Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
23 baĢlayıb, dəniz səviyyəsindən 2500 m-ə qədər yüksəklikdə rast gəlinir. Bunlar sukkulent bitkilərdir. Bir çox növləri isə kserofit bitki kimi quru, çınqıllı, daĢlı yamaclarda, qayalıqlarda, bir sözlə quraqlıq zonaların daimi sakinlərinə çevrilmiĢdir. Əzvay cinsi – əsl əzvayın - Aloe vera (var. A. vulgaris) çoxlu növ müxtəlifliyi vardır. əmələ gətirmiĢdir. Bu növ müxtəlifliklərinin əksəriyyəti hal-hazırda növ kimi qəbul edilmiĢdir. Həqiqi əzvayın növləri yabanı halda Qırmızı dənizdən baĢlayıb, Cənubi Afrikaya qədər geniĢ bir ərazidə yayılmıĢdır. Əzvayın bir sıra, o cümlədən A. littoralis Kom. növü Asiyanın təbiətinə uyğunlaĢdırılıb, onun isti ərazilərində – Ərəbistan yarımadasında, Suriya, Hindistan, ġri-Lankada, A. chinensis növü isə Antil adalarında, o cümlədən Yamaykada, Kürasda, Barbadosda, Venesuelada isə A. barbadensis Mill. növü geniĢ sürətdə əkilib-becərilir. Əzvayın Aloe ferox Mill. növü və onun bir çox növmüxtəliflikləri Afrikanın cənub-Ģərq və cənub-qərb zonalarında, A. socotriana növü ġərqi Amerikanın «xoĢməramlı burnunda», A. perryi növü isə Sokotra və Somali ərazilərində, A. alrborescens Mill. növü və onun növmüxtəliflikləri Cənubi Afrika ərazilərindən tutmuĢ Aralıq dənizi ölkələri ərazilərinə qədər yayılmıĢdır. Aralıq dənizi ölkələrində bu növü mədəni halda geniĢ sürətdə əkib-becərirlər. Avropa, ġimali Amerika və keçmiĢ SSRĠ ölkələrində isə isti oranjereya Ģəraitində əkib-becərilirdi. Əzvay cinsinin növləri bir-birindən morfoloji quruluĢlarına, hündürlüklərinə, yarpaq, çiçək və meyvələrinin rənginə, formalarına görə fərqlənən sukkulent bitkilər olub, isti quru iqlim zonalarında yaĢamağa uyğunlaĢmıĢlar. Ağacvari əzvay – A. arborescens Mill. çoxillik tropik və subtropik bitki olub, gövdəsi odunlaĢan sukkulent bitkidir. Hündürlüyü 50-200 sm-dir. Hər il qıĢ dövrü çiçəkləyir. Yarpaqları qalın, Ģirəli, 55-60 sm-ə qədər olan və kənarları iti diĢlərlə əhatə olunmuĢ, tünd yaĢıl rəngdədir. Yarpaqlar ən çox yoğunlaĢmıĢ gövdənin yuxarı hissəsində kom halında yerləĢmiĢlər. Əzvayın yarpaqları xaricdən floema qatı ilə əhatə olunub, içərisini isə sarı Ģirə ilə dolu «nəhəng hüceyrələr» təĢkil edir. Gövdənin uzunluğu növdən asılı olaraq dəyiĢilir. Məsələn, A. vera L. növünün gövdəsinin uzunluğu 60 sm-dən çox olmadığı halda, A. socotriana Lam. növünün gövdəsinin uzunluğu 3 m- dən artıq, A. arborescens Mill.-də isə daha uzun – 4 m-ə qədər olur. HamaĢ çiçəkləri sarı rəngli, uzunluğu 0,5-1 m-ə qədər olub, salxım formasında gövdənin qurtaracağında yerləĢmiĢdir. Əzvayın növ müxtəlifliklərinin çiçəkləri bənövĢəyi-sarı, qırmızı, sarı, bir sözlə müxtəlif rəng və çalara malikdir. Avropaya əzvay bitkisi ilk dəfə 1700-cü ildə ərəblər tərəfindən gətirilmiĢdir. Əzvayın yarpaqlarının kimyəvi tərkibi indiki dövrə qədər yaxĢı öyrənilməmiĢdir. Buna baxmayaraq, onun tərkibində aloin (barbalon) – C 21 H 22 O 9 , alozin, emodin, izobarbolin – C 21 H 22 O 9 , rabirberon (izoramnetin) - C 15 H 10 O 5 və s. maddələr aĢkar edilmiĢdir. Bundan