Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə



Yüklə 2,86 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə146/164
tarix17.11.2018
ölçüsü2,86 Mb.
#80535
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   164

Məsələn,  konkret  dövlət  deyil,  konkret  hakimiyyət  strukturu 

deyil,  ümumiyyətlə  dövlətin  və  hakimiyyətin  təbiəti,  konkret 

siyasi  partiya  deyil,  onun  cəmiyyət  həyatındakı  yeri  və  rolu 

nəzərdə tutulur. 

«Siyasi  fəlsəfə»  söz  birləşməsində  «fəlsəfə»  bütövlükdə 

məsələnin mahiyyətini əhatə edir; «siyasi» sözü isə eyni vaxtda 

həm  predmeti,  həm  də  funksiyanı  göstərir.  «...Bütün  siyasi 

fəlsəfə  siyasi  fikirdir,  lakin  hər  bir  siyasi  fikir  siyasi  fəlsəfə 

deyil. Siyasi fikri öz-özlüyündə mülahizə (rəy) maraqlandırmır; 

əksinə, siyasi fəlsəfə şüurlu, ardıcıl və yorulmaz səy ilə siyasi 

prinsiplər  haqqında  mülahizələri  onlar  haqqında  bilik  ilə  əvəz 

etməyə yönəlibdir».*’ 

Beləliklə, siyasi fəlsəfə ümumiyyətlə idarəetmə, vətəndaş və 

dövlət problemləri ilə məşğuldur və daha ümumi suallara cavab 

verməyə  çalışır:  nə  üçün  vətəndaş  öz  dövlətinin  hökumətinə 

tabe  olmalıdır  və  qorxudan  başqa  tabe  olmağın  digər  əsası 

varmı?  Bizə  dövlət  lazımdırmı,  yoxsa  dövlətsiz  də  keçinmək 

olar? Azadlıq nədir və vətəndaş nə qədər azad olmalıdır? 

Siyasi  fəlsəfə  ümumi  fəlsəfənin  bir  hissəsi  kimi  çıxış  edir. 

«...Siyasi  fəlsəfə  eyni  zamanda  siyasi  dünyanın  idrak 

nəzəriyyəsi,  yəni  siyasi  epistemologiya,  həm  də  siyasi  varlıq 

haqqında  təlim,  başqa  sözlə  siyasi  ontologiya  kimi  çıxış  edir. 

Birinci  halda  siyasi  fəlsəfə  -  siyasi  dünyanın  mənəvi  və 

dünyagörüşü  aspektlərini  öyrənən  xüsusi  fənn  kimi  çıxış  edir, 

siyasi  ontologiyanı,  aksiologiyanı,  epistemologiyanı  və 

metodologiyanı  özündə  birləşdirir.  İkinci  halda  isə  bu, 

insanların  mənəvi  fəaliyyətinin  elə  sferasıdır  ki,  burada  siyasi 

dünyanın  dünyagörüşü,  normativ  və  dəyər  sahəsində  əsaslan, 

siyasi  ideyanın  özü,  dövlət  və  hakimiyyət  ideyası  və  s. 

formalaşır.  Siyasi  fəlsəfə  eyni  zamanda  həm  fəlsəfə,  həm  də 

siyasi  həyat  sahəsinə  toxunaraq  fəlsəfə  ilə  siyasi  elmlərin 

kəsişdiyi  yerdə  durur».^®  Bu  mənada  siyasi  fəlsəfə,  yuxanda 

göstərildiyi kimi, ümumi fəlsəfənin ayrılmaz tərkib hissəsidir. 

Л.Штраус. Введение в политическую философию. М.. «Пракснс». «Логос». 2(К)0. с.11. 

К.С.Гаджиев. Политическая философия. М.. «Экономика», 1999, с. 193. 

441 



XX əsrin birinci yarısında Qərbdə peşəkar filosoflann dövlət 

və vətəndaş problemlərinə marağı bir qədər azalır. Əvvəllər isə 

bu  problemlər  fəlsəfənin  vacib  tərkib  hissəsi  olmuş,  Platon, 

Aristotel,  əl-Fərabi,  İbn  Xaldun,  Nəsirəddin  Tusi,  T.Hobbs, 

Hegel, K.Marks və başqaları siyasi problemlər ilə ciddi məşğul 

olmuşlar. 

XX  yüzilliyin  80-ci  illərindən  başlayaraq  siyasi  mövzu 

fəlsəfədə  yenidən  aktuallaşır.  İki  amerikalı  filosoflın:  Con 

Rolzun  «Ədalət  nəzəriyyəsi»  (1979)  və  Robert  Nozikin 

«Anarxiya, dövlət və utopiya» (1974) əsərlərinin çapı bu sahədə 

böyük canlanmaya səbəb oldu. 

Yuxarıda  deyildiyi  kimi,  cəmiyyətin  sosial  qruplara  və 

siniflərə  parçalanması  ilə  əlaqədar  əsasən  hakim  siyasi 

qüvvələrin mənafeyini ifadə edən dövlət hakimiyyəti vasitəsilə 

mövcud  ictimai-siyasi  strukturu  qoruyub  saxlamaq  zərurəti 

meydana  gəlir.  Siyasi  şüur  sosial-siyasi  qrupların  dövlət 

hakimiyyətinə  münasibətində  onların  təsərrüfat-iqtisadi  və 

ictimai  münasibətlərinin  əks  olunmasıdır.  Ona  görə  də  siyasi 

şüur  yekcins  ola  bilməz,  çünki  o  cəmiyyətin  bütün  təbəqələri 

arasındakı qarşılıqlı münasibəti əhatə edir. 

Müasir  dövrdə  siyasi  fəlsəfənin  əhatə  etdiyi  problemlər 

dairəsi  olduqca  genişdir.  Bu  dövlət  hakimiyyəti,  ictimai 

quruluş, şəxsiyyətin hüquqi statusu, siyasi mübarizə və inqilab, 

dövlət- lərarası münasibət, müharibə, sülh və s. problemlərdir. 

Siyasi mənafe hər insana toxunur, ya tamam açıq, ya da gizli 

forma kəsb edir. Mahiyyətcə ibtidai icma quruluşundan başqa 

bütün  cəmiyyətlərdə  həyat  kəskin  sosial  ziddiyyətləri  özündə 

birləşdirən  siyasi  maraqlarla  doludur.  Məhz  siyasi  maraqlar 

daha  çox  ictimai  fəal  birliklərin  və  xüsusən  kəskin  sosial 

ziddiyyətlərin özəyini təşkil edir. Bu mübarizədə hər şey - elm, 

incəsənət,  din,  fəlsəfə  -  siyasi  şüurun  obyekti  ola  bilər  və 

ideoloji  diskussiyalar  sferasına  cəlb  edilə  bilər.  Yalnız  sosial- 

iqtisadi  deyil,  həm  də  cəmiyyətin  mənəvi  həyatı  daha  böyük 

dərəcədə siyasi maraqlardan asılıdır. Bu o demək deyil ki, hər 

bir mədəniyyət hadisəsi ya siyasi mənafelərin əks olunmasıdır, 

ya da onun qurbanıdır; əsl yaradıcılıq təmənnasız baş verir. 



442 


Bununla yanaşı yeninin əsl yaradıcılan həmişə siyasi baxımdan 

mütərəqqi fikirləşirlər. 

Fəlsəfədə  siyasi  şüuru  adətən  iki  səviyyəyə  bölürlər:  adi- 

praktiki və ideoloj i-nəzəri səviyyələr. Adi-praktiki siyasi şüur 

kortəbii  meydana  gəlir,  insanlann  praktiki  fəaliyyətindən,  on- 

lann  sosial  təcrübəsindən  və  onları  bilavasitə  əhatə  edən 

mühitdən  qidalanıb  boy  atır.  Adi  şüurun  məzmununu  tənqidi 

olaraq təhlil edən nəzəri ideologiya dəqiq, elmi cəhətdən əsas- 

landınlmış siyasi proqram hazırlamağa cəhd göstərir. 

Siyasi şüurun ayrılmaz hissələrindən biri də hüquqi şüurdur. 



Hüquqi  şüur  hüquq  hadisələrini  bilmək,  ayn-ayrı  siyasi 

qüvvələrin  və  ya  bütün  cəmiyyətin  mənafeyi  və  tələbatı  ilə 

həmin  hadisələrin  müəyyənləşən  qiyməti  haqqında  hüquqi 

görüşlər və nəzəriyyələrin cəminə deyilir. 

Hüquqi  şüurda  mövcud  cəmiyyətdə  hüququn  müxtəlif 

subyektlərinin - fərdlərin, müəssisələrin, əmək kollektivlərinin, 

təşkilatlann,  vəzifəli  şəxslərin  və  s.  sosial-iqtisadi  fəaliyyəti 

haqqında hüquqi qanun kimi qəbul edilmiş normativləri bilmək 

və onlan qiymətləndirmək ifadə olunur. 

Sosial  təbəqələr,  millətlər,  dövlətlər  və  s.  arasındakı 

münasibətləri  əks  etdirən  siyasi  şüurdan  fərqli  olaraq  hüquqi 

şüur ictimai münasibətlərin iştirakçılarının hüquq və vəzifələri 

baxımından həyatı əks etdirir. Hüquqi şüur - normativ şüurdur, o 

ictimai  münasibətləri  qaydaya  salmaq  zərurətindən  meydana 

gəlib.  Ona  görə  də  hüquqi  şüur  siyasi  şüur  tərəfindən  ifadə 

edilmiş  vəzifələrin  həyata  keçirilməsini  təmin  edən  vasitə 

rolunu oynayır. 

Hüquqi  şüurun  xarakter  cəhəti  onun  hüquq  ilə  qırılmaz 

əlaqədə  olmasıdır.  Ona  görə  də  burada  hüququn  təbiəti  və 

qaynaqları haqqında qısaca bəhs etmək lazımdır. 

Bütün  hüquqi  normalar  əxlaq  normalarından,  dindən, 

adətlərdən, ənənələrdən fərqli olaraq dövlət tərəfindən yaradılır 

və qanunverici aktlarda təsbit edilir. 

Hüquq  normaları  məcburetmə  qüvvəsinə  malikdir,  həm 

yasaq edilmiş, həm də qanuni hərəkətləri müəyyən edir. Əgər 

443 



Yüklə 2,86 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   164




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə