Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
1947-ci ildə fəlsəfə diskussiyalan vaxtı Kommunist partiyasının Mərkəzi Komitəsinin katibi A.A.Jdanov fəlsəfənin predmeti haqqında elə fikirlər irəli sürmüşdü ki, onlar İ.Sta- linin bəzi müddəaları ilə ziddiyyət təşkil etmişdi. Məsələn, Jdanov deyirdi ki, fəlsəfə elmlərin elmi deyil, idrak alətidir, təbiət və cəmiyyət haqqında elmlərə nüfuz etmiş metoddur, dialektik materializm başqa elmlərin fovqündə durmamalıdır; Engels və Leninin dediyi kimi marksist fəlsəfəyə əvvəlki fəlsəfədən yalnız təfəkkür və onun qanunlan haqqında təlim - məntiq və dialektika miras qalıbdır. Bir çox sovet fılosoflan İ.Stalinin əsərlərini təbliğ etmək adı altında ümumiyyətlə marksist fəlsəfəni inkişaf etdirirdilər. Rəhbər partiya orqanları fəlsəfəni sovet sosial sisteminin tərkib hissəsinə çevirmək, onu məhz bu keyfiyyətdə qanuniləşdirmək, onun üzərində çox ciddi partiya və dövlət nəzarəti yaratmaq, marksist-leninçi fəlsəfənin nəinki partiya, hətta dövlət fəlsəfəsi statusunu möhkəmləndirmək yolunda səy göstərirdilər. Nəticədə, marksist-leninçi fəlsəfə Ölkənin ali məktəblərində və aspiranturada, partiya təhsili sistemində öyrənilən yeganə fəlsəfə oldu. Ədalət naminə demək lazımdır ki, 60-80-ci illərdə marksist fəlsəfənin sahəsi — xüsusən elmin fəlsəfi problemlərinin tədqiq edilməsi, həmçinin məntiq, idrak nəzəriyyəsi, fəlsəfə tarixinin bəzi problemlərinin araşdıniması sayəsində xeyli genişlənmişdi. 6. «Üçüncü dünya» ölkələrində marksizm İnkişaf etməkdə olan Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələrindəki marksizm əsasən aşağıdakıları tədqiq etməyə çalışırdı: metropoliya və
müstəmləkə münasibətləri, müstəmləkə olmayan ölkələrdəki kapitalizmin fərqləndirici cəhətləri; milli müəyyənlik və «sosializmin nailiyyətləri» arasındakı münasibət; sosializm qurmaq işində kəndlilərin rolu və bu prosesin siyasi nəticələri. Problemlərin diqqətlə öyrənilməsi göstərdi ki, sosializmin müxtəlif Avropa növləri həmin problemləri həll etmək üçün 176 yaramır. Buna görə də «Üçüncü dünya» ölkələrində marksizm ilə əlaqədar çoxsaylı nəzəri və siyasi tədqiqatlar meydana gəldi. Məsələn, Hindistanda — imperializmin hökmranlığı altında olan ölkələrdə müstəmləkəçiliyin təbiəti və orada kapitalizmin xüsusiyyətləri; Çində — maoizmin nəzəriyyə və siyasəti; varlı və güclü dövlətlərin hökmranlıq etdiyi bir sıra ölkələrdə — yoxsulluğun daha da artması; stabil şəraitin olmamasının iqtisadi, sosial və siyasi səbəbləri; Latın Amerikasında — uzun müddətli partizan müharibəsində kəndlilərin inqilabi fəaliyyətinin siyasi praktikası haqqında (kastroizm); Afrikada — 50-60- cı illərdə müstəqillik uğrunda aparılan mübarizə şəraitində ənənəvi kooperativ və icmalann əsasında sosializm qurmağın mümkünlüyü və burada kapitalizmin həddən artıq zəif olması haqqında çoxsaylı nəzəri fikirlər söylənmişdi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, «üçüncü dünya»da da əsasən öz ölkələrində populyar olan və öz cəmiyyətlərinə təsir göstərən marksist nəzəriyyəçilər çoxdur. 177 XIV.
(Hegel. Marksizm) 1. Dialektika anlayışı, onun mənası haqqında Fəlsəfə tarixində dialektika nəzəriyyəsinin ən görkəmli təmsilçiləri Hegel və Marks olmuşlar. Bütün görkəmli filosoflar bu və ya digər dərəcədə dialektika məsələlərinə toxunmuşlar. Heraklit dəyişiklik ideyasını əsaslandırırdı («hər şey axır və dəyişir»). Sabit, dəyişməyən yeganə şey maddə və substansiya deyil, dəyişmə qanunudur. Aristotelə görə hər bir mümkün təbii hadisədə zəruri olaraq iki əsas ünsürü görmək lazımdır: nə isə dəyişməyən və həqiqətən dəyişən keyfiyyətlər. «Dialektika» sözünün ilkin mənası sərbəst dialoq vasitəsilə inandırmaq metodologiyasıdır, söhbət aparmaq sənətidir. Sokrat sual verə bilən və ona cavab tapan adamı dialektik adlandınrdı. «Dialektika» terminini Hegel Platondan qəbul etmiş, lakin ona daha geniş məna vermişdir. Platona görə dialektika məntiq qi prosesin bir növüdür, məntiqi terminlərdən istifadə edərək sübut etmək metodudur. Bu metod hər hansı başqa tərəfdən informasiya almaq üçün istifadə edilir. Əks tərəfdə informasiya olsa da, onun bundan xəbəri yoxdur. Hegelin «dialektika» anlayışı Platonun bu anlayışa verdiyi məna ilə xeyli dərəcədə üst-üstə düşür. Bu elə məntiqi prosesdir ki, tezisdən başlayır, antitezisdən keçir, hər iki tərəfi özündə birləşdirən sintezdə başa çatır. Lakin dialektika deyəndə, Hegel verbal (şifahi) arqument (dəlil) mənasında sadəcə məntiqi prosesdən daha geniş bir şeyi nəzərdə tuturdu. Onun fikrincə dialektika dünya hadisələrinin ardıcıl olaraq baş verdiyi prosesdir. Bütün dəyişikliklər, xüsusən tarixi hadisələr, dialek- tikanın qanunlarına uyğun olaraq həyata keçir: əvvəlcə tezis meydana gəlir, sonra o öz əksini (antitezisi) yaradır; bundan sonra onlar arasında münaqişə başlayır və bu münaqişə tezis və antitezisi özündə birləşdirən sintez vasitəsilə həll edilir. Belə mübarizə nəticəsində daha yüksək səviyyədə olan yeni
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|