A n a r H əsənli
Artıq Azərbaycan Respublikası ikitərəfli və çoxtərəfli
münasibətlərdə etibarlı tərəfdaş, beynəlxalq təhlükəsizlik və enerji
sektorunda mühüm söz sahibi, dünyada multikulturalizm və
tolerantlıq örnəyi, sivilizasiyalararası və mədəniyyətlərarası dialoq
məkanı kimi tanınır və qəbul edilir. 2011-ci ilin sonlarında 155
ölkənin etimadı ilə Azərbaycanın BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-
daimi üzv seçilməsi, 2012-ci ilin əvvəllərində isə Meksikada “Böyük
iyirmiliyin” sammitinə dəvət edilən 10 ölkədən biri və MDB
məkanından yeganə dövlət olması ölkəmizin böyük siyasi-
diplomatik qələbəsi və beynəlxalq nüfuzunun birmənalı etirafıdır.
Sivilizasiyaların qovuşuğunda yerləşən və birləşdirici körpü
rolunu oynayan Azərbaycanda elmi fikir hazırda müasir elmi-nəzəri
düşüncənin nailiyyətləri ilə sintez olunaraq tam yeni mərhələyə
qədəm qoymuşdur.
Lakin qeyd olunmalıdır ki, bu gün sürətlə dəyişən və ziddiyyətli
təzahürləri ilə qloballaşan dünyada son dərəcə mürəkkəb proseslər
baş verir. Yaşamaqda olduğumuz müasir gerçəklik elədir ki, gələcəyi
proqnozlaşdırmadan, qlobal çağırışları qiymətləndirmədən uğurlu
inkişafa nail olmaq qeyri-mümkündür. Bütün bunlar növbəti
mərhələdə nəzərdə tutulmuş milli hədəflərin reallaşdırılması üçün
yeni konsepsiya və strategiyanın hazırlanmasını, fundamental inkişaf
istiqamətlərinin müəyyənləşdirilm əsini, hadisələrə konseptual
yanaşmanı zərurət kimi qarşıya qoyur. Bu baxımdan, “Azərbaycan
2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə
Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı müstəsna rol oynayacaq tarixi
bir hadisədir.
“Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf
Konsepsiyası zəncirvari bağlı olan bütün əsas istiqamətləri həm öz-
özlüyündə, həm də bir-biri ilə uzlaşdırılmış şəkildə əhatə edəcək və
başlıca məqsəd olan “davamlı inkişaf’ probleminə konseptual baxış
və yanaşma imkanı yaradacaqdır.
Yüksək dünya standartlarına cavab vermək, yeniliyi qəbul etmək
və təbliğ etmək qarşıya qoyulan əsas vəzifələrdəndir. Dünya məkanına
inteqrasiyanın Azərbaycana ancaq xeyir və fayda gətirməsi isə bu
8
-
Müasir şəraitdə Azərbaycanda dini-mədəni dəyərlərin inkişaf xüsusiyyətləri
məkanda aparılan düzgün və ardıcıl siyasətdən asılıdır. Qloballaşma
kimi böyük bir prosesin daxili və ayrılmaz komponenti olan inteqrasiya
yolunda milli-mənəvi, dini dəyərlərin özünəməxsusluğunun qorunub
saxlanması və varislik prinsipi əsasında gələcək nəsillərə çatdırılması
böyük və gərgin zəhmət tələb edir.
Qeyd edək ki, qloballaşma şəraitində Azərbaycanda dini-mədəni
dəyərlərin tədqiqi Azərbaycan alimlərinin mühüm vəzifəsidir. İslam
dini və onun əxlaqi keyfiyyət və dəyərlərinin Azərbaycan
m ədəniyyətində yeri, rolu, nəsildən-nəslə ötürülməsi, onun
dövlətçilik ənənələrimizin formalaşmasına təsiri və s. problemlərin
tədqiqi bu gün xüsusi aktuallıq kəsb edir.
Qloballaşma elə bir prosesdir ki, bu zaman tutduğu mövqeyindən
asılı olaraq milli-mənəvi dəyərlərin tənəzzül etməməsi və
aşınmaması istiqamətində hər bir vətəndaş öz vəzifəsini yerinə
yetirməli, bu yöndə bütün bilik və bacarığını səfərbər etməlidir. Bu
məsələ həm də öz növbəsində tədqiqatçı alimlərimizi də narahat
etməli, onlar məntiqi fikir və ideyalarını irəli sürməlidirlər. Doğrudur,
bu istiqamətdə bəzi tədqiqat işləri aparılmış, bir çox kitablar
yazılmışıdır. Lakin bütün bunları hələ kifayət hesab etmək olmaz.
Əsas aktuallıq kəsb edən odur ki, necə etmək lazımdır ki, bizim milli-
mənəvi dəyərlərimiz, əxlaqi qaydalarımız dünyanı öz ağuşuna almış
bu qloballaşma prosesini daha da zənginləşdirsin, ona bir növ öz
töhfəsini versin. Ancaq əksər ölkələrin timsalında bunun şahidi
oluruq ki, qloballaşma prosesi ayrı-ayrı mədəniyyətlərə, millətlərin
özünə xas dəyərlərinə müəyyən zərbə vurmuş, yad elementlərin milli
mədəniyyətlərin tərkibinə daxil olmasına şərait yaratmış, bu
mədəniyyətlərin zəifləməsi istiqamətində həm uğurlu, həm də
uğursuz cəhdlər edilmişdir.
