Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 25 З.Бжезинский. Великая шахматная доска. M., 1998, c.251. 2* А.С.Панарин. Искушение глобализмом. М„ «Русский национальный фонд». 2000
- A.C.Панарин. Göstərilən əsər, s.I23. ^ Yenə orada, s.181. 366
- Coğrafi mühi^^
- Bu tcnnin sosial fblsofoyo fraıısı/ alimi J.H.Rcklyu (1830-1905) torollmlvin daxil edilib. 367
əvəzinə, qəflətən gələcək hadisəyə çevrildi».^^ Beləliklə, Z.Bjezinski «yeni dünya nizamının» qurulmasım yəqin ki, ABŞ-ın rəhbərliyi altında olmasını istəyir. Qərbdə qlobalizmin əsas daşıyıcılan qloballaşmanı «seçilmiş azlığın» qlobal (planetar) ehtiyatları mənimsəməsi kimi başa düşür və yerdə qalan bəşəriyyəti belə sərvətə malik olmağa layiq görmürlər. «İndiki mərhələdə qloballaşmanın xarakter xüsusiyyəti açıq ifadə edilən sosial biçimsizlikdir. İndi qloballaşma imkanlarının mədh edilməsi həmin imkanları artıq əldə etmiş elitaya doğru yönəlib. Qloballaşmanın xalqlara nə verə biləcəyi indiyə qədər sirr olaraq qalır. Bu gün qloballaşma elita üçün çoxlu miqdarda şimikdirici şey yaradır, onların şüurunu və davranışını həqiqətən dəyişir».^*^ Dünyanın amerikanlaşması təhlükəsi hətta Yaponiya kimi inkişaf etmiş ölkədə də narahatlıq yaradır. Politoloq T.İnoquti əhali arasında keçirdiyi sorğu nəticəsində müəyyən edibdir ki, onları «amerikan fundamentalizmi» narahat edir. Belə funda- mentalizm deyəndə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: «Birləşmiş Ştatlar özünün qlobal iqtisadi işlərini təkəbbürlə həyata keçirməyə meyl göstərir ki, bu da qaçılmaz olaraq əks təsir, neqativ reaksiya yaradır. Yaponların fikri belədir ki, qloballaşmanı anqlosakson bazar iqtisadiyyatının prinsiplərini müqəddəsləş- dirməyə müncər etmək və onları başqalanna sırımaq olmaz». Qeyd etmək lazımdır ki, amerikasayağı qloballaşma - «kifayət qədər müasir» hesab edilməyən başqa mədəniyyətlər tamamilə aradan qaldırılmasa - mümkün deyil. Çünki Amerika qlobalizmi ilk növbədə maliyyə oliqarxiyasmın totalitar iqtisadi hakimiyyətidir. Bu hakimiyyəti təmin etmək üçün vahid beynəlxalq valyutaya dayanan vahid dünya maliyyə məkanı lazımdır. Belə məkan yerli hakim elitaya heç bir ciddi maneəyə rast gəlmədən özlərinin ənənəvi mallarını, yəni milli mənafeyini sata bilmək və əvəzində adekvat pul mükafatı almaq imkanı yaradır. «Yerlərdə nə qədər ki, məhv edilməmiş dəyərlər
yaşayır, qlobal hakimiyyət mümkün deyil. Yalnız bu dəyərlərin dünya alğı-satqı dövriyyəsinə çıxarılması dünya maliyyəsini əlində cəmləşdirənlərin həqiqətən dünya üzərində tam hakimiyyətini təmin edir».^* Rus tədqiqatçısı A.S.Panarinin bu fikri əsasən doğrudur. O, yazır: «Təcrübə artıq göstərdi ki, qlobal dünya yeni liberalların inandırmağa çalışdığı qarşılıqlı asılılıq vəziyyətində olan dünyadan çox, vahid mərkəzdən idarə edilən
daşıyır: müasir dünya hegemonluğu ənənəvi hərbi üstünlükdən daha çox iqtisadi və mədəni nailiyyətlərə əsaslanır. Söhbət nəinki dünyanın ucqarlarını iqtisadi cəhətdən talan etməkdən, həm də orada mənəvi hökmranlığı nəzərdə tutan qlobal ekvivalent
