Elmi redaktor: Sakit Hüseynov
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
A n a r H əsənli Akademik Ramiz Mehdiyevin fikrinə görə, qitələrin qarşılıqlı asılılığının artdığı indiki dövrdə din milli dövlətdə yeni əlamətlər kəsb etməyə başlamışdır. Müasir cəmiyyətdə isə dini etiqad azadlığı hər bir vətəndaşın konstitusiya hüquqlarının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Yaradanın qüdrətinə inam insanın mənəvi-əxlaqi, psixoloji ovqatını şərtləndirir, dünyagörüşünü kamilləşdirir, təfəkkür tərzini və formasını tənzimləyir. Azərbaycan min ildən çoxdur ki, əsasən müsəlman əhalili dövlətdir. Buna baxmayaraq, Azərbaycan tarixi təkcə islam tarixi deyildir. Odlar yurdu zərdüştiliyin vətənidir, birinci minilliyin əvvəllərində onun ərazisində xristian dövlətləri mövcud olmuşdur. Müasir Azərbaycanda isə üç dünya dininin nümayəndələri dözümlülük şəraitində yaşayırlar [49,188]. Professor Timurçin Əfəndiyevin «Heydər Əliyev və milli-mənəvi dəyərlərimiz» əsərində zəngin milli mədəniyyətimizin, milli-mənəvi, dini-əxlaqi dəyərlərimizin qorunması, dilimizin inkişafında ulu öndərin rolu geniş təhlil olunmuşdur. Professor T.Əfəndiyev yazır ki, Azərbaycan mədəniyyətinin davamlı inkişafı ümummilli liderin siyasi fəaliyyətinin tərkib hissəsi olmuş və xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu Heydər Əliyev özünün bütün həyat və fəaliyyətini Azərbaycan xalqının və respublikamızın hərtərəfli inkişafına və çiçəklənməsinə, azərbaycançılıq ideyasının milli şüurda qərarlaşmasına, dövlət quruculuğuna, müstəqil dövlətin yüksəlməsinə, dini-mədəni dəyərlərimizin möhkəmlənməsinə, Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənətinin bütün dünyada tanınmasına həsr etmiş, bu sahədə misilsiz xidmətlər göstərmişdir [21, 34]. Əsərdə ümummilli liderin milli-mənəvi xəzinəmiz olan, tarixən formalaşan və müasir dövrümüzə gəlib çatan milli adət və ənənələrimiz, dini inanclarımız ilə bağlı söylədiyi fikirlər fəlsəfi baxımdan ətraflı şərh olunmuşdur. Kitabda bu fikri əsas götünnok olar ki, Azərbaycanın milli- mənəvi və əxlaqi dəyərlərinin ümumbəşəri ideyalarla zənginləşməsində ümummilli liderin böyük rolu vardır. Bütün Qafqazın Şeyxi, Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadənin sanballı tədqiqat əsəri olan «Qafqazda İslam» monoqrafiyası dini - 20
M üaıir şəraitdə Azərbaycanda dini-mədəni dəyərlərin inkişaf xüsusiyyətləri dəyərlərimizi öyrənmək baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Əsərdə müəllif İslam dini dəyərlərinin mükəmməlliyi və dərinliyi barədə fikirlərini bölüşərək qeyd edir ki, bu dəyərlər bir sıra müsəlman xalqların milli-mənəvi dəyərlərinin daha da təkmilləşməsinə səbəb olmuş, onun tərəqqi tapması istiqamətində mühüm rol oynamışdır [58,104-105]. Professor Rafiq Əliyevin dini-m ənəvi dəyərlərlə bağlı tədqiqatları da xüsusilə vurğulanmalıdır. Tədqiqatçı əsərlərində İslamın yaranması və genişlənməsini ətraflı tədqiq etməklə bərabər yayıldığı ərazilərdə gətirdiyi