Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Normativ aktlar
- Vətəndaş hüququ
- Siyasi hüquq
cinayət sferasında baş verən əməl hüququ pozursa, hüquq qanun tərəfindən müəyyən edilmiş cəza vasitəsilə bərpa edilir. Cəza hüquqi qaydaların qanuni yolla bərpa edilməsidir. Hələ dövlətin olmadığı ibtidai cəmiyyətlərdə cəza xüsusi qisas şəklində çıxış edirdi. Vətəndaş (mülki) cəmiyyətində cəzanı dövlət tərəfindən qəbul edilmiş qanunlar əsasında ümumi (kütlavi, açıq) hakimiyyət həyata keçirir. Hüququn mahiyyəti daxilən ziddiyyətlidir: bir tərəfdən vətəndaşların şəxsi azadlığını və mənafeyini, onların təbii hüquqlarını təmin edir; başqa tərəfdən vətəndaşlann ümumi rifahını, ümumi iradəsini və ümumi mənafeyini qoruyur. Müasir elmdə hüququn üç qaynağı olduğu artıq sübut olunmuş hesab edilir: adət, hüquqi presedent və normativ akt. 1.
Hüququn elementləri ilk dövlət institutunun, rüşeym şəklində olsa da meydana gəldiyi dövrə təsadüf edir. Hüquq norması dərəcəsinə qaldırılan adət adi hüquq adlanan hüququn məzmununu təşkil edir. Hüquq həmişə adət vasitəsilə xalqın həyatı ilə bağlı olur. 2.
Hüquqi presedent hüquqi aktlarda təsbit edilmiş konkret iş üzrə məhkəmənin və yaxud səlahiyyətli inzibati orqanın qəbul etdiyi qərara deyilir. Presedent sonralar analoji işləri araşdırmaq üçün əsas olur və məcburi hüquqi qüvvəyə çevrilir. Belə qaynaqdan meydana gələn hüquqa - presedent hüququ deyilir. 3.
edir, hüququn nəzəri inkişafına, onun ictimai həyat ilə daimi korrelyasiyasına (münasibət və asılılığına) kömək edir. Yeni normativ aktlar qanunvericiliyi çox çevik, dinamik hala gətirir, sosial münasibətlərdə baş verən dəyişikliklərə həssas reaksiya verməsinə imkan yaradır. Belə hüququ statut və ya qanunverici
istiqamətində adi hüquq və hüquqi presedent çərçivəsində olduğu vaxtdakına nisbətən daha sürətlə irəliləyir. Hər bir qanunverici hüquq tarixidir. Tarixən dəyişən qanunvericilik haqqında bilik və dəyər kimi fəaliyyət göstərən hüquqi şüur da tarixən dəyişgəndir. Hüquqi şüur yalnız müasir 444 qanunvericiliyi əks etdirmir, o həm də mövcud hüquqi sistemi tənqid edə bilər, sosial ədalətin tarixən şərtləndirilmiş nəzəri idealını ona qarşı qoya bilər. Hüquqi şüur və hüquq bir qəbildən olan hadisələr olsa da eyni deyillər. Onlar qırılmaz əlaqələrinə və qarşılıqlı münasibətlərinə baxmayaraq müxtəlif və nisbətən müstəqil hadisələrdir. Hüquq - hər şeydən əvvəl həyata keçirilməsi dövlət hakimiyyətinin qüvvəsi ilə təmin edilən hüquqi qanunlardır. Hüququn köməkliyi ilə ictimai qaydalar möhkəmlənir. Hüquqi şüur isə - ümumi icbari xarakter daşımır, dövlətin məcburetmə qüvvəsi ilə təmin edilmir və cəmiyyətin müxtəlif sosial təbəqələri və siniflərinin mövqeyindən hüquq və onu dəyərləndirmək haqqında təsəvvürə malik
