77
Bunlar zəif bihuĢdarılar (uyuĢdurucular) hesab edilir. Narkotik maddələrdən son zamanlar
xərçəngin kimyəvi maddələrlə müalicəsində (xemiterapiya) istifadə edilir.
Morfın xlorid və yaxud sulfat turĢularının duzları Ģəklində ağrıkəsici vasitə kimi istifadə
edilir. Tiryəkin tərkibində kodein maddəsi olduqca azdır. Buna görə də morfının 90%-ni kodeinin
hazırlanmasına sərf edilir. Papaverin xlorid turĢusunun duzları, Ģəkilində hipertoniya, spazmanm,
stenokardiya, damargeniĢləndirmə, bronxal astma və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur.
Xəstələr üzərində aparılan müĢahidələr nəticəsində müəyyən edilmiĢdir ki, tiryək və onun
alkaloidlərini uzun müddət qəbul etdikdə orqanzm onlara alıĢır və nəticədə ağır ruhi xəstəliklər və
orqanizmdə ümumi pozuntular əmələ gətirir.
Morfındən həddindən artıq istifadə etdikdə sinir sisteminin fəaliyyətini zəiflədir və
iflicləĢdirir. Nəticədə beynin fəaliyyəti get-gedə zəifləyərək, öz funksiyasını itirir. O, tənəffüs
orqanlarının fəaliyyətini azaldır, ürəyin fəaliyyətini pozur. Bəzən tənəffüs yollarının iflici və ölümlə
nəticələnir.
Tiryəkdən alınmıĢ narkotik maddələrin siqaret kimi çəkilməsi və ya içki kimi içilməsi
orqanizm üçün çox təhlükəli nəticələr verir.
Lalədən müalicəvi preparatların hazırlanması.
Yuxusuzluq zamanı. 10 q qurudulmuĢ lalə çiçəyindən 10 q götürüb, 0,5 1 arağın üzərinə
töküb 14 gün isti və qaranlıq yerdə saxlayın. Sonra süzüb hər gün yatmağa yarım saat qalmıĢ 15
damcı qəbul edin. Bu cövhərdən spazma və zehni yorğunluq zamanı da istifadə etməyi məsləhət
görürlər.
Mədə xəstəlikləri zamanı. Qurudulub toz halına salınmıĢ ləçəklərindən 1 xörək qaĢığı
götürüb yemək qabağı qəbul edin. Bitkinin sulu dəmləməsindən də istifadə etmək olar. 10 q
qurudulmuĢ lalə ləçəyini 1 stəkan qaynar suya töküb 10-20 dəqiqə dəmləyib süzün, gündə 3 dəfə 1
xörək qaĢığı qəbul edin.
Pnevmoniya zamanı. Lalənin toxumlarını əzib südəoxĢar mayeni 1:10 nisbətində su ilə
qarıĢdırıb gündə 3-4 dəfə yarım stəkan miqdarında qəbul edin.
Ağrıkəsici vasitə kimi. 1 çay qaĢığı xırdalanmıĢ baĢçığından götürüb 0,5 1 suya töküb 10
dəqiqə biĢirin. Aldığınız ekstraktdan gündə 4 dəfə stəkanın1/4
hissəsi qədər yemək qabağı qəbul
edin.
Kəskin öskürək zamanı. 15 q lalə ləçəyi, bədrənc kökünü 2:1 nisbətində qarıĢdırıb termosa
tökün. 2 stəkan qaynadılmıĢ su əlavə edib bütün gecəni saxlayıb süzün. Aldığınız ekstraktdan gündə
6-8 dəfə stəkanın 1/4 hissəsi qədər isti halda qəbul edin.
Kəskin enterit, babasil və baĢ ağrıları zamanı. 5-10 q qurudulmuĢ lalə toxumundan
götürüb, 1 stəkan qaynadılmıĢ suya tökün, dəmləyib süzün. Aldığınız sulu dəmləmədən gündə 3-4
dəfə 1 xörək qaĢığı qəbul edin.
Əsəb yorğunluğu zamanı. 3 q lalə ləçəyini
1 stəkan qaynadılmıĢ suya töküb 1 saat
dəmləyib süzün. Aldığınız dəmləmədən gündə 3-5 dəfə, 1 xörək qaĢığı yeməkdən qabaq qəbul edin.
Tonusartırıcı kimi. 1
xörək qaĢığı doğranmıĢ yarpağını
1 stəkan qaynar suya töküb 1 saat
dəmləyib süzün. Dəmləmədən gündə 2-3 dəfə, 1 xörək qaĢığı qəbul edin.
ġAHTƏRƏ - Fumariaceae DC. fəsiləsi
Də
rman Ģahtərəsi - Fumaria offıcinalis L.
Dünya florasının tərkibində cinsin 40-a qədər növü yayılmıĢdır. ġahtərə cinsinin növlərinə
ən çox ġimal yarımkürəsinin Orta Aralıq dənizi ölkələrinin isti və ınülayim iqlim zonalarında rast
gəlmək olar. Qafqazda 8, o cümlədən Azərbaycanda 6 növünə təsadüf edilir. Bunlardan təbabətdə
aĢağadıkılardan istifadə edilir: dərman Ģahtərəsi -
Fumaria officinalis L.
, ġleyxer Ģahtərəsi -
F.
schleicheri Soy.-Willem.
xırdaçiçək Ģahtərə
- F. micrantha Lag.
və vayan Ģahtərəsı -
F. vaillantii
Loisel
.
Sahtərənin bu
növləri çox da hündür olmayan,
birillik ot bitkisi olub,
iki və dördqat lələkvari
yayılmıĢ yarpaqlara malikdir. Çiçəkləri salxımvari, qeyri-müntəzəmdir, kasacığın yarpağı iki,
ləçəklərı dörddür. Meyvəsi girdə formalı, birtoxumlu fındıqçadan ibarətdir. ġahtərənin bütün