Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
sahəsində işlərin planlaşdınimasını və plandan əwəl təbii potensialdan səmərəli istifadənin əsaslandırılmasının çox müxtəlif məsələlərinin qiymətləndirilməsini, cəmiyyət və təbii mühitin qarşılıqlı təsirinin nəticələrini və prosesləri iqtisadi-coği’afı metodlarla iqtisadi-ekoloji nöqteyi-nəzərincə öyrənir. İqtisadi-ekoloji coğrafiya elminin əsas məqsədi-müasir dövrdə ölkənin təsərrüfat kompleksinin fəaliyyəti şəraitində istehsalın yenidən qurulması və onun dayanıqlı inkişafını təmin etmək naminə təbii potensialdan daha səmərəli istifadəsi yollarını və ətraf mühitin mühafizəsi üçün ekoloji problemlərin həllinə dair nəzəri və konkret yolları aramaqdır. Onun ən mühüm vəzifəsi gələcək nəslin maraqlarını nəzərə almaqla cəmiyyət və təbiət arasında qarşılıqlı təsirin optimallaşdırılması metodlarını hazırlamaqdan ibarətdir. İqtisadi-ekoloji coğrafiya digər sosial-iqtisadi elmlərlə, o cümlədən iqtisadi və sosial coğrafiya ilə sahəvi iqtisadİ30'^atla, təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı ilə, həmçinin bir sıra təbiət və texniki elmlərlə, xüsusilə hamısından əvvəl fiziki coğrafiya və biologiya ilə, ekoloji texnologiya ilə sıx əlaqədardır. Bununla yanaşı, onu heç vaxt ətraf təbii mühitin, yaxud da, təbii resursların idarə edilməsinə dair hansısa superelmin tərkib hissəsi saymaq olmaz. Belə ki, bəzi alimlər hələ keçən əsrin 80-ci illərində cəmiyyət və təbiətin qarşılıqlı təsiri haqqında olduqca geniş sahədə tədqiqat predmetlərinin daxil edildiyi resursologiya elminin yaradılmasını təklif edirdi. İqtisadi resursşünashqla əlaqədar onun çərçivəsində digər elmlərdən, o cümlədən, fiziki və iqtisadi coğrafiyanın artıq formalaşmış metodlan ilə onlann ayn-ayn istiqamətlərinin qiymətləndirilməsi təklif edilirdi [157]. Bizim fikrimizcə, belə oxşar konsepsiyalar, çətin ki, əsaslandmlmış olsun. Qarşılıqlı əlaqəli elmləri onların süni birlikləri ilə dəyişdirmək olmaz. Tədqiqat obyektinin ümumiliyi, elmin formalaşmasında dominantlıq edə bilməz. Lakin elmi-tədqiqatların kompleksliliyi başqa işdir, burada müxtəlif elmlərin və elmi istiqamətlərin nailiyyətlərindən, onların sıx qarşılıqlı əlaqələrindən, metodların mübadiləsindən istifadə edilməsi nəzərə almır. Bu da ətraf təbii mühitin istifadəsi, mühafi 11 zəsi və dəyişdirilməsi problemləri ilə, məsələn, ekoloji problemlərlə əlaqədar yaranmış elmlər kompleksinin obyektiv formalaşmasına imkan yaradardı. “İqtisadi-ekoloji coğrafiya”, “İqtisadi və sosial coğrafiya” ilə sıx əlaqəlidir və ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf məsələlərinin həlli prosesində təbii potensialın ərazi üzrə yerləşməsinə dair ilkin mə- lumatlan formalaşdınr. Təbii potensialın səmələri istifadəsi və ətraf mühitin mühafizəsinə dair yeni vəzifələrin meydana gəlməsi müasir sosial-iqtisadi inkişafın tələbatı ilə sıx əlaqədardır. İqtisadi-ekoloji coğrafiyanın elmi-metodoloji əsaslarmm formalaşmasına bazar iqtisadiyyatı şəraitində inkişafı edən Azərbaycan Respublikasının bütövlükdə və ayn-ayn regionların sosial-iqtisadi inkişafına təsir edən təbii potensialdan istifadə, istehsalın ərazi təşkili və ekoloji problemlərin həlli ilə əlaqədar qəbul edilmiş Dövlət proqramlannm və digər sənədlərin böyük təsiri vardır [1, 2, 3, 4]. Ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair hökumət səviyyəsində görülən tədbirlərlə yanaşı, həmçinin müxtəlif istiqamətlərdə elmi-tədqiqat işləri aparılır. Xüsusilə bu problemlərin iqtisadi-ekoloji mahiyyətinin spesifik cəhətlərinin aşkar olunması üçün əlverişli şərait yaranmışdır. Dünya ölkələrinin bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçdiyi bir dövrdə ekoloji problemlərin öyrənilməsi iqtisadi və sosial coğrafiya (iqtisadi-ekoloji coğrafiya) elminin də ən mühüm tədqiqatlarından biri olmuşdur. Son dövrlərdə qlobal iqtisadi-ekoloji coğrafi problemlərə aid mühüm elmi-praktiki işlər yerinə yetirilmişdir. Bu ilk növbədə təbii resurslardan kompleks istifadə olunması, ekoloji təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasının həyata keçirilməsinə əsaslanır. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda iqtisadi-ekoloji coğrafi sistemdə nəzəri-metodoloji problemlərin tədqiqi kifayət qədər yerinə yetirilməmişdir. Buna görə də kitabda iqtisadi-ekoloji coğrafi sistemlərin iqtisadi-coğrafi təhlilinin metodologiyasında kompleks yanaşmanın, sistem təhlil metodunun əhəmiyyəti tez-tez qeyd olunur. Kompleks coğrafi yanaşma, bir tərəfdən ölkənin təbii mühitində elementlərin qarşılıqlı əlaqələrinin xüsusiyyətləri ilə, digər 12 tərəfdən isə təsəiTÜfat sahələrinin təbii mühitə təsirinin kompleks xarakterilə əlaqədardır. Daha geniş mənada desək iqtisadi-ekoloji coğrafiya sistemində nəzəri-metodoloji problemlərin tədqiqi ölkədə iqtisadi-ekoloji inkişafın konsepsiyasının əsaslarının işlənməsinə şərait yaratmışdır. Bununla əlaqədar işdə, tərəfimizdən bütün hallarda iqtisadi və sosial coğrafiyanın, təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı, regional iqtisadiyyat və ərazi planlaşdmlmasınm qovşağında olan bir sıra nəzəri və praktiki problemlərin şərhinə təşəbbüs göstərilmişdir. Həmçinin regionlarda sosial-iqtisadi və ekoloji problemlərin sıx qarşılıqlı əlaqələrinin və dolaşıqlıqlarmın, məhsuldar qüvvələrin, iqtisadi-ekoloji proqnozlaşdırmanm, böyük şəhərlərin inkişafının ekoloji aspektlərinin və elmi-texniki tərəqqi şəraitində iqtisadi-ekoloji effektivliyin müəyyən edilməsi problemlərinin göstərilməsinə cəhd edilmişdir. Yuxarıda sadalanan problemlərin düzgün nəzəri-metodoloji əsasının yeganə həlli, bu proseslərin inkişafının obyektiv qanunauyğunluqlarını açan cəmiyyət və təbii mühitin qarşılıqlı təsirini, klassiklərin işləyib hazırladıqlan nəzəri konsepsiyalardır. Cəmiyyət və təbii mühitin qarşılıqlı təsiri konsepsiyasının mahiyyəti onda ifadə edilir ki, təbii mühitin istifadə edilməsinin müəyyən xarakteri və miqyası cəmiyyətin inkişafının hər mərhələsinə uyğun gəlir. Hər bir ictimai-iqtisadi formasiya insan və mühitin arasında qarşılıqlı təsirin formalanna şərait yaradır, buna görə də ancaq düzgün iqtisadi siyasəti aparan cəmiyyət təbiətdən istifadə proseslərinin səmərəli idarə edilməsi üçün geniş imkanlara malik olur. Nə qədər ki, iqtisadi inkişaf səviyyəsi müxtəlif olan ölkələrdə ətraf təbii mühitin keyfiyyətinin həll edilməsi problemlərinə yanaşma onlara xas olan əsasən əhəmiyyətsiz konsepsiyaları əks etdirir və aydın surətdə inhisarçı xarakter daşıyır, təbii ki, onda müasir dövrdə sosial-iqtisadi problemlər ideoloji mübahisə cəbhəsinin ən mühüm sahələrindən biri olacaqdır. Əlbəttə bu öz-özünə baş verən hadisə deyildir, onlar müəyyən sosial-iqtisadi situasiyanın təzahürüdür [34]. 13 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|