əlavə yarpağının tərkibində 17,68% kül maddəsi, mq/q olmaqla K - 28,50, Ca - 79,10, Mg - 17,40, Fe - 0,32 makroelementləri, mk/q olmaqla Mn - 0,38, Cu - 1,10, Zn - 2,75, Co - 0,04, Cr - 0,08, Al - 0,09, Ba - 17,90, Se - 11,20, Ni - 0,45, Sr - 17,64, Pb - 0,22, I - 0,10, Li - 162,00, B - 94,00 və s. mikroelementləri müəyyən edilmiĢdir. Əzvayın «qurudulmuĢ» Ģirəsi olan «sabur» müalicə məqsədləri üçün 3300 il bundan əvvəl içlədilmiĢdir. Əzvaydan müalicə preparatlarının hazırlanmasında ilk dəfə hindular, misirlilər, yunanlar və romalılar istifadə etmiĢlər. Qədim əfsanəyə görə Makedoniyalı Ġsgəndər döyüĢlərin birində Sokotra adasında yaĢayan yerli əhalini oradan qovub çıxartmıĢ, o dövrdə yüksək qiymətə satılan əzvay bitkisinə sahib olmaq məqsədilə oraya yunan əhalisini yerləĢdirmiĢdir. Ġbn Sina əzvayın müalicəvi xüsusiyyətlərini çox yüksək qiymətləndirmiĢ və bir sıra çətin sağalan xəstəlikləri bitkidən aldığı preparatlarla müalicə etmiĢdir. Əzvaydan hazırlanan preparatlar insan ömrünün uzadılmasında, çətin sağalan yaraların müalicəsində, uzun sürən xəstəliklər zamanı öz funksiyasının yerinə yetirmə qabiliyyəti pozulmuĢ bağırsaq sisteminin fəaliyyətinin normallaĢdırılmasında, Ģirəsindən isə mədə və onikibarmaq bağırsaq yaralarının sağaldılmasında, tərkibində olan qatran maddəsinin köməyi ilə qanın keyfiyyətini yaxĢılaĢdırmaqla yanaĢı, böyrək xəstəliklərində, qatılaĢmıĢ bəlğəmin yumĢaldılıb bronxlardan kənar edilməsində, öd ifrazatının gücləndirilməsində, parazit qurdların tökülməsində və s. iĢlədilirdi. 24 Ġbn Sina Sokotra adasında olan əzvay bitkisinin müalicəvi təsirinin Ərəbistan və ġamxanda yayılan əzvaydan üstün hesab edirdi. Ġbn Sina əzvayın geniĢ müalicəvi xüsusiyyətlərə malik olması haqqında öz əsərlərində dönə-dönə məlumatlar verirdi. Belə ki, əzvaydan hazırlanmıĢ sıyığı bal ilə qarıĢdırıb zərbə nəticəsində əmələ gələn əzilmiĢ və göyərmiĢ nahiyələrə yaxıb müalicə edirdi. Çaxırla qarıĢdırıb baĢın dərisinə sürtüb, tükün tökülməsinin qarĢısının alınmasında, artıq ödün kənar edilməsində, baĢ ağrılarında, ruh düĢkünlüyünün aradan qaldırılmasında, sarılıqda, böyrək ĢiĢlərində, düz bağırsaqda çatlar nəticəsində sızan qanların dayandırılmasında və s. istifadə edirdi. Təbib xərçəng xəstəliyinə tutulmuĢ insanları dəhĢətli ölümün pəncəsindən əzvaydan aldığı Ģirə ilə qurtarmıĢdır. Alim əzvaydan aldığı «Sarı su» Ģirəsi, qatran və əzvay tozu vasitəsilə xərçəngi müalicə edirmiĢ. Hal-hazırda xərçəng ĢiĢlərinin əzvay preparatları ilə müalicəsindən imtina edirlər. Həkimlər bunun səbəbini onunla izah edirlər ki, guya əzvay Ģirəsi xərçəng hüceyrələrinə biostimulyator kimi təsir edərək orqanizmdə ĢiĢ hüceyrələrinin inkiĢafını sürətləndirir. Görəsən onlar haqlıdırmı? Bu sual elmi izahını gözləyir. Ancaq, müxtəlif ölkələrdə əzvay Ģirəsinin bal, araq və propolis (bərəmum) və porsuq yağı ilə qarıĢığından istifadə etməklə, xərçəngin müalicəsi barədə məlumatlar verilir. Əzvay Ģirəsinin əsas tərkibi 20% qatran və 15% aloezindən ibarətdir. Akademik V.P.Filatov əzvaydan aldığı preparatlardan toxuma