Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- D, Qlobal münaqişələr. Sivilizasiyaların qarşılıqlı münasibəti
- ” Sitat götürülüb: В.Рамзес. Глобализация стучится в дверь. - Вах: Жури. «Азия и Африка сегодня», № 5. 2002, с.З. А.И.Уткин. Göstorilon osor, s.244.
- • Вах: Жури. «Вопросы философии», № 2, 1998. с.20. 362
- ■■ Ycno orada, s.21. Новая постиндустриальная волна на Западе, с.541. 363
- *■* Sitat götürülüb; A.H.V TKHH . Göstərilən əsər, s.7.
rizə, tətbiq edilən qaydaların qanuniliyi ilə əlaqədə olan problemlər, başqa sözlə ayrıca götürülmüş ölkələrin daxili hesab etdikləri problemlər qloballaşır. Qloballaşma prosesi qeyri- bərabər baş verdiyi üçün bəzi ölkələr və bölgələr onun təsirini istənilən qədər hiss etmir, lakin bu iti və dayandırılmaz prosesin onları radikal dəyişikliklərin burulğanına salması heç bir şübhə doğurmur. XXI əsrdə dünya ümumi problemləri vahid insan toplumu kimi birlikdə həll etməlidir».” Artıq hamıya məlumdur ki, qloballaşma milli, dini, regional və s. ənənələrin tədricən zəifləməsinə səbəb olursa da, tamamilə aradan götürə bilmir. Çünki xalqlar, etnik qruplar, fərdlər öz mədəniyyətinə, dilinə, öz evi adlandırdığı yerə bağlıdır və bütün bunlardan elə də asanlıqla imtina etmir. ABŞ, Yaponiya, Almaniya kimi qüdrətli ölkələr öz iqtisadiyyatlarını əgər maraqlarına uyğun
gəlməsə geoiqtisadi komplekslərə bağlamırlar. «Qloballaşma bir tərəfdən yeni üfüqlər aça bilər və nəhəng yaradıcı qüvvələri üzə çıxarıb azad edə bilər». «Başqa tərəfdən qloballaşma prosesinə qoşulmaq mümkünsüz olur. Çox vaxt qloballaşmanı müşayiət edən rekulturizasiya prosesi amansız, qeyri-insani olur, əxlaqi dayaqları təhqir edir».^® D, Qlobal münaqişələr. Sivilizasiyaların qarşılıqlı münasibəti Bir sıra Qərb alimləri göstərirlər ki, yaxın gələcəkdə dünya siyasətinin subyekti kimi sivilizasiyalar milli dövlətləri əvəz edəcəklər. Sivilizasiyalar - bir-birindən öz tarixi, dili, ənənəsi, daha çox dini ilə fərqlənən birliklərdir. Harvard Universitetinin (ABŞ) professoru Semuel Hantinq- ton yazır: «Qlobal siyasətdə prinsipial münaqişə müxtəlif sivilizasiyalara aid millət və qruplar arasında baş verəcək. Sivilizasiyaların toqquşması dünya siyasətində önəmli yer tutacaq. Əgər baş tutarsa, növbəti dünya müharibəsi sivilizasiyaların müharibəsi olacaqdır».^' S.Hantinqtonun dediyinə görə sivilizasiyaların qarşılıqlı münasibəti potensial olaraq müna- ” Sitat götürülüb: В.Рамзес. Глобализация стучится в дверь. - Вах: Жури. «Азия и Африка сегодня», № 5. 2002, с.З. А.И.Уткин. Göstorilon osor, s.244. •' Вах: Жури. «Вопросы философии», № 2, 1998. с.20. 362 qişə daşıyıcısıdır, çünki onların əsasında müxtəlif dəyər və əqidələr durur. Dəyər və əqidələri barışdırmaq isə iqtisadi və siyasi mənafeləri banşdırmaqdan daha mürəkkəbdir. O, yazır: «Qərb həqiqətən də beynəlxalq qurumlardan, hərbi qüdrətin- dən və iqtisadi ehtiyatlarından istifadə edərək. Qərbin üstünlü- yünü saxlamaqla, Qərbin maraqlarını qorumaqla. Qərbin iq- tisadi və siyasi dəyərlərini yaymaqla dünyanı idarə etmək is- təyir».^^ Sivilizasiyaların toqquşması nəzəriyyəsinə əsaslanaraq, S.Hantinqton qlobal münaqişələri də qruplaşdıraraq altı prob- lem üzərində dayanır. «1. Qlobal siyasətin formalaşmasının BMT, Beynəlxalq Valyuta Fondu və Ümumdünya Bankı kimi beynəlxalq təşki- latların fəaliyyətinə təsir problemi. 2.