Azərbaycanın beynəlxalq aləmlə münasibətlərinin, dünyanın
m ü stəq il d ö v lə tlə rin in a ilə s in ə in te q ra siy a s ın ın ap a rıcı
istiqamətlərini, milli maraqlara xidmət edən suveren inkişaf yolunu
müəyyənləşdirərkən ümummilli lider Heydər Əliyevin hansı
prinsiplərə, əməkdaşlığın hansı forma və mexanizmlərinə, inteq
-
9
-
A n a r HasanIi
rasiyanın mövcud olan nə kimi nəzəri və praktiki modellərinə
üstünlük verməsi, onun siyasi kursunda qloballaşma amilinin yeri və
rolu, dünya siyasəti üçün nümunə ola biləcək xüsusiyyətləri - bütün
bunlar araşdırılmasını gözləyən məsələlərdəndir.
Ayrı-ayrı dini təriqətlərin cəmiyyətə yol açması,' qadağan
olunmuş kitab və nəşrlərin xüsusi yollarla insanlar arasında
yayılması, ideoloji təsir vasitəsilə insanların çaşdırılması, geyim,
qida, memarlıq və s. mədəniyyətində millətimizə xas olmayan
cəhətlərin təbliği - vaxtında qarşısının alınması, zəruri təxirəsalınmaz
tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edən vacib məsələlərdəndir.
Ancaq bu yolla insanları inkulturasiya və akkulturasiya arasında
tərəddüd etməkdən qurtarmaq mümkündür.
Bəşəriyyət qarşısında duran və həmişə insanları düşündürən, neçə
əsrlər ərzində öz aktuallığını itirməyən ümumbəşəri fəlsəfi
problemlərlə yanaşı konkret ictimai-siyasi mühitin xüsusiyyətlərindən,
dövrün sosial-siyasi mühitindən, milli özünüdərkin konkret
səviyyəsindən doğan yüzlərlə aktual problemlər ortaya çıxır ki, onların
elmi-fəlsəfi təhlili vacib olur.
Milli-mənəvi dəyərlərin araşdırılması ilə bağlı tədqiqatlar son
zamanlar artsa da, müasir şəraitdə Azərbaycanda dini-mədəni
dəyərlərin inkişaf xüsusiyyətlərinin sistemli təhlilini verən
tədqiqatlara ehtiyac duyulur. Bu baxımdan qloballaşma yolunda
əzmlə addımlamaq üçün milli-mənəvi dəyərlərimizdən yararlanmaq,
sivilizasiyalı cəmiyyətin qurulmasında böyük əzm nümayiş etdirmək
və bu yolda milli stereotipləri yaddan çıxarmamaq, dini, mədəni
fərqlərə qarşı dözümlülük, milli dəyərlərə böyük önəm verərək
tolerantlığın möhkəmlənməsi və
davamlı inkişafa təminat
yaradılması məqsədilə m üəllif Anar Vaqif oğlu Həsənlinin
monoqrafiyası göstərilən məsələlərin araşdırılması istiqamətində
atılan dəyərli addımlardan biri kimi qiymətləndirilə bilər.
Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru,
professor İzzət Rüstəmov
-
10
-
Müasir şəraitdə Azərbaycanda dini-mədəni dəyərlərin inkişaf xüsusiyyətləri
GİRİŞ
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 4
may 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında
2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” və həmin
Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı
təsdiq edilmişdir. Bununla da Azərbaycan elminə zamanın tələblərini,
cəmiyyətimizin ehtiyaclarını ödəmək, yeni inkişaf səviyyəsi əldə
etmək üçün daha geniş imkanlar, etibarlı zəmin yaradılmışdır. Dövlət
Proqramı ilə eyni zamanda,
konkret məqsədlər və vəzifələr,
m əsuliyyət dərəcəsi m üəyyənləşdirilm işdir. A zərbaycanın
intellektual inkişafının, insan kapitalının artmasının prioritet məsələ
kimi öndə tutulmasını və həyata keçirilməsini təminatlandıran Milli
Strategiya və Dövlət Proqramı ictimai, humanitar elmlərin qarşısında
da ciddi və təxirəsalınmaz vəzifələr qoymuşdur ki, burada gənc
alimlərin, tədqiqatçıların üzərinə xüsusi yük və məsuliyyət düşür.
Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikası Prezidenti
Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin silsilə
yazılarında, o cümlədən ictimaiyyətin, xüsusilə elm adamlarının
diqqətinə səbəb olmuş istiqamətverici xarakterli “İctimai və humanitar
elmlər: zaman kontekstində baxış” məqaləsində ölkəmizdə fəlsəfi
fikrin bu gün müəyyən böhran keçirdiyi, əsas səbəbi isə fəlsəfə
sahəsində tədqiqatların sosial praktikadan, bütövlükdə ictimai həyatın
aktual problemlərindən və tələbatlarından uzaq olması qeyd olunur,
bundan çıxış yolu kimi fəlsəfi tədqiqatların aparılması sahəsində
prioritet istiqamətlərin müəyyən edilməsi vacib bilinir.
Hazırkı monoqrafiya işi “Azərbaycan Respublikasında 2009-
2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” və həmin Milli
Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramının
məqsəd və vəzifələrindən irəli gələn milli-mənəvi dəyərlərin,
Azərbaycan mədəniyyəti və tarixinin obyektiv, konseptual və
kompleks şəkildə, o cümlədən xalqımıza məxsus milli-mənəvi
dəyərlərlə bağlı istiqamətlərdə bir çox məsələləri yenidən
-
11
-