Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnkarı inkar qanunu.
- K.MapKC H O.ƏHrejibc. CoHHHeHiıa, T.4. c.297. 182
mübarizəsi, çoxlu «xalq düşmənləri» ilə mübarizə fikri dururdu. Bu yalnız siyasi vəziyyətin və taktikanın atributu deyil, eyni zamanda hakim dünyagörüşü, onun prinsipləri və ideallan idi. Zarafat şəklində tərtib edilmiş anketi doldurarkən, Marks xoşbəxtliyi necə başa düşür sualına qətiyyətlə cavab vermişdi: «Mübarizə». Əksliklərin vəhdəti və mübarizəsi qanunu dialek- tikanın ən əsas qanunu elan edilmişdi. Stalin isə bunu mübarizə qanununa (yalnız mübarizə) çevirmişdi. Lenin göstərirdi ki, əksliklərin mübarizəsi mütləqdir. Mübarizə ifrata çatdınlıb univer- sallaşdınlmışdır. Ziddiyyətin hərəkətin qaynağı olması fikrini birinci dəfə ümumi şəkildə qədim yunan filosofu Heraklit söyləmiş, lakin bu fikri universal şəkildə işləyib idrak prosesinə tətbiq edən Hegel olmuşdur. O, yazırdı: «...Əkslik... hər cür hərəkətin və həyatiliyin köküdün>. Bu müddəa Marks və onun davamçılan tərəfindən materializm əsasında yenidən işlənmişdi. Lenin göstərirdi ki, «inkişaf əksliklərin mübarizəsidir». Dialektik ziddiyyətlərin mahiyyəti aşağıdakı formula ilə ifadə edilir: ziddiyyət öz-özünə hərəkətin mahiyyətidir. Öz- özünə hərəkət isə ziddiyyətin mövcudluq üsuludur. Ziddiyyət əks dəyişgənlik tendensiyası olan əks tərəflərin və ya cisimlərin qarşılıqlı təsiridir. Marksist fılosoflann fikrincə əks tərəflərin mübarizəsi zəruri olaraq yeni, daha yüksək keyfiyyət vəziyyətinə keçməyi tələb edir, yəni bu mübarizə hərəkətin və inkişafın qaynağıdır. Lenin dialektikanı əksliklərin vəhdəti haqqında təlim adlandırmışdı. İnkarı inkar qanunu. Dialektik təlimə görə inkar qanunauyğun universal proses kimi təbiətdə, sosial həyatda və təfəkkürdə baş verən öz-özünə hərəkətin momenti kimi çıxış edir.
K.Marks yazmışdı: «Heç bir sahədə inkişaf özünün əvvəlki mövcudluq formasını inkar etmədən baş verə bilməz».İnkar bütün hallarda konkretdir və o tamamilə müəyyən bir cismin, xassənin yaxud vəziyyətin inkandır. Ümumiyyətlə «inkan> anlayışı «dialektik inkar» anlayışından daha genişdir.
Dialektika nəzəriyyəsinə görə inkişaf prosesində inkann nəticəsi yeni inkara məruz qala bilər. Belə halda inkarın inkan haqqında danışmaq olar. İkinci inkar yalnız birincidən sonra gəlməsi və onun inkarı olması ilə xarakterizə olunmur və belə bir xüsusiyyətə malik olur ki, inkişafın bir dövrü başa çatır və yenisi başlayır. Elə buna görə də ikinci inkarda elə əlamətlər yaranır ki, onlar birincidə olmur. İnkarı inkarda ziddiyyətlərin həlli prosesi baş verir. Birinci inkar öz-özlüyündə hələ inkişafın xüsusiyyətlərini ifadə etmir. Yalnız inkarı inkardan keçərək ziddiyyət həqiqətən müəyyən inkişaf prosesinin hərəkətverici qüvvəsinə çevrilir. İnkarı inkar qanununun dialektikanın ümumi qanunu olması fikrini ilk dəfə Hegel nəzəri cəhətdən əsaslandırmışdır. Onun idealist dialektikasına görə bu qanun ilk növbədə təfəkkürün, sonra isə maddi dünyanın qanunudur. Marksizm baniləri inkarı inkar qanununu materialistcəsinə yenidən izah edərək öz fəlsəfələrinə daxil etmişlər. Marksistlər bu qanunu maddi, obyektiv aləmin qanunu hesab edirlər, yalnız bu əsasda onun həm də təfəkkürə və idraka aid olduğunu göstərirlər. Dialektika təmsilçilərinin fikrincə inkişaf həmişə bir keyfiyyət vəziyyətinin başqası ilə əvəz edilməsi, tədriciliyin fasiləsi deməkdir. Eyni zamanda inkişafın sonrakı mərhələlərində əvvəlki mərhələlərdə meydana gələn müəyyən xüsusiyyətlərin və mexanizmlərin irsən qəbul edilməsi inkişafın ardıcıllığını və mütərəqqiliyini müəyyən edir. Əks halda tərəqqi ümumiyyətlə mümkün olmazdı. Dialektik materializmə görə inkarı inkar qanunu öz qüvvəsini, özünün spesifik təsirini dialektik varislikdə və ardıcıllıqda tapır. Burada ardıcıllıq prosesin daxili birliyinin bərpası kimi geriqayıtma vasitəsilə həyata keçirilir. İnkişaf yüksələn proses kimi çıxış edir, eyni zamanda bu proses geri qayıtmaqdır. Bu qayıdış o mənada başa düşülür ki, bu prosesdə keçmiş, indi və gələcək sadəcə olaraq bir xətt üzərində bir-birindən sonra dayanır, onlar bir-birini tamamlayır və şərtləndirir. Gerçək inkişaf prosesində geriyə qayıtmaq mütləq mənada deyil, nisbi,
təsadüfi hal kimi başa düşülür; bu dəqiq təkrarlama deyil, yeni səviyyədə baş verən təkrarlamadır. Köhnə ilə yeninin dialektik əlaqəsi mürəkkəb xarakter daşıyır. Keyfiyyətcə bir vəziyyətdən digərinə keçid vaxtı yalnız xassələrin dəyişməsi deyil, həm də onlann saxlanması baş verir. Bu saxlanma birbaşa olmaya da bilər: inkişafın müə3^ən mərhələsində yox olan bu və ya başqa xassələr yeni əsasda dirçəlməyə başlayır, təzə keyfiyyətin xüsusiyyətlərini qüvvətləndirir. Beləliklə, dialektika təliminə görə inkarı inkar qanunu inkişafın hansı istiqamətdə, hansı formada baş verdiyini və hansı nəticəyə gətirdiyini göstərir. Qütbləşən əksliklərin bir-birinə nüfuz etməsi və qarşılıqlı təsir göstərməsi nəticəsində başlanan hərəkətin hansı struktur forma qazandığını, bu ziddiyyətli prosesin məzmunca açılmasını, genişlənməsini məhz bu qanun göstərir. 184
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|