacaq
13
». «Hər kəs bir insana kömək etsə və onun dəstəsindən
olsa, o, onun şiəsi olacaq.... nə vaxt deyilsə ki, fılankəs şiədir buradan başa düşülür ki, o, onlardandır. Şiə məzhəbi
də belədir
14
».
Yuxarıdakı tərifləri eynilə İbn Əsir əl-Cəzəri «ən-Nihayə» əsərində qeyd etmişdir
15
. Həmçinin şiə «Həzrət
Əlini (ə) və onun ailəsini özünə rəhbər bilən şəxslərə deyilir
16
» kimi də tərif edilir.
Şiə sözünün terminoloji mənasından belə başa düşülür ki, bu söz həzrət Peyğəmbərdən (s) sonra Əliyə (ə) və
onun övladlarına tabe olmaqdır.
ŞİƏ TERMİNİ QURANİ-KƏRİMDƏ
Şiə sözü bir termin olaraq Qurani-Kərimdə də işlədilmişdir. Bu kəlmənin Qurandakı mənaları aşağıdakı
ayələrdə özünü göstərməkdədir;
«Onlardan biri öz adamlarından, digəri isə düşmənlərindən idi
17
»
«Həqiqətən İbrahim onun yolu ilə gedənlərdən idi
18
»
Göründüyü kimi bu ayələrdə tərəfdar, dost, ardınca gedən mənalarındadır. Digər ayələrdə isə aşağıdakı
mənalarda işlədilib;
«Şübhəsiz ki, sənin firqə-firqə olub dinini parçalayanlarla heç bir əlaqən yoxdur...
19
»
«O kəslərdən ki, öz dinini parçalayıb firqə-firqə oldular
20
»
Bu ayələrdə isə şiə sözü fırqə, dəstə mənalarında işlədilmişdir.
10
(Müslim bin Həccac Nişapuri, əl-Camius-Səhih, kitabul-fəzail, hədis Ns 6261)
11
(Əhməd bin Hənbəl, Musnəd, məktəbətul-Yəməniyyə, Misir-1313 h, cild VI, səh-292)
12
(əl-Qamus, şiə maddəsi)
13
(Firuzabadi, əl-Qamus)
14
(Tacul-Ərus, V cild, səh-405)
15
(II cild, səh-267)
16
(Muhsin əl-Əmin, Əyanuş-Şiə, I cild, səh-18).
17
(Əl-Qasəs-15).
18
(Əs-SaffaT-83).
19
(Əl-Ənam-159).
20
(Ər-Rum-32).