Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ‘ Yenə orada, s.223. S.X D İİI ÜV
- 2. Texnikanın fəlsəfəsi 2.1. Texnika və texnologiya anlayışlarının fəlsəfi mahiyyəti
- ’ S.XoIilov. Göstərilən əsər, s.l03. Sitat götürülüb: Новая те,хнологическая волна на Западе. М., 1986, с.45. " Yenə orada, s.50. 428
Bunsuz müasir iqtisadiyyatın normal fəaliyyət göstərməsi mümkün deyil».*^ İnformasion texnologiyanın təsiri altında elə iqtisadiyyat yaranır ki, burada daha əhəmiyyətli sahə maddi cəhətdən hiss edilən ehtiyatlar - əmtəə, xammal, işçi qüvvəsi, avadanlıq deyil, hiss edilməyən başqa bir sahə - intellekt, informasiya, bilik hesab edilir. İnvestisiya yeni maşından daha çox yeni konsepsiyalar və onların yaradılması vasitələrinə sərf edilir. Beləliklə, əmək bölgüsünün dəqiq müəyyənləşdirilməsi iqtisadiyyatın inkişafı üçün zəruridir. «...Daxili əmək bölgüsü ciddi surətdə nəzərə alınmalıdır və hər kəs yalnız yüksək dərəcədə ixtisaslaşmış olduğu sahədə çalışmalıdır. Bir adamın başladığı işi axıra qədər davam etdirməsi, son məhsula qədər bütün mərhələləri özü icra etməsi, geriyə qayıtmaq olardı. Zira millətin məhsuldar qüvvələrinin inkişaf səviyyəsi bu millətdə əmək bölgüsünün nə dərəcədə inkişaf etməsindən asılıdiD>.^ ‘ Yenə orada, s.223. ' S.X D İİI ÜV . Elmi-texniki toroqqi vo onun sosial-iqtisadi nəticolori. Bakı, «Elm», 1996, s.220. 426 2. Texnikanın fəlsəfəsi 2.1. Texnika və texnologiya anlayışlarının fəlsəfi mahiyyəti «Texnika» anlayışının kökləri çox qədim vaxtlara gedib çıxır, Qədim yunan sözü «techne sənətkarın qabiliyyətindən tutmuş yüksək incəsənət sahəsindəki ustalığa qədər çox geniş mənada düşünülürdü. XVII əsrdə Qərbi Avropa ölkələrində elmi inqilablar və istehsalda baş verən dəyişikliklər dövründə latınca işlədilən «technica ars» sözü (bacarıqlı istehsal sənəti) « technigve» termini kimi fransız dilinə, sonra isə «technic» kimi alman dilinə keçir. Bu termin tədricən xüsusi məna kəsb etməyə başlayır. Yeni dövrdə bu söz istehsal olunan hər şeyə, daha çox isə əmək alətləri və maşınların istehsalına aid olan bütün vasitə, üsul və fəaliyyətlərin cəmini ifadə edir. Beləliklə, texnikanın inkişafı ilə əlaqədar bu anlayışın özünün məzmunu da əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Qərbdə texnikanın fəlsəfəsinin yaranmasını adətən İ.Berk- manın «Texnologiya üzrə əsasnamə və yaxud sənətlərin, fabrik və zavodların öyrənilməsi» (1777) kitabı ilə bağlayırlar. Lakin çox hallarda bu fəlsəfənin başlanğıcını yüz il sonra Qərbi Almaniyada çap olunan E.Kappın «Texnikanın fəlsəfəsinin əsas əlamətləri» (1877) əsəri ilə əlaqələndirirlər. Bu kitab XX əsrin axırlarında yenidən çap edilib. Onun əsas ideyası texnika fenomenini təbiətin öz inkişafından çıxarmaq yolu ilə başa düşməkdən ibarətdir. Texnikanın özü nə isə süni bir sahə olsa da təbiətdən gəlir və başqa bir substrat (mühit, əsas) tərəfindən yaradılmır. Maşın insan orqanlarının təbiət materiallarına olan proyeksiyasıdır. E.Kappın dediyinə görə canlı təbiətin təkamülü gedişində kökü «təbiət ruhunda», yəni maddi cisimləri idarə edən canlı orqanizmlərin bütövlüyündə olan yeni bir hadisə - texnika meydana gəlir. O, öz kitabına belə epiqraf vermişdi: «Bəşəriyyətin bütün tarixi, diqqətlə baxanda, son nəticədə daha yaxşı əmək alətlərinin ixtira edilməsidir».* **
O HJIOCO (}) HH TexHHKiı B
427 Texniki yaradıcılıq sahəsində insanın öz təfəkkürünü maddiləşdirmək, əşyaya çevirmək istiqamətində unikal qabiliyyəti üzə çıxır. İnsan elə vasitələr yaradır ki, onların təbiətdə analoqu yoxdur. Bununla əlaqədar neotomist filosof F.Dessauerini də texnikanın meydana gəlməsi və onun mahiyyəti problemi maraqlandırmışdı. Onun fikrincə texnika haqqında ideya Allahın parlaq ağlının təzahüründən başqa bir şey deyil. Texnikanın predmeti maddi şəkildə mövcud ola bilər, lakin özünü ideyalar dünyasında, «mümkün varlıq» sahəsində göstərə bilər. Beləliklə, hələ XIX əsrin axırlarında texnikanın fəlsəfəsi indi də aktual olan bir sıra ciddi məsələlər irəli sürmüşdür. Texnika müstəqil fəaliyyət göstərən sahə deyil, başqa amillər tərəfindən yaradılır və hərəkətə gətirilir. «...Texnikanı elmdən fərqləndirən əsas spesifik cəhət budur ki, o öz-özlüyündə fəaliyyət sahəsi deyil. Texnika əsasən ixtiraçılıq fəaliyyəti və elmi fəaliyyət sayəsində yaradılır. Texniki qurğu hazır olduqdan sonra isə o, müxtəlif əməli məqsədlərin həyata keçirilməsi işində bir vasitə kimi istifadə olunur. Texnikanın növləri (istehsal texnikası, hərbi texnika, elm texnikası və s.) onun hansı fəaliyyət sahəsində istifadə olunmasına görə müəyyənləşir».^ XX əsrin
böyük alman
filosofu M.Haydegger yuxarıdakından xeyli fərqli fikir söyləyir. Texnikanın mahiyyəti haqqında düşünən filosof hesab edirdi ki, texnika bilavasitə öz sahəsi ilə məhdudlaşmır və yalnız məqsədə çatmaq vasitəsi deyil. O, demişdir: «Biz texnikanın ən qəddar əsirliyinə o vaxt düşürük ki, biz onda nə isə bitərəf bir şey görürük...».'® Texnikanın instrumental anlayışı bir adətə çevrilib. Haydeggerə görə texnika anlayışı daha əhəmiyyətli və dərin məna kəsb edir. «Texnika sadəcə bir vasitə deyil. Texnika gizlədilmiş bir şeyin açılma növüdür. O gizlədiləndən çıxarılan sahədir, həqiqətin həyata keçirilməsidir»." İndiki texnikanı «açılma» prosesinin ’ S.XoIilov. Göstərilən əsər, s.l03. Sitat götürülüb: Новая те,хнологическая волна на Западе. М., 1986, с.45. " Yenə orada, s.50. 428 Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|