Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

М.Кастельс. Информационная эпоха. M., 2000, c.511. 

Totem  -  qəbilənin,  tayfanın  əcdadı  və  himayədarı  sayılan  və  pərəstiş  edilən  obyektdir 

(heyvan, bitki və s.). 

Tabu - müəyyən hərəkət və predmet üzərinə qoyulan dini-mistik yasaqdır. 

211 

---

tabe etmək olmaz, çünki bu, bir qayda olaraq, nervoz yaradır, 

hətta  psixikanın  pozulmasına  gətirib  çıxarır.  Onları  özbaşına 

buraxmaq da olmaz (bütünlüklə və bilavasitə özünün, məsələn, 

seksual fantaziyasını və ya təcavüzkar meyllərini təmin etmək), 

çünki cəmiyyət buna dözməz. Başqa sözlə, Freydə görə insan 

davranışının  həlledici  faktoru  nəticə  etibarilə  şüur  deyil, 

şüurdan kənarda olan şüursuzluq sferasıdır. O, yazırdı: «Bütün 

ruhi  hadisələr  mahiyyətcə  qeyri-şüuruduD>.'^  Son  nəticədə 

insan davranışının təşkilində instinktlər əsas rol oynayır. 

Beləliklə,  şüursuzluq  hər  şeydən  əvvəl  seksual  instinktlər- 

dən,  özünün  tam  dəyərə  malik  olmamaq  hissiyyatım 

kompensasiya  etmək  üçün  başqalarından  üstün  olmaq 

instinktindən  ibarətdir.  Şüursuzluq  cəmiyyətdə  həm  yaradıcı, 

həm də dağıdıcı meyllərin qaynağı ola bilər. 

Freydin  instinkt  haqqında  mücərrəd  nəzəriyyəsi  insan 

davranışının özünəməxsus bölünməz bioloji və psixi stereotipi 

kimi anlaşılmasına və şərh edilməsinə əsaslanır. Onun fikrincə 

insan həyatının formalaşmasında iki ümumi kosmik instinktin 

olduqca böyük rolu var: Bros (seksual instinkt, həyat instinkti, 

özünüqo-  ruma  instinkti)  və  Tanatos  (ölüm  instinkti,  təcavüz 

instinkti, de- struksiya instinkti, dağıtmaq instinkti).'^® İnsanın 

həyat fəaliyyətini bu iki daimi qüvvənin mübarizəsinin nəticəsi 

kimi  təsəvvür  edən  Freyd  hesab  edirdi  ki,  bu  instinktlər 

tərəqqinin  əsas  hərəkətverici  qüvvəsidir.  Freydə  görə  Bros  və 

Tanatosun  vəhdəti  və  mübarizəsi  fərd  varlığının  yalnız 

sonluğunu deyil, həm də müxtəlif sosial qrupların, xalqlann və 

dövlətlərin fəaliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə müəyyənləşdirir. 

Tabu  (yasaq)  adətləri  ilə  insanı  daim  izləyən,  ondan  əl 

çəkməyən  nevroz  arasındakı  qarşılıqlı  münasibəti  araşdıran 

Freyd yazırdı: «Yekunlaşdıraq ki, hansı nöqtələrdə tabu adətləri 

ilə zəhlətökmə nevrozlan arasındakı oxşarlıq daha parlaq ifadə 

olunur:  1)  yasaqların  əsaslandınlmamasında;  2)  daxili 

məcburiyyətlə onların təsdiq edilməsində; 3) onların irəliləmə 

qabiliyyətində  və  qadağa  olunandan  yoluxma  qorxusunda;  4) 

onların