Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- K.^Icııepc.
lər isə qərar qəbul etməyə texniki mütəxəssislərin çox məhdud hissəsi buraxılırdı. Kompüter cəmiyyətinin ən fəal təbliğatçılarından biri olan Amerika filosofu və sosioloqu A.Toffler (1928) hesab edir ki, D.Bellin konsepsiyası və ona bənzər fikirlər (məsələn, Z.Bje- zinskinin «texnotron era» nəzəriyyəsi) ictimai inkişaf haqqında heç də yeni bir mərhələ, industrial dövrdən sonra gələn hansısa «post» mərhələ deyil. O, D.Bellin təsvir etdiyi və gözlədiyi dəyişiklikləri sənayeləşmənin genişlənməsindən başqa bir şey hesab etmir, onlan «post» deyil, daha çox «supen> industrial cəmiyyət sayır. Sosioloji fikir tarixində A.Toffler ilk dəfə olaraq texnokra- tiya konsepsiyalarında həmişə ayrılmaz olan texnika və indust- riyanı bir-birindən ayınr. O, gələcək sivilizasiyanın «eyni zamanda texniki və antiindustrial xarakter» daşıyacağını sübut etməyə çalışır. 2.2. Texnika: təbiət və cəmiyyət Texnikanın təbiət və cəmiyyətdə rolu haqqında yazan alimlərin sayı olduqca çoxdur. Burada isə XX əsrdə yaşamış bir neçə böyük filosofun bu problem haqqında dediklərini və bir sıra ümumiləşdirilmiş fikirləri misal gətiririk. M.Haydeggerin əsərlərində texnikanın fəlsəfəsinə bilavasitə aidiyyəti olan bir sıra geniş əhatəli məsələlər qoyulur: elmin meydana gəlməsi və ixtisaslaşdırılması, elm və texnikanın əlaqəsi, elmi texnologiyanın bütün planetdə yayılması və onun gələcəyi. Haydeggerə görə texnika - bəşəriyyətin özünü realizə etməsi, həyata keçirilməsi üsuludur. Texnika cəmiyyətə münasibətdə birincidir. Haydegger texnikanın ənənəvi fəlsəfəsi ilə əlaqəni kəsir və göstərir ki, texnikanın müdaxiləsi müxtəlifdir, uzaq gələcəkdə isə hətta hansı nəticələrə gətirəcəyini demək çətindir. Özünün statusuna görə texnika yalnız həqiqət ilə müqayisə edilə bilər. Haydegger göstərir ki, texnika varlığın dərin qatlannda olan xassələri üzə çıxarmaq üçün ən vacib üsuldur; o imkan verir ki, gizli olan bir şey üzə çıxarılsın, təhrif olunmamış şəkildə başa düşülsün və təqdim edil-
sin. Bununla yanaşı Haydegger texnikanın insan əlində vasitə olması təsəvvürünü inkar edir. Əksinə məhz insan texnikaya «təslim» edilib, bu isə onu təhlükəyə doğru aparmaq qorxusunu yaradır. Başqa alman filosofu K.Yaspersə görə isə, texnika bilikli insanın təbiət üzərində hökmranlığa doğru yönəldilən fəaliyyətinin məcmusudur. Burada məqsəd insan həyatına elə görkəm verməkdir ki, o ehtiyac yükünü öz üzərindən ata bilsin və ətraf mühitdən özünə lazım olan formanı ala bilsin. Yaspers hesab edir ki, müasir texnikanın köməkliyi ilə insanın təbiətlə əlaqəsi yeni formada baş verir. İnsanın təbiət üzərində hökmranlığının qüvvətlənməsi ilə yanaşı təbiətin indiyə qədər görünməmiş dərəcədə insanı özünə tabe etməsi qorxusu da yaranır. Yaspers təsdiq edir ki, təbiət üzərində hökmranlıq o zaman məna kəsb edir ki, insan öz qarşısına bir çox məqsədlərə çatmaq ideyasını qoyur: həyatı yüngülləşdirmək, fiziki cəhətdən mövcud olmaq üçün sərf edilən gündəlik qayğılan azaltmaq, istirahət və rahatlığı artırmaq. Yaspersə görə texnikanın mənası insanı təbiətin hökmranlığından azad