Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov



Yüklə 6,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə298/298
tarix17.01.2018
ölçüsü6,34 Mb.
#20991
1   ...   290   291   292   293   294   295   296   297   298

10.6.1.

 

Hidrosferin çirklənmə mənbələri 



10.6.2.

 

Suların təmizlənməsi və mühafizəsi 



10.6.3.

 

Çirkab suları və onların təmizlənməsi. 



10.7.

 

Ekoloji bumeranqın litosferin çirklənməsinə təsiri, etiologiyası, 



neqativ fəsadları və mübarizə tədbirləri 

10.7.1.


 

Ümumi aspektlər 

10.7.2.

 

Torpaqların çirklənməsi ilə mübarizə 



10.5.

 

Ətraf mühit və kosmonavtika 



XI

 

FƏSİL. Təbiəti mühafizənin və ətraf mühitin keyfiyyətinin idarə 

olunması 

11.1.


 

Azərbaycan Respublikasının ekoloji siyasəti, onun prioritet 

istiqamətləri və prinsipləri 

11.2.


 

Ekoloji idarəetmə orqanları 

11.4.

 

Ekoloji audit 



11.5.

 

Ekoloji monitorinq sistemi 



11.5.1.

 

Təbii ətraf mühitin ekoloji monitorinqi 



11.5.3.

 

Atmosfer havasının monitorinq sistemi 



11.5.4.

 

Ətraf mühitin radioaktivliyi 



11.5.5.

 

Sosial gigiyenik monitorinq sistemləri və ətraf mühitin 



qiymətləndirilməsi 

11.5.6.


 

Atmosfer havasının və uşaq əhalisinin sağlamlığı haqqında 

gigiyenik monitorinq sistemi 

11.6 Təbii ətraf mühitin keyfiyyətinə nəzarət və idarəetmə üsulları 

11.6.1.

 

Təbii mühitin antropogen çirklənməsinin normalaşdırılmasma 



metodik yanaşmalar 

11.6.2.


 

Əhalinin sağlamlığı üçün riskin qiymətləndirilməsi 

11.6.3.

 

İnsan və ətraf mühit üçün təhlükələrin identifıkasiyası 



11.7.

 

Ekoloji standartlaşma 



11.8.

 

Ekoloji sığorta 



11.9.

 

Ekoloji pasportlaşdırma (pasportizasiya) 



11.10.Sosial ekologiyanın proqnozlaşdırma və modelləşdirmə aspektləri 

670 


MUNDƏRICATA ƏLAVƏ 

ÖN SÖZ ................................................................................................... 3 

I

 

FƏSİL. Sosial ekologiya, onun predmeti, üsulları, prinsipləri, 

qanunları və inkişaf tarixi ..................................................................... 9 

1.1.


 

Sosial ekologiyanın predmeti, məqsədi və vəzifələri .................... 9 

1.2.

 

Sosial ekologiyanın üsulları ........................................................... 16 



1.3.

 

Sosial ekologiyanın prinsipləri, məqsəd və vəzifələri ................... 17 



1.4.

 

Sosial ekologiyanın qanunları ........................................................ 20 



1.5.

 

Sosial ekologiyanın inkişaf tarixi .................................................. 22 



II

 

FƏSİL. Sosial ekologiyanin fəlsəfi aspektləri .............................. 34 

2.1.1.


 

Elmi idrakın mahiyyəti və funksiyaları ...................................... 34 

2.1.2.

 

Elmi biliyin meyarı və inkişaf prinsipləri .................................. 42 



2.1.3.

 

Antropologiya və onun fəlsəfi problemləri ................................ 52 



2.1.4.

 

İnsan ontogenezində bioloji və sosial amillərin nisbəti ............. 62 



2.1.5.

 

İnsan: fərd və şəxsiyyət .............................................................. 72 



III

 

FƏSİL. Sosial-ekoloji qarşılıqlı təsirlər və onların subyektləri...78 

3.1.


 

İnsan və cəmiyyət sosial-ekoloji qarşılıqlı təsirlərin subyekti kimi..78 

3.2.

 

İnsan mühiti və onun elementləri sosial-ekoloji qarşılıqlı təsirlərin 



subyektləri kimi ...................................................................................... 83 

3.3.


 

Sosial-ekoloji qarşılıqlı təsirlər ..................................................... 88 

3.4.