çinin qızğın silahlanma məsələsinə ziddiyyətli münasibətdə özünü göstərən hərbi qüdrət problemi. 3.
tilaf, iqtisadi qüdrət və zənginlik problemi. 4.
İnsanların problemləri. Burada söhbət həm də bir sivi- lizasiyanı təmsil edən dövlətin başqa sivilizasiya çərçivəsində ona qohum olan əhalini müdafiə etmək, başqa sivilizasiyanı təmsil edən insanların diskriminasiyası və öz ərazisindən belə adamlann qovulması cəhdindən gedir. 5.
Dəyər və mədəniyyət problemi ətrafında konflikt o za- man baş verir ki, dövlət öz dəyərlərini başqa sivilizasiyadan olan xalqa keçirmək və ya zorla qəbul etdirməyə çalışır. 6.
Aparıcı dövlətlərin demokratiya xətti üzrə münaqişələrdə iştirak etdiyi vaxt meydana gələn epizodik ərazi problemlə- rı»
Beləliklə, S.Hantinqton bir daha təsdiq edir ki, qlobal münaqişələr fərqli sivilizasiyalara məxsus olan aparıcı dövlətlər arasında baş verir. ■■ Ycno orada, s.21. Новая постиндустриальная волна на Западе, с.541. 363 Biz belə hesab edirik ki, S.Hantinqtonun islam və başqa si- vilizasiyalann Qərbin demokratiya dəyərləri və bazar iqtisadiyyatı ilə bir araya sığmaması haqqında təşvişi əsassızdır. Çağdaş dünyada heç bir sivilizasiya özünün spesifikliyinə baxmayaraq dünyada baş verən qlobal iqtisadi və siyasi modernləşmə prosesindən kənarda qala bilməz. Avropada sənayeləşmənin nəticəsi kimi milli dövlətlər yarandı. İndiki dövrdə isə inteqrasiya prosesi sürətlə davam edir. F.Fukuyama yazır: «İqtisadi qüvvələr əvvəlcə millətçiliyi yaratdılar, sinifləri milli maneələr əvəz etdilər, mərkəzləşmiş, dil cəhətdən homogen birlik qurdular. Həmin iqtisadi qüvvələr vahid, inteqrasiya olunmuş dünya bazarı yaratmaq vasitəsilə milli maneələri (baryerləri) dağıtmağa yönəldilər. Millətçiliyin iflası yaxın zamanın işidİD>.^'* Deməli, F.Fukuyamanın fikrincə milli dövlətlərin hamısı yaxın gələcəkdə qüdrətli dövlətlərin təsiri altında qloballaşmağa məhkumdur. İndiki dövrdə dünya yalnız təbii seçmə mexanizmi kimi bazara uyğunlaşan qabiliyyətli adamlara deyil, həmçinin öz ölkəsində zamanın tələblərinə cavab verən sivil qaydalar qurmağı bacaranlarla, belə qaydalan qurmağa qabiliyyəti olmadığı üçün daha qüdrətli olanın himayəsində olmağa məcbur olanlara bölünübdür. Bu barədə xeyli vaxtdır ki, Afrika haqqında danışırlar, son dövrlərdə isə belə ölkələr siyahısına Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) ölkələri də daxil edilmişdir. Yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış ölkələr ilə az inkişaf etmiş və yaxud geri qalmış ölkələr arasındakı ziddiyyətlər, münaqişələr Qərbin daha uzaqgörən alimlərini və siyasi xadimlərini narahat edir. Amerika politoloqu Z.Bjezinski (1928) deyir: «Mübaliğəsiz olaraq təsdiq etmək olar ki, Qərb cəmiyyətinin daha şüurlu dairələrində tarixi narahatlıq, bəlkə də hətta bədbinlik hiss olunmağa başlayıb. Bu inamsızlıq soyuq müharibənin qurtarması nəticəsində geniş yayılan ümidsizlik ilə qüvvətlənməkdədir. Konsensus və harmoniya ilə yaradılan «yeni dünya nizamı» keçmişdə qalan hadisə hesab edilmək *■* Sitat götürülüb; A.H.V TKHH . Göstərilən əsər, s.7. 364 Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|