olmağın zəruriliyindən meydana gəlir. Müxtəlif sosial-siyasi qruplar və təbəqələrin hər birinin özünün spesifik hüquqi şüuru olur. Əgər hüquq cəmiyyətin sosial-siyasi strukturunun nisbətən sabit elementi kimi məlum süstlüyə, ətalətə malikdirsə, hüquqi şüur onun daha çevik və hərəkətdə olan elementi kimi çıxış edir. Hüquq - ictimai münasibətlərin müstəqil növü deyil, lakin elə formadır ki, bütün başqa münasibətlər (iqtisadi, siyasi, ailə və s.) burada özlərini qanuniləşdirir. Hüquq - cəmiyyətdəki münasibətləri, insanların davranış qaydalarını, müxtəlif birlik və dövlət orqanlannın fəaliyyətini tənzimləyən normativ sistemlərdən biridir. Hüquq: 1) dövlətin gücü ilə qorunan və hamı üçün məcburi olan normalar sistemidir; 2) cəmiyyətdə insanlar arasındakı münasibətləri tənzimləyən yuridik normaları və qaydaları öyrənən elmdir (hüquq- şünaslıq). Üç növ hüququ ayırmaq olar: 7. Vətəndaş hüququ fərdin qanunla təsdiq edilən hüququdur. Bu hər bir insanın harada istəyirsə, orada azad yaşamağı, söz və dini əqidə azadlığı, mülkiyyət hüququ və qanun qarşısında bərabər hüququ deməkdir. 2. Siyasi hüquq seçkilərdə iştirak etmək və dövlət vəzifəsinə seçilmək hüququdur. Bu hüquq çox uzun vaxt və çətinliklə əldə edilmişdir. 3. Sosial hüquq hər bir fərdin müəyyən mi- 445 nimum iqtisadi rifahı və təhlükəsizliyi üçün müstəsna hüququdur. Buraya xəstəlik vaxtı sosial təminat, işsiz olan vaxt sosial müdafiə, həmçinin əmək haqqının müəyyən olunmuş minimumu almaq hüququ daxildir. Hüquq və siyasət ictimai həyatın qarşılıqlı əlaqədə olan iki sferasıdır. Hüquq və dövlət arasındakı qarşılıqlı əlaqə ikitərəflidir: bir tərəfdən dövlət hüquq sistemini təsdiq və qeyd edir, onu ümumi, hamı üçün məcburi edir; onun pozulmasına qarşı dövlət təsirli tədbirlər görür. Başqa tərəfdən, dövlətin özü hüquq tərəfindən müdafiə edilir, onun normal fəaliyyəti təmin edilir. Siyasət ilə hüquq arasındakı ümumi cəhət odur ki, onların hər ikisi cəmiyyətin tənzimləyici, qarşılıqlı asılı olan sistemləridir. Yalnız hüquqa əsaslanan siyasət cəmiyyəti sabitləşdirən və birləşdirən ağıllı fəaliyyət hesab edilə bilər. Hüquq və əxlaqdan kənarda humanist və demokratik siyasətə yer yoxdur. 3.2. Cəmiyyətin siyasi sferası Siyasi sfera anlayışı. Tarixi inkişafın müəyyən mərhələsində meydana gələn cəmiyyətin siyasi sistemi onun sosial qruplara və siniflərə bölünməsi, əvvəllər mövcud olmayan sinfi münasibətlərin yaranması ilə əlaqədardır. Cəmiyyətin sosial strukturu mürəkkəbləşdikcə onun siyasi sistemi də tədricən mürəkkəbləşir və daha çox şaxələrə ayrılır. Cəmiyyətin siyasi sferası başqa sferalardan onunla fərqlənir ki, başqa sferalara münasibətdə o hakim mövqe tutur. Siyasi sferanın belə vəziyyəti onun çərçivəsində qəbul edilən qanunların, qərarların, fərmanların, təlimatlann başqa sferalar üçün məcburi olması ilə şərtlənir. Buna görə də siyasi sfera, xüsusən keçid dövründə, müəyyən üstünlüyə malikdir. Bununla yanaşı siyasət sferası cəmiyyətin başqa sferaları ilə sıx əlaqədədir, onlardan asılıdır. Dövlətdən başqa siyasi sistemə eyni zamanda rəsmi təşkilatlanmış siyasi birləşmələr - partiyalar, həmkarlar ittifaqları, müxtəlif gənclər təşkilatı, çoxsaylı başqa siyasi təşkilatlar da 446 Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|