 

Təbii mühitin antropogen çirklənməsi: miqyası və fəsadları ........ 90 



3.4.1.

 

Təbii mühitin çirklənməsi anlayışı ............................................. 90 



3.4.2.

 

Biosferə antropogen təsirlərin miqyasları .................................. 92 



3.4.3.

 

Sosial ekologiyada ətraf mühit sisteminin ekoloji amilləri 



(faktorları) ............................................................................................ 103 

3.5.


 

Təbii sərvətlər və faydalı qazıntıların insan cəmiyyətinin sosial- 

iqtisadi inkişafında rolu ........................................................................ 114 

3.6.


 

Bioloji müxtəlifliyin insan cəmiyyətinin sosial-ekoloji inkişafında 

rolu ....................................................................................................... 117 

3.7.


 

Azərbaycanda ətraf mühit üzrə qanunvericilik, qəbul olunmuş milli 

və dövlət proqramları ........................................................................... 134 

3.8.


 

Azərbaycanın ətraf mühit sahəsində beynəlxalq siyasəti ............ 136 



IV

 

FƏSİL. İnsan-təbiət münasibətlərinə və sosial-ekoloji 

problemlərin həllinə sistemli və sinergetik yanaşma ...................... 138 

4.1.


 

Sistemli yanaşma: mahiyyəti və qnoseoloji aspektləri ................ 138 

4.1.1.

 

Ekologiyada sistemli təhlilin əsas prinsipləri ........................... 138 



4.1.2.

 

İnsan və ətraf mühit sistemi müasir sosial-ekoloji yanaşma 



kontekstində ......................................................................................... 146 


4.2.

 

Sistemlərin özünütəşkiletməsi və sinergetika ............................. 156 



4.2.1.

 

Sinergetika mürəkkəb sistemlərin özünütəşkiletmə 



nəzəriyyəsidir ................  ..  ................................................................... 156 

4.2.2.


 

Mürəkkəb sistemlərin sinergetik təhlili; sinergetik sistemlərin əsas 

xüsusiyyətləri ....................................................................................... 165 

4.2.3.


 

Sinergetika və ya insanın təbiətlə yeni dialoqu ........................ 172 

4.2.4.

 

Kibernetika - mürəkkəb sistemlər haqqında elmdir ................. 176 



4.2.5.

 

Biosferdə özünütəşkiletmə prosesləri ....................................... 179 



V

 

FƏSİL. 


Həyat şəraitinin (mühitinin) ekologiyası ......................... 201 

5.1.


 

Sosial-məişət şəraiti (mühiti) ....................................................... 201 

5.2.

 

Sosial ekologiyanın sağlamlıq mühiti və onun əsas aspektləri ... 226 



5.3.

 

Həyat mühitinin ekologiyası tullantılar problemi kontekstində .. 229 



VI

 

FƏSİL. Təbii və sosial mühitdə insan əxlaqi ............................ 235 

6.1.


 

İnsan əxlaqı .................................................................................. 235 

6.2.

 

Ekoloji tələbatın xarakteristikası (səciyyəsi) ............................... 238 



6.3.

 

İnsanın təbii və sosial mühitə adaptasiyası .................................. 240 



6.4.

 

Təbii və sosial mühitdə əxlaq müxtəlifliyi .................................. 242 



6.5.

 

Böhran və ekstremal situasiyalarda insan əxlaqı ......................... 246 



6.6.

 

Ekoloji mühit insan əxlaqı və sağlamlığıkontekstində ................ 248 



6.6.1.

 

Mühitin ekoloji statusu, insan əxlaqı və sağlamlığı ................. 248 



6.7.

 

Ekoloji əxlaq və etika .................................................................. 252 



VII

 

FƏSİL. Sosial ekologiya müasir anti-sivilizasiya və anti- 

qlobalizasiya təhlükə mənbələri kontekstində ................................. 258 

7.1.


 

Ümumi anlayış ......................................................................... 258 

7.2.

 

Ekoloji vandalizm təbiətin normal ahəngini pozan ən başlıca 



antropogen faktor kimi ......................................................................... 263 

7.3.


 

Terrorizm, təxribatçılıq və soyqırım anti-sosial ekoloji aksiyalar 

kimi....................................................................................................... 272 

7.4.