etməkdir. Lakin təbiətə münasibətdə insan səmimi olmalıdır. O, yazmışdır: «Adi əmək alətlərindən maşına doğru sıçrayışın hansı nəticələr verəcəyini hələ Hegel görmüşdü. Bu hər şeydən öncə əhə- mij^ətli tərəqqidir; əmək aləti hələ nə isə ətalətli bir şeydir ki, öz fəaliyyətində mən ondan formal olaraq elə bil ki, istifadə edirəm və bu vaxt özüm də əşyaya çevrilirəm; çünki bu halda insanın özü qüvvə mənbəyidir. Maşın isə, əksinə, müstəqil alətdir, onun köməkliyi ilə insan təbiəti aldadır, onu özünə işləməyə məcbur edir. Lakin yalan yalançıdan qisas alır».'^ Həyatı məsələlərin həllinə təsir etmək üsullarından biri də bizim siyasi proseslərdə bilavasitə iştirakımızdır. Lakin texnologiyaya aid məsələlərin həllində əhalinin böyük əksəriyyəti səriştəsizdir. Bu işlə bilavasitə mütəxəssislər məşğul olurlar.. Texnologiyanın cəmiyyətdə müsbət roluna inanan müəlliflər deyirlər ki, texnologiya birmənalı olaraq iqtisadi inkişafa
C MMCH H najHaHeHiıc ncTopun. M., 1994, c.126. 433 kömək edir. Onlar göstərirlər ki, böyük məhsuldarlıq həyat səviyyəsini yüksəldir, deməli, adamlar yaxşı qidalanır və daha az xəstələnirlər. Onlar üçün ən vacib demokratik azadlıq bazarın iqtisadi azadlığıdır. Doğrudur, onlar bir qayda olaraq həm də siyasi azadlıq uğrunda çıxış edirlər. Bu müəlliflər etiraf edirlər ki, sosial ədavət və xarici təbii mühitin qorunması olduqca vacibdir, lakin hesab edirlər ki, onun iqtisadi məqsədlə istifadə edilməsinə mane olmaq yolverilməzdir. Bu müəlliflər adətən texnologiyanı Utilitarist baxımdan qiymətləndirir, gəlir ilə xərcin balansına maksimum dərəcədə nail olmağa çalışırlar. Texnoloji inqilabda təhlükə görən alimlər şəxsi potensialın həyata keçirilməsini hər şeydən üstün tuturlar və onları maddi marağın üstünlüyü baxımından deyil, insani münasibətlər mövqeyindən izah edirlər. Onları insan haqları və insan ləyaqəti maraqlandırır. Onların
fikrincə texnoloji siyasəti müəyyənləşdirərkən iqtisadi məhsuldarlıqla yanaşı səmərəli əmək də çox vacibdir. Müasir industrial cəmiyyətlərdə təbii ehtiyatların tükənməsi və istehlakm yüksək səviyyəsi onlan narahat edir. Onlar, bütün canlı varlıqlara rəhm etməyi və onlan qorumağı zəruri hesab edirlər. Texnikanın inkişafı bir çox hallarda absurd vəziyyət yaradır. Məsələn, texniki rabitə vasitələrinin (telefon, radiotelefon, kompüter şəbəkəsi) sürətlə yayılması cəmiyyətin həmin vasitələrlə təmin edilməsi imkanını qabaqlayır. Qüdrətli texniki vasitələr bəzən bayağı, şit şeylər yayır, çox xırda, boş, məzmunsuz informasiyalarla doldurulur. Texniki ixtiraların bir çoxu öz dövrünü qabaqlayır, iqtisadi cəhətdən faydasız olur. Texniki qurğuların çoxsaylı olması, onların istehsala və məişətə tətbiq edilməsi kütləvi şüurun intellektual (xüsusən əxlaqi) səviyyəsini qabaqlayır. Odur ki, təhlükəsizliyi qorumaq üçün texniki sistemlərə məhdudlaşdırıcı vasitələrin daxil edilməsi zərurəti yaranır. Həyatın bütün axarını texnika ilə doldurmaq qəzaların və bir sıra başqa texniki hadisələrin sayını çoxaldır. Bununla belə öz amansızlığına baxmayaraq texniki tərəqqi qarşısıalınmaz prosesdir.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|