Elmi redaktor: Sakit Hüseynov
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Anar IInsonli Bu gün dini-mədəni dəyərlərin dərindən öyrənilməsi, təbliği, əsaslandırılması məqsədilə xeyli sanballı əsərlər yazılır, tədqiqatlar aparılır, məqalələr işıq üzü görür, rəy sorğuları keçirilir, televerilişlər hazırlanır, konfranslar həyata keçirilir. 2011-ci il avqustun 12-də Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin müqəddəs Ramazan ayı münasibətilə öz iqamətgahında açdığı iftar süfrəsində çıxış edən Prezident İlham Əliyev qeyd etmişdir ki, Azərbaycanda din-dövlət münasibətləri çox yüksək səviyyədədir, ölkəmizdəki bütün xalqların, dinlərin nümayəndələri rahat, dostluq, qardaşlıq şəraitində yaşayır və bu bizim dövlətimizin gücünü daha da artırır. Cənab Prezident Azərbaycanda islam dininə olan hörmətin bütün başqa dinlərə olan ehtiramla tamamlandığını, ölkəmizin dünya miqyasında dinlərarası və mədəniyyətlərarası dialoq məkanına çevrildiyini vurğulamışdır [34]. Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı və Xəzəryanı Yeparxiyasmın rəhbəri Aleksandr, Azərbaycan Dağ Yəhudiləri İcmasının sədri Semyon İxiilov, Roma Katolik Kilsəsinin Azərbaycandakı ordinarisi Vladimir Fekete, Alban-Udin Xristian İcmasının sədri Robert Mobilinin bütün dinlərə eyni səviyyədə hörmət və ehtiramın göstərildiyi Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə dinlərarası dialoqun yüksək inkişaf etdiyi ölkə kimi tanındığını bildirmələri ölkəmizdə bərqərar olan yüksək dini tolerantlığa bariz misal ola bilər [34]. Bütün dinlərə hörmətin ifadəsi olan tolerantlıq şəraitində İslamın yayıldığı regionlarda əks etdiyi xüsusiyyətlər, xalqların mənəvi- mədəni dünyasına təsiri, insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasını ali məqsəd sayan dövlətimizdə dini etiqad azadlığının gerçəkləşməsi mexanizmi cəmiyyətin mikro strukturunda müəyyən yer tutan dini təşkilatların, din xadimlərinin cəmiyyətin mənəvi durumunun saflaşmasmdakı rolu inkaredilməzdir. A zərbaycanın tanınm ış filosofları, tarixçiləri və digər tədqiqatçılar da öz tədqiqatlarında dini-mədəni dəyərləri bir daha araşdırır, onların qorunması istiqamətində öz fikir və münasibətlərini bildirirlər. Bu əsərlərdə tolerantlıq şəraitində İslamın yayıldığı - 16
Mi'uvsir şaraitda Azarhaycanda dini-madam dayarlarin inkişaf xüsusiyyatlari regionlarda əks etdiyi xüsusiyyətlər, islamın xalqların mənəvi- mədəni dünyasına təsiri şərh edilmişdir. İnsan hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasını ali məqsəd hesab edən dövlətimizdə dini etiqad azadlığının gerçəkləşməsi mexanizmi, cəmiyyətdə müəyyən yer tutan dini təşkilatların, din xadimlərinin cəmiyyətin mənəvi durumunun kamilləşməsi və saflaşmasmdakı rolunun, dinin siyasətə təsiri imkanlarının, dini-mədəni dəyərlərin qorunmasının təkzibolunm azlığı tədliq olunur. Qeyd etmək lazım dır ki, cəmiyyətimizin demokratikləşməsi və humanistləşməsi keçmişin mənəvi və mədəni irsinə olan nihilist münasibətin aradan qaldırılmasına, hər bir xalqın mədəni uğurlarının dərindən öyrənilməsi zərurətinin dərk edilməsinə, intellektual və yaradıcı fəaliyyətin daha da güclənməsinə təkan verir. AMEA-nın müxbir üzvü, professor Səlahəddin Xəlilov «Mənəviyyat fəlsəfəsi» əsərində mənəvi dəyərlərin qorunması istiqamətində fikir və təkliflərini bölüşür, Azərbaycan cəmiyyətindəki bugünkü durumu ətraflı tədqiq edir, bir sıra məsələlərə münasibətini bildirir, dini-mədəni dəyərlərimizdə baş verən bilən aşınmaların qarşısının alınma yollarını göstərir, mənəviyyatımıza daxil olmaq üzrə 'olan bəzi yad elementlərin səbəblərini açıqlayır, bir sıra məsələlərə tənqidi münasibətini bildirir. Alimin fikrinə şərik çıxaraq bildiririk ki, «insanın mənəvi ehtiyaclan onun boya-başa çatdığı milli-mədəni mühitin spesifikası ilə müəyyən olunur. Ona görə də hər bir xalqın sosial-mənəvi mənşəyini, mədəniyyət tarixini öyrənmədən yeni nəslin nə kimi hisslərlə yaşadığını, onun mədəni tələbat meyillərini və estetik zövq oriyentasiyasını müəyyən etmək çox çətindir. Lakin çox təəssüf ki, əvvəlcə proletkultçuluğuıı təsiri ilə, sonra isə repressiya və yetkin sosializm illərində bizi öz mənəvi köklərimizlə bağlayan tellər zəifləmiş, milli mədəniyyət tarixinə maraq azalmışdır [39, 250]. Filosof doğru olaraq qeyd edir ki, insanın mənəviyyatının kamilləşməsinə həmin insanın maddi-genetik təməli ilə yanaşı ictimai mühitin də güclü təsiri vardır. Məhz ictimai mühitin təsiri ilə insan cəmiyyətdə daha kamil və faydalı fərd kimi formalaşır. -
17 -
A nar H əsənli AMEA-nın müxbir üzvü, Filologiya elmləri doktoru, professor Rafael Hüseynovun Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (A ŞPA ) s e ssiy a la rın d a g ü n d əliy ə daxil ed ilm əsi üçün "Demokratiyada insan hüquqlarına əsaslanan mədəni, humanist və dini dəyərlər" adlı hazırladığı sənəddə deyilir: "Avropa Şurasının Nizamnaməsi bir daha xalqların müştərək irsi sayılan və şəxsiyyət azadlığının, siyasi azadlıqların, qanunun aliliyinin, real demokratiyanın əsaslarını müəyyən edən prinsiplərin əsl mənbəyi olan mənəvi və ruhani dəyərlərə sədaqətini təsdiq edir. Dini və fəlsəfi dəyərlər mədəniyyəti və cəmiyyəti yüz illər ərzində formalaşdırmış, bu gün də universal insan hüquqlarına təsir göstərməkdədir. Avropa İnsan Haqları Bəyannaməsinə uyğun olaraq, din azadlığı və insanın digər hüquqları demokratik cəmiyyət üçün zəruri şərtlərdir. Dövlətin dindən ayrılığı Avropada başlıca prinsipə çevrilmişdir. Kilsə hüququ, şəriət dövlətin müəyyən etdiyi hüquqlardan əlavə olaraq mövcuddur və dini həyatı tənzimləyir. Dini qanunların arxaik normaları çox uzaq olmayan zamanda ictimai müzakirələrdə cəmiyyəti bölmək və xalqlar arasında ədavəti, zor tətbiq etməyi təqdir etmək vasitəsi kimi istifadə olunmuşdur. Lakin Avropadakı hər üç monoteist din Avropa İnsan Haqları Bəyannaməsində də əksini tapmış insanın həyatının, azadlığının, təhlükəsizliyinin, əmlakının müdafiəsi kimi fundamental dəyərləri qorumağa dəvət edir. Buna görə də Assambleya ümumi cizgilərlə olsa da, Avropanın bu ortaq mədəni və mənəvi sərvətinin hüdudlarını müəyyənləşdirməli, müasir insan hüquqları meyarlarını universal mədəni, humanist, dini dəyərlər təməlində zənginləşdirən strategiya ortaya qoymalı və bununla da qarşılıqlı anlaşmanı artırmağa, dinlər və mədəniyyətlər arasında qarşıdurmanın qarşısını almağa nail olmalıdır. Avropada mədəniyyət və təhsil siyasəti də bu xətti təqdir və tətbiq etməlidir". [ 146] Professor Rəbiyyət Aslanova uzun illərdir ki, mədəniyyət və islam fəlsəfəsi istiqamətində tədqiqatlar aparır. Tədqiqatçı alim «İslam və mədəniyyət» kitabında İslam mədəniyyətinin ümumbəşəri dəyərləri, Azərbaycan xalqının inkişafında onun yerini araşdırmaqla - 18-
yanaşı, İslam dəyərlərinin Avropa mədəniyyətinə təsiri, Şərq və Qərb fəlsəfəsinin dialoqunda dini dəyərlərin rolunu ətraflı təhlil etmişdir. Biz də Rəbiyyət Aslanovanın bu fikrinə şərik çıxaraq bildiririk ki, XX əsrin sonunda sosial-siyasi, sosial-iqtisadi problemlərin artması dünyanı əhatə edən qloballaşma prosesinin sürəti, müxtəlif tendensiyaların güclənməsi müasir insan probleminə, onun mənəviyyat məsələsinə diqqəti daha da artırır, gələcək təhlükələrin qarşısının alınmasında dini-mənəvi dəyərlərin rolunun zəruriliyini diqtə edir. Bəşəriyyətin arzusunda olduğu sosial tərəqqinin əsas məqamları - insanın sosial rifah halının yaxşılaşması, insan hüquqlarına hörmət olunması, cəmiyyətdə qarşıdurmanın zəifləməsi, dini, milli, etnik, siyasi tolerantlığın bərqərar olması, siyasi demokratiya və söz azadlığına əməl olunması, hüquqi dövlətin inkişafı, insani münasibətlərin daha da təkmilləşməsi və mənəvi dəyərlərin qorunub nəsildən-nəslə ötürülməsi günün əsas reallıqlarıdır. Təcrübədən məlumdur ki, ən güclü sistemlərin məhvi sosio- mədəni və siyasi mədəni məkanda yaşayan insanlar üçün ümumi olan mənəvi dəyərlərin, ideyaların radikal transformasiyasının mənəvi davamı kimi meydana çıxır. Hər bir xalqın, millətin dövlətin varlığının ifadəsi olan ideyaların, dünyagörüşünün, həyat və düşüncə tərzinin deformasiyaya uğraması ilə həmin birliyin, quruluşun süqutu başlanır [3,405]. Professor İlham Məmmədzadə «Əxlaqın interpretasiya təcrübəsi» əsərində Azərbaycanda milli əxlaqın formalaşmasına təsir edən səbəblər içərisində dini-mədəni dəyərlərin xüsusi rolu olduğunu qeyd edərək göstərir ki, hazırkı milli-mənəvi dəyərlərimizin formalaşmasında dini dəyərlərin müstəsna əhəmiyyəti olmuşdur [99; 100, 76]. 14 əsrlik bir dövrdə İslamın Azərbaycanda qəbul olunması əlbəttə ki, öz təsirini xalqımızın adət və ənənələrində göstərməlidir. Burada islam milli dəyərlərin inkişafı üçün nəinki maneçilik yaratmamış, əksinə milli-mənəvi dəyərlərin inkişafına zəmin hazırlamışdır. - 19-
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|