 

Sosial ekologiyanın sosio-neqativ faktorları ............................... 282 

7.4.1.

 

Məişət zorakırlığı və onunla mübarizə ..................................... 282 



7.4.2.

 

Məişət zorakılığı ilə bağlı cinayət məsuliyyəti ......................... 287 



7.4.3.

 

İnsan alveri və onunla mübarizə ............................................... 291 



7.5.

 

Alkoqolozim, narkomaniya, toksikomaniya və siqaret anti-sosial 



ekoloji faktorlar kimi ............................................................................ 293 

7.5.1.


 

Alkaqolizm ............................................................................... 293 

7.5.2.

 

Narkomaniya və toksikomaniya ............................................... 298 



7.5.3.

 

Alkoqolizm, narkomaniyanın müalicəsi və onlarla mübarizə .. 304 



7.5.4.

 

Siqaret və onunla mübarizə ...................................................... 306 




VIII

 

FƏSİL. Ekoloji psixologiya və pedaqoqikanın elementləri .. 309 

8.1.


 

Ekoloji psixologiyanın elementləri ............................................. 309 

8.1.1.

 

Təbiətə və onun sərvətlərinə obyektiv münasibət .................... 309 



8.1.2.

 

Təbiət dünyasının - aləminin subyektiv dərk edilməsi ............. 315 



8.1.3.

 

Ekoloji şüur .............................................................................. 318 



8.2.

 

Ekoloji pedaqoqikanın elementləri .............................................. 324 



8.2.1.

 

Ekoloji mədəniyyətin formalaşma problemi ............................ 324 



8.2.2.

 

Ekoloji təhsil, tərbiyyə və maarifləndirmə ekoloji siavilizasiyanı 



formalaşdıran aparıcı prioritet amil kimi ............................................. 334 

8.2.3.


 

Təhsilin ekolojiləşdirilməsi (ekologiyalaşdırılması) ................ 340 



IX

 

FƏSİL. Sosial ekologiyanın Davamlı İnsan İnkişafı kontekstində 

təhlükəsizlik aspektləri ...................................................................... 343 

9.1.


 

Milli təhlükəsizlik ........................................................................ 343 

9.2.

 

Milli təhlükəsizlik kontekstində sosial-iqtisadi təhlükəsizlik ..... 349 



9.3.

 

Ərzaq təhlükəsizliyi ..................................................................... 373 



9.3.1.

 

Ərzaq təhlükəsizliyi, onu şərtləndirən faktorlar və qlobal 



aspektlər ............................................................................................... 373 

9.4.


 

Nəqliyyat təhlükəsizliyi ............................................................... 382 

9.5.

 

Ekoloji təhlükəsizlik (ET) ........................................................... 389 



9.6.

 

İnformasiya təhlükəsizliyi ........................................................... 402 



9.7.

 

Enerji təhlükəsizliyi ..................................................................... 410 



9.8.

 

Əmək Təhlükəsizliyi ................................................................... 416 



9.8.1.

 

Ümumi və hüquqi aspektlər...................................................... 416 



9.8.2.

 

İstehsalatda (işçi zonada) və mühafizə tədbirləri ..................... 429 



X

 

FƏSİL. Ekoloji bumeranq: törətdiyi sosial-ekoloji problemlər, 

fəsadlar və çıxış yolları ....................................................................... 441 

10.1.


 

Ekoloji bumeranq anlayışı ......................................................... 441 

10.2.

 

Parnik (istilik) effekti və iqlim dəyişmələrinin etiologiyası (baş 



vermə səbəbləri) və Yer kürəsinə təsiri ................................................ 444 

10.3.


 

İqlim dəyişmələri, onun təbii və insan (antropogen) faktorları....449 

10.4.

 

Turşulu yağışlarıetiologiyası, fəsadları və mübarizə tədbirləri . 456 



10.5.

 

Ekoloji bumeranqm atmosferə təsiri, etiologiyası, neqativ fəsadları 



və mübarizə tədbirləri .......................................................................... 461 

10.5.1.


 

Hava təbəqəsinin (atmosferin) ekoloji əhəmiyyəti, müasir durumu 

və çirklənmə mənbələri ........................................................................ 461 

10.5.2.


 

Ozon dairəsinin (ekranının) əmələ gəlməsi, etiologiyası,fəsadları 

və mübarizə tədbirləri .......................................................................... 472 

10.5.3.