Qərb ölkələrinin çoxunda antiqlobalizmin yayılması sol radikal hərəkatın yenidən dirçəlməsi imkanını yaratdı. Bu hərəkat müxtəlif, hətta mahiyyətcə bir-birinə zidd qüvvələri - anarxistləri, kommunistləri, ekoloqları, insan haqlan müdafiəçilərini və başqalarını - neoliberallara, korporativ kapitalizmə, amerikan imperializminə qarşı mübarizədə birləşdirir. Anti- qlobal strukturlar sol təmayüllü qeyri-dövlət təşkilatları simasında müvəffəqiyyətlə inkişaf etməkdə olan ölkələrə də daxil olur. Bu hərəkat qiyam və qarşıdurma yarada bilər. 3. Təbiət və cəmiyyət 3.1. Təbiət anlayışı. Canlı və cansız təbiət, onların keyfiyyət fərqləri Təbiət anlayışı bütün mövcudatı, bütün Kainatı, bir sözlə, müxtəlif təzahürləri ilə birlikdə bütün dünyanı əhatə edir. Daha dar mənada isə təbiət deyəndə üzvi və qeyri-üzvi aləm nəzərdə tutulur. Nəhayət, bu anlayış tez-tez insan cəmiyyətinin yaşaması üçün lazım olan təbii şəraitin cəmini ifadə etmək üçün istifadə edilir. Təbii mühit insanın yaşaması üçün tələb olunan zəruri şəraitdir. Təbii şərait insan üçün yalnız onun or-
qanizminin normal fəaliyyət göstərməsinə lazım deyil, həm də onun tarixən formalaşan tələbatlarının bütün müxtəlifliyi ilə birlikdə normal fəaliyyət göstərməsi üçün, onun mədəni varlıq kimi yaşaması, özünün fiziki və mənəvi həyatının mənbəyi kimi təbiətdən hərtərəfli istifadə etmək üçün şəraitdir. Qeyd etmək lazımdır ki, «təbiət» anlayışı fəlsəfənin tarixi tipləri - antik, orta əsrlər, yeni dövr fəlsəfəsində öz məzmununa görə köklü surətdə dəyişmiş, müxtəlif fəlsəfi cərəyanlar və sistemlər daxilində fərqli izah edilmişdir. Bu anlayışın mənası bu kontekstdə həm də onun antonimlərindən, məna oppo- zisiyalarından asılıdır. «Təbii» anlayışı «fövqəltəbii» anlayışının əksi hesab olunur. Təbii və yaxud ağıl vasitəsilə əldə edilən bilik İlahi biliyə (Allah kəlamına) ziddir. «Təbii» müstəsnalıqdan fərqli olaraq adi, normal olmaq deməkdir, anadangəlmə keyfiyyətdir. Bir də var həyatda yeni qazanılan əlamətlər. Fəlsəfədə «təbiət» anlayışı ənənəvi olaraq bütün mövcud olanın (kosmosun, universumun, dünyanın) məcmusu, təbii- elmi idrakın obyekti kimi işlədilmişdir. Bu mənada «təbiət» Dekartda «materiya»nın sinonimi kimi tədqiq edilmişdi. Cəmiyyət hansı mərhələdə olmasından asılı olmayaraq, coğrafi mühitdən kənarda yaşaya və inkişaf edə bilməz. Coğrafi
və onun tələbatını ödəyir. Coğrafi mühit (Yerin qabığı, atmosferin alt hissəsi, su, torpaq və torpaq örtüyü, bitki və heyvan aləmi) istehsal prosesinə cəlb edilərək, cəmiyyət həyatının zəruri (lakin həlledici deyil) şəraitini təşkil edir; ictimai həyatın çox sahələrinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Zəngin xammal ehtiyatlarına (daş kömür, neft, filiz, meşə və s.) malik olan ölkənin başqa lazımi şərait olarsa belə ehtiyatları olmayan ölkələrə nisbətən istehsalı inkişaf etdinnək üçün daha çox imkanı olur. Məsələn, XX əsrin ikinci yarısında yüzillərlə yaşadıqları feodal-qəbilə vəziyyətindən kapitalizm yoluna keçən və yüksək həyat şəraiti yaratmaq üçün neftdən istifadə edən Səudiyyə Ərəbistanı və kiçik ərəb əmirliklərinin keçdiyi yol səciyyəvidir.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|