dini dəyərlər və onların cəmiyyətin inkişafına müsbət təsiri, Azərbaycanın qədim mədəni dəyərləri ilə İslam sivilizasiyasının dəyərləri arasında qarşılıqlı təsir və təsirlənmə prosesləri barədə açıqlamalarını etmişdir [25,15]. Fəlsəfə elmləri doktoru Könül Bünyadzadənin araşdırmaları göstərir ki, milli-mənəvi və dini dəyərlərimiz bir-biri ilə sıx bağlıdır və onlar birlikdə İslam dininin əsas məsələlərindən biridir. Belə ki, alimin fikrincə, İslam mənəvi dəyərlərin yüksəlişini daim dəstəkləyir və cəmiyyətdəki sağlamlığı bu dəyərlərin tamlığı ilə əlaqələndirir [12; 13; 14]. İlahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Hacı Sabir Həsənli «İslam mədəniyyətində elm» əsərində mədəniyyəti dini-mədəni aspektdə təhlil etmiş, ümumi müsəlman mədəniyyətinin yaranmasında ауп-ауп müsəlman millətlərinin rolunu yüksək qiymətləndirmiş və burada Azərbaycanın özünəməxsus yerinə diqqəti yönəltmişdir [29]. Fəlsəfə doktoru Arif Yunusov «Azərbaycanda İslam» əsərində bir daha İslam dininin mahiyyətini açmağa çalışır, onun yayılması zamanı baş verən hadisələrə şərh verir və müasir Azərbaycanda İslam dini və bu dinin ауп-ауп təriqətlərinin milli-mədəni dəyərlərimizə zərəri və faydası haqqında fikirlərini qeyd edir (126]. Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Həsən Hüseynov «Şərq-Qərb münasibətlərində qloballaşma: ideoloji-siyasi mübarizə anlamında» əsərində bəzi Qərb tədqiqatçılarının Şərq və müsəlman mənəvi dəyərlərinə münasibətini araşdırıb, onların fikirlərini tənqidi səpkidə təhlil edib [31]. -21 -
A n a r H əsənli Professor Abdulla Əhədov, prof. Əli Abasov, fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadə, fəlsəfə doktoru Elçin Əsgərov, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Altay Göyüşov və b. da dini-mədəni dəyərlərimiz və İslam dinin milli dəyərlərimizin formalaşmasına təsirini öyrənən sanballı tədqiqat əsərləri yazmışlar. Bütün alimlər və tədqiqatçılar bu rəydədirlər ki, müasir dövrdə dini-mədəni dəyərlərə dönüş elmi-nəzəri əsaslara malik olmalıdır. Xüsusən, televiziyanın, radionun, internet saytlarının, mətbuatın milli mənəviyyatımıza yad elementlərlə dolduğu bir vaxtda mədəni- mənəvi mühitin qorunm ası, milli dəyərlərim izin daha da zənginləşdirilərək nəsildən-nəslə ötürülməsi kifayət qədər böyük aktuallıq kəsb edir. İnsanın mənəviyyatı, əsasən sosial-mənəvi mühitin təsiri ilə formalaşır. Burada cəmiyyətin mədəni-mənəvi həyatı, insanın yetişdiyi mühitin mədəni aspektləri mühüm rol oynayır. Mahiyyət etibarı ilə, bəşər mədəniyyəti tarixinin araşdırılması sahəsindəki qazanılmış təcrübələr sübut edir ki, insanlann mənəviyyatı, əxlaqi normaları və baxışları ilə bağlı olan milli-mənəvi dəyərlərin yaradıcısı xalqdır. Təbiətin hər bir xalqa bəxş etdiyi ən qiymətli miras onun milli-mənəvi dəyərləridir. Bu səbəbdən də hər şeydən əvvəl və hər sahədə, o cümlədən mədəni tərəqqi sahəsində mədəniyyətin təsbiti mövzusuna üstünlük verilməlidir. Şübhəsiz ki, milli-mənəvi dəyərlər gələcək nəsillərə daha da zənginləşdirilm iş halda ötürülməlidir. Eyni zamanda, aydındır ki, mədəniyyət dəyişmədən və zənginləşdirilmədən varlığını qoruya bilməz. Bu məqsədlə müasir mədəni tərəqqidə yaradıcı və qurucu səciyyəli hər cur fəaliyyət təşviq edilməli, yeni qabiliyyətlərin kəşf edilməsi, istiqamətləndirilməsi, dəyərləndirilməsi fəaliyyətlərinə mühüm əhəmiyyət verilməlidir. Müasir dünya siyasətində qlobal, regional və lokal problemlərin, qloballaşma və mədəni inteqrasiya məsələlərinin həllinə yeni münasibət müşahidə edilməkdədir. Demokratiyanın siyasi sistem kimi form alaşm asını tələb edən bu prosesdə A zərbaycan Respublikası da fəal iştirak etməkdədir. - 22
Mıiasir şəraitdə Azərbaycanda dini-mədəni dəyərlərin inkişaf xüsusiyyətləri Bununla yanaşı, hər zaman ciddi şəkildə nəzərə alınmalıdır ki, İ yalnız milli və bəşəri dəyərlərin sintezi, dünya təcrübəsinə İ əsaslanmaqla həyata keçirilən islahatlar sayəsində dünyanın sosial, \ mədəni, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş dövlətləri səviyyəsinə çatmaq mümkündür. Sosial, mədəni, iqtisadi tərəqqiyə xidmət edən bu
prosesdə qarşıya çıxan problemlər isə, bilavasitə, mədəniyyət 1 sahəsində bəşər tarixinin, dünyanın in k işaf təcrübəsinin t öyrənilməsini, kompleks əlaqələrinin genişləndirilməsini zərurətə -л çevirir. Təbii ki, bütün bunlara da yalnız mükəmməl mədəni tərəqqi ? sayəsində nail olmaq mümkündür. Bu baxımdan, keçmişimizdən qalan, lakin tərəqqiyə deyil, tənəzzülə xidmət edən cəhətləri yaşatmaqdansa, onlardan xilas olmaq daha məqsədəuyğundur. Lakin bu heç də tarixən özünü doğrultmuş müsbət adət-ənənələrdən, xüsusən, milli kimliyimizin, identikliyimizin başlıca simvolu olan milli-mənəvi və əxlaqi dəyərlərimizdən imtina etmək mənasına gəlməməlidir. Akademik R.Mehdiyev qeyd edir ki, ərazinin tarixi, xalqın tarixi, millətin tarixi, dövlətin tarixi fərqləndirilmədən məsələyə milli şüur i prizmasından baxmaq çətindir. Minilliyin və yüzilliyin əsas [ səciyyələrini vermək üçün əvvəlcə bütövlükdə tarixi inkişaf prosesi i heç olmazsa ən ümumi şəkildə nəzərə alınmalıdır. Etnik qrupların I bütöv bir millət halında formalaşması prosesi daha çox dərəcədə əvvəlki minilliklərə aid bir məsələdir. Son minillik Azərbaycanda etnik-milli baxımdan türk təfəkkürü və türk həyat tərzi ilə, dini müstəvidə yanaşdıqda isə islam mənəviyyatı və islam düşüncə tərzi iiə səciyyələnir. Beləliklə, ötən minillikdə Azərbaycan xalqının mentaliteti türkçülük və islamçılığın üzvi vəhdəti, sintezi şəraitində formalaşmışdır. Lakin bu prosesə ауп-ауп dövrlərdə kənar amillər də təsir göstərmişdir. Bu mənada, son yüzillik daha çox Rusiya amilinin təsiri ilə səciyyələnir. Rusiya amili isə öz növbəsində iki istiqamətə ayrıla bilər. Birincisi, imperiya siyasətindən gələn neqativ təsir - antimilli, antitürk siyasəti. İkincisi, ümumbəşəri dəyərlərlə əlaqə baxımından pozitiv məqamlar - Qərbə açılan pəncərə. Qərb - 23 - Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|