terapiyasında müvəffəqiyyətlə istifadə etmiĢdir. KeçmiĢ SSRĠ-də V.P.Filatov tərəfindən iĢlənib hazırlanmıĢ əzvay ekstraktı apteklərdən həvəslə alınırdı. Bu ekstrakdan göz xəstəliyində, müxtəlif mənĢəli trofik yaraların müalicəsində geniĢ istifadə edilirdi. Akademik V.P.Filatov topladığı,qədim reseptlər əsasında əzvay bitkisindən yeni-yeni müalicəvi prepartalar almaq üzərində iĢləyirdi. Bu dövrlərdə insanlar akademikə dinclik vermir, həmiĢə ondan əzvay prepartları istəyirdilər. Çox qədim zamanlarda əzvayın əzilmiĢ yarpaqlarından hazırlanan sıyığı parçanın üzərinə yaxıb uĢaqlarda baĢ verən sancıların, mədə-bağırsaq ağrılarının, parazit qurdların təsirindən baĢ verən pozuntuların aradan qaldırılmasında göbək nahiyəsinə qoymaqla müalicə edərmiĢlər. Qədim misirlilər əzvayın Ģirəsini ətirli maddələrlə qarıĢdırıb ölmüĢ fironların cəsədlərini mumiyalayıb, onların çürüməsinin qarĢısını alırdılar. Hazırki dövrə qədər mumiyalanma prosesində istifadə olunan Ģirələrin tərkibi sirr olaraq qalmaqdadır. Ġbn Sina ġərqdə «ölüm vadisi» adı ilə məĢhur olan sahədə, yerin üst səthinə çıxmıĢ uran birləĢmələrinin ətrafa buraxdığı radioaktiv Ģüaların təsiri nəticəsində əmələ gələn Ģüa xəstəliklərini əzvaydan hazırladığı preparatlarla müalicə edirmiĢ. Lakin, bu dövrlərdə bitkiyə öyey münasibət bəsləyən insanlara da təsadüf edilirdi. Bu insanlar əzvaydan hazırlanan preparatların müalicəvi təsirinə inanmır, onu məhv etmək üçün üzərinə sulfat turĢusu tökür, aylarla suvarmır, dəmir çubuqlarla «əziĢdirir», xoĢagəlməz sözlərlə «təhqir» edirdilər. Həftələrlə bitkini qaranlıq yerlərdə saxlayırdılar. Uzun müddət qaranlıq yerdə saxlanılan bitki özündən güclü enerjiyə malik maddə sintez etməyə baĢlayır. Çox keçmir ki, Ümumittifaq Elmi-tədqiqat dərman və ətirli bitkilər institutunun əməkdaĢları SSRĠ dövründə əzvaydan yeni preparat «əzvay emulyasiyası» hazırlayırlar. Əzvaydan hazırlanmıĢ bu preparatın köməyi ilə rentgen Ģüasının təsirindən zədələnmiĢ dərinin, kəskin ağrıların, çətin sağalan yaraların müalicəsində geniĢ istifadə olunmağa baĢlanmıĢdır. Hazırda əzvaydan hazırlanan preparatlardan tibb praktikasında geniĢ istifadə edilir. ġirələrindən, dəmirlə zənginləĢdirilmiĢ Ģərbətlərdən (siroplardan), kompleks hazırlanmıĢ preparatlarından mədə-bağırsaq, ağ ciyər soyuqdəymələrində, dəri xəstəliklərində istifadə edirlər. Elmi təbabətdə əzvayın yarpaqlarını press altında saxlamaqla, Ģirəsini çıxarıb qurudur, sonra qurudulmuĢ Ģirəni əzvay poroĢok (toz) halına salıb xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində, atoniv qəbizlikdə yüngül iĢlətmə dərmanı kimi istifadə edilir. Əzvayın qurudulmuĢ Ģirəsindən və onun preparatlarından 0,5-2,0% dozada iĢlətmə dərmanı kimi, 0,05-0,2% kiçik dozada isə mədənin həzm prosesini yaxĢılaĢdıran, iĢtah artıran vasitə kimi istifadə edilir. Akademik V.P.Filatovun üsulu ilə iki həftə ərzində qaranlıq yerdə, 4-8 o C temperaturda saxlanmıĢ əzvay yarpaqları xüsusi biogen stimulyatorları hasil edir ki, bunlar da solan həyat Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|