206
Bitkini mal-qara, quĢlar səhvən yedikdə zəhərlənirlər.
Müalicə məqsədləri üçün dəlibəngin yarpaqlarından istifadə olunur. Yarpağının tərkibindən
0,37%-ə qədər alkaloid, qiostsianin, atropin və skopolamin, güclü tütün iyi verən 0,04%-ə qədər efır
yağı, 0,1% karotin, 1,7%-ə qədər aĢı maddəsi və s. aĢkar edilmiĢdir.
Bundan baĢqa yarpaqlarının tərkibində 12,36%-ə qədər kül, mq/q hesabı ilə 37,60 - K, 31,10
- Ca, 7,00 - Mg, 0,35 - Fe makroelementləri, mkq/q hesabı ilə Mn - 0,26, Cu - 0,56, Zn - 093, Co -
0,11, Mo - 72,00, Cr - 0,10, Al - 0,15, B - 15,23, Se - 4,10, Ni - 0,10, Sr - 2,18, Pb - 0,09, I - 0,45, B
- 131,60 mikroelementləri və s. aĢkar edilmiĢdir.
Dəlibəngin yarpaqlarından atropin preparatı hazırlanır ki, bundan da mədə və onikibarmaq
bağırsaq yaralarının, öd kisəsində əmələ gələn daĢların, xolesistitin, bağırsaq və sidik yolları
spazmalarının, bronxial astmanın, göz soyuqdəymələrinin müalicəsində geniĢ istifadə edilir.
Yarpağının tərkibində 0,15% skopolamin, qiostsiamin, qiostsin, tropin, asetiltropin,
kuskqiqrin (bellaradin), kökündən 0,08-0,6% qiostsiamin, skopolamin və s. alkaloidlər aĢkar
edilmiĢdir.
Dəlibəngdən hazırlanan preparatlardan əsəb sarsıntılarının, sinir hüceyrələrində əmələ gələn
pozuntuların, qıcolmaların, pəltəkliyin, iflicin, göyöskürəyin, epilepsiyanın, meningitin, mədə
yaralarının, yanıqların, xərçəng ĢiĢlərinin, göz və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
Qafqaz
xalqları plevritin, Qaraçay-Çərkəslilər vilayətində qurd əleyhinə, kökündən hazırlanan
preparatlardan respirator infeksiyalarının, Koreyalılar bronxial astmada, qusma, qıcolmada tətbiq
edirlər. Dəlibəngin yağından xarici nahiyələrdə baĢ verən pozuntuların, səpkilərin, revmatizmin,
Koreyada yarasağaldıcı, kosmetikada homeopatiyada, Bolqarıstan tibb aləmində tozundan
hazırlanan cövhərindən - fıkir dağınıqlarında, miqrendə, nitq pozuntularında, Belorusda
cövhərindən astma və epilepsiyada, Baykal ətrafında meyvəsindən mədədə əmələ gələn xərçəngin
müalicəsində, qıcolmada, əsəb xəstəliklərinin və s. müalicəsində istifadə edilir.
Dəlibəng əkilən hər hektar sahədən 1 ton quru kütlə əldə edilir.
Qadınların döş nahiyələrində əmələ gələn xoşagəlməz tüklərin dəlibəng otu ilə müalicəsi.
Bunun üçün 5 xörək qaĢığı dəlibəng otunu 1 litr qaynar suya töküb vam od üzərində biĢirin. Maye
qabın yarısına qədər buxarlananda biĢirməni saxlayın. Alınan mayeni pambığa hopdurub tük çıxan
sahələrə sürtün. Əməliyyatı ən yaxĢı olar ki, axĢamlar edəsiniz. Qeyd etmək lazımdır ki, dəlibəng
çox zəhərli olduğundan, səhər tezdən yuxudan duran kimi maye sürtülmüĢ nahiyələri sabunla
hökmən yumağı unutmayın. Müalicə kursu 15 gündür.
BOYAQOTU – Rubiaceae Juss. fəsiləsi
Dünya florasının tərkibində fəsilənin 400-ə qədər cinsi, 5000-ə qədər növü məlumdur. Həyat
formalarına görə bunlar ot, kol və ağac bitkiləridir.
Taclı dilqanadan – Cruciata (Galium) coronata Sibth. et Smith.
Dünya florasının tərkibində cinsin 400-ə qədər növü yayılmıĢdır. Bunlardan Qafqazda 48, o
cümlədən Azərbaycanda 41 növünə rast gəlmək olar. Yer kürəsinin hər yerində Dilqanadan
cinsinin
bütün növlərininə rast gəlmək olar.
Xalq arasında dilqanadana «bal» adı verilmiĢdir.
Dilqanadan südün çürüməsində, Ġngiltərədə
isə fermerlər bitkinin otundan maya kimi istifadə etməklə xoĢ iyli pendir istehsal edirlər.
Çox qədim dövrlərdən baĢlayaraq cinsin əksər növlərindən xalq təsərrüfatının müxtəlif
sahələrində, o cümlədən boyaq, aĢı, dərman, nektar, bəzək və s.
məqsədlər üçün geniĢ istifadə edilmiĢdir. Hal-hazırda
G.verum,
G.triflorum, G.aparine, G.mollugo və s. növlərindən müalicə və
təbii boyaq xammalı kimi istifadə olunur. Dünya xalqları
təbabətində dilqanadanın bir neçə növündən bir sıra
xəstəliklərin müalicəsində geniĢ istifadə edilir. Bunlardan
hazırlanan preparatların köməyi ilə sağalmayan yaraların,
çibanların, həmçinin mədə, böyrək, suçiçəyi və s. xəstəliklərin