 

Səs və vibrasiyanm insan sağlamlığına təsiri və onlarla 

mübarizə ............................................................................................... 483 



10.6.

 

Ekoloji bumeranqın hidrosferə təsiri, etiologiyasi, neqativ fəsadlari 



və mübarizə tədbirləri .......................................................................... 491 

10.6.1.


 

Hidrosferin çirklənmə mənbələri ............................................ 491 

10.6.2.

 

Suların təmizlənməsi və mühafizəsi ....................................... 499 



10.6.3.

 

Çirkab suları və onların təmizlənməsi .................................... 502 



10.6.4.

 

Işməli suyun təmizlənməsi və yaxşılaşdırılması .................... 506 



10.7.

 

Ekoloji bumeranqın litosferin çirklənməsinə təsiri, etiologiyasi, 



neqativ fəsadları və mübarizə tədbirləri ............................................... 513 

10.7.1.


 

Ümumi aspektlər ..................................................................... 513 

10.7.2.

 

Torpaqların çirklənməsi ilə mübarizə ..................................... 526 



10.7.3.

 

Ətraf mühit və kosmonavtika ................................................. 531 



XI

 

FƏSİL. Təbiəti mühafizənin və ətraf mühitin keyfiyyətinin idarə 

olunması .............................................................................................. 535 

11.1.


 

Azərbaycan Respublikasının ekoloji siyasəti, onun prioritet 

istiqamətləri və prinsipləri ................................................................... 535 

11.2.


 

Ekoloji idarəetmə orqanları ....................................................... 541 

11.3.

 

Ekoloji ekspertiza ...................................................................... 544 



11.4.

 

Ekoloji audit............................................................................... 551 



11.5.

 

Ekoloji monitorinq sistemi ........................................................ 560 



11.5.1.

 

Təbii ətraf mühitin ekoloji monitorinqi .................................. 560 



11.5.2.

 

Azərbaycanda səth sularının monitorinq sistemi .................... 574 



11.5.3.

 

Atmosfer havasının monitorinq sistemi .................................. 578 



11.5.4.

 

Ətraf mühitin radioaktivliyi .................................................... 581 



11.5.5.

 

Sosial  gigiyenik  monitorinq  sistemləri  və  ətraf  mühitin 



qiymətləndirilməsi ............................................................................... 585 

11.5.6.


 

Atmosfer havasının və uşaq əhalisinin sağlamlığı haqqında 

gigiyenik monitorinq sistemi ............................................................... 592 

11.6 Təbii ətraf mühitin keyfiyyətinə nəzarət və idarəetmə üsulları .. 594 

11.6.1.

 

Təbii mühitin antropogen çirklənməsinin normalaşdırılmasma 



metodik yanaşmalar ............................................................................. 594 

11.6.2.


 

Əhalinin sağlamlığı üçün riskin qiymətləndirilməsi .............. 607 

11.6.3.

 

İnsan və ətraf mühit üçün təhlükələrin identifıkasiyası .......... 611 



11.7.

 

Ekoloji standartlaşma ................................................................ 620 



11.8.

 

Ekoloji sığorta............................................................................ 627 



11.9.

 

Ekoloji pasportlaşdırma (pasportizasiya) .................................. 635 



11.10.Sosial ekologiyanın proqnozlaşdırma və modelləşdirmə 

aspektləri .............................................................................................. 637 

ƏLAVƏLƏR .................................................................................. 641 

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI ............................................................... 661 




 

Qərib Məmmədov 

Sara Məmmədova 

Eldar Hüseynli 

Ağamir Həşimov 

SOSIAL EKOLOGIYA

 

(sosioekologiya) 

Komputer yığımı: 

Bədii tərtibat: 

Kəmalə Səmədova 

Aynur Xudiyeva 

Aynur Xudiyeva 



Korrektor: 

Aysel Kərimova 



Uz qabığının dizaynı: Leyla Bəşirova 

Kitab “Radius” nəşriyyatında çapa hazırlanmışdır. 

Format 70xl00ı/i6. Fiziki zap vərəqi: 44 z.v Ofset 

çapı, 672 səh., tiraj 750 Ğnvau: Binəqədi şossesi 



53/Tel: (012) 412 47 92 

Yüklə 6,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   290   291   292   293   294   295   296   297   298




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə