Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov


“cəmiyyət  insan  texnika



Yüklə 6,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/298
tarix17.01.2018
ölçüsü6,34 Mb.
#20991
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   298

sosial ekologiyanın predmeti - “cəmiyyət  insan  texnika 

—>

  təbii  mühit” 

sistemindəki  münasibətlərdir.  Bu  sistemdəkı  bütün  elementlər  və 

yarımsistemlər  eyniköklüdür,  ancaq  onların  arasındakı  əlaqələr  onun 

qurmuşunu və dəyişməzliyini təmin edir. Sosial ekologiyanın əsas obyekti 



“cəmiyyət—>təbiət”  sistemi  sayılır.  Onun  nəzəri-metodoloji  əsasını 

monizm  prinsipləri  və  inkişaf,  dialektik  yanaşma  və  dərketmənin  ümumi 

elmi  metodları  təşkil  edir.  Sosial  ekologiya  müasir  dövılin  bəşəriyyət'və 

planetimiz üçün ən qlobal əhəmiyyətli, olduqca geniş diapozonlu və insanın 

həyatının bütün sferalarım (etik-tərbiyəvi, fəlsəfı- iqtisadi, mədəni-məişət, 

ailə,  sağlamlıq,  ekoloji,  dayanıqlı,  davamlı  inkişaf,  elmi-texniki  tərəqqi, 

İKT  və  s.)  əhatə  edən  və  dinamik  yüksələn  düzxətlə  inkişaf  edən  ən 

perspektivli  elm  sahəsidir.  Bu  elm  sahəsinin  ən  başlıca  tədqiqat  obyekti 

şəxsiyyətin  ekoloji  dünyagörüşü,  ailə-məişət  iqtisadiyyatı,  sosial  əhali 

qnıplan,  ekoloji  tələbat,  etnosların  və  etnogene-  zin  ekologiyası, 

demoqrafik ekologiya, urboekologiya (şəhər ekologiyası), kənd yerlərinin 

antropoekologiyası  və  s.  aspektlərdən  ibarətdir.  Sosial  ekologiyanın 



yaranma zərurəti və təşəkkül tapması aşağıdakılardan irəli gəlir

-

 



Sosial  ekologiya,  hər  şeydən  əvvəl,  sosial-fəlsəfi,  həmçinin  elmi 

ideya kimi yaranıb. 

-

 

Sosial ekologiya həm təbiətşünaslıq, həm də sosial elmlər sistemində 



bəşəriyyət tərəfindən hazırlanan biliklərə əsaslanır. 

-

 



Sosial ekologiya, son nəticə baxımından, bəşəriyyətin əvvəlki tarixi 

inkişaf  mərhələsində  analoqu  olmayan  sosial-təbii  biliklərə  çox  böyük 

üstünlük  və  önəmli  yer  verir  və  ona  istinad  edir,  sosial-təbii  sahəni  elmi 

biliklərin ən inteqrativ sahəsi kimi dəyərləndirir. 

-

 

Təbii elmi planda sosial ekologiyanın əsas mənbələri. 



-

 

Bioloji  və  qlobal  ekologiya,  konstruktiv  coğrafiya,  insanın  və 



cəmiyyətin  mahiyyətinin,  statusunun,  təkamülünün,  tarixi  inkişafının 

anlanması ilə əlaqədar olan çoxlu sayda fəlsəfi ideya, dünyagörüşləri vəs. 



Spesifik  sosioekoloji  sistemlər.  Sosial  ekologiya  sinergetik  və 

sistemli  yanaşma prinsiplərinə əsaslanan spesifik  sosioekoloji  sistemlərin 

məcmuundan ibarətdir.  Sisioekoloji  sistem  ierarxik  baxımından müxtəlif 

yanaşma ilə cavab verən sistemlərə - mikro (ekoloji), mezo (coğrafi)  və 



meqa  (qlobal  sistemli)  səviyyələrə  bölünür.  Mikrosəviyyədə  sosial- 

ekoloji  sistem  qapalı  qarşılıqlı  təsir  sisteminə  malik  olan  ayrı-ayrı  ərazi 

sahələrindən  ibarətdir.  Coğrafi  baxımından  bu  qapalı  tipli  təbii-ərazi 

kompleksi  öz  tərkibinə  görə  həm  təbii,  həm  də  bioloji  və  antropoloji 

konteksdə  bircinsli  olur.  Mezosəviyyəli  sosial-ekoloji  sistemlər  isə  ərazi 

komplekslərini xatırladır. Son zamanlar ekologiya elmində daha, yeni bir 



10 


tennin  -  “hüdud  ekoloji  yükü”  (HEY)  geniş  miqyasda  istifadə  olunur. 

HEY-nün aşkar edilməsi üçün əsas faktor həmin sosial-ekoloji sistemindəki 

enerji hesab olunur, yer planetinin səthində cox ciddi zonal olaraq paylanan 

(qütblərdə  minimumdan  başlayaraq  ekvatorial  zonalarda  maksimuma 

çatan)  əsas  enerji  yalnız  Günəş  enerjisi  sayılır.  Sosial-ekoloji  sistemin 

meqasəviyyəsi bizim planetimizdə Yerin ümumi və cjlobal geoloji qarşılıqlı 

əlaqədə olan təbəqələrini (atmosfer, hidrosfer, litosfer, biosfer, antroposfer) 

xarakterizə  edir.  Meqasəviyyədə  sosial-ekoloji  sistemlərin  komponentləri 

arasındakı dəqiq  subyekt-obyokt  qarşılıqlı əlaqələri xüsusilə nəzərə alınır 

və mühüm əhəmiyyətə malikdir. Abiotik komplekslər ən başlıca qarşılıqlı 

əlaqə  yaradan  faktorlar  hesab  edilir.  Biotik  kompleksləri  antroposfer  və 

biosferin  müəyyən  zaman  çərçivəsində  mövcud  olan  qarşılıqlı  əlaqələrin 

tipindən asılı olaraq, həmin əlaqənin obyekti, yaxud subyekti sayıla bilər. 

Bu  çür  qarşılıqlı  əlaqənin  nəticəsi  bizim  planetin  müasir  vəziyyəti  kimi 

qiymətləndirilir.  Sosial  ekologiya,  birinci  növbədə,  bioloji  ekologiyanın 

təsiri  altında  yaranıb.  Ekologiyada  yeni  anlayışların  peyda  olması 

(biosenoz,  biogeosenoz,  ekosistem,  biosfer,  noosfer  və  s.)  təkcə 

təbiətşünaslıq elmlərinin deyil, həm də ictimai elmlərinin, məlumatlanndan 

istifadə olunması zərurətini gündəmə gətirdi. Ekoloji disbalans təhlükəsi 3 

əsas  sistemin  -  təbii,  texnogen  və  sosial-qarşılıqlı  əlaqəsi  nəticəsində 

yaranır. Məhz bu üç mürəkkəb və çoxşaxəli qarşılıqlı əlaqə fomıaları sosial 

ekologiyanın  predmetinin  əsas  qaydasını  təşkil  edir.  Sosial  ekologiyanın 

tenninini və tərifini ilk dəfə Mak-Kenzil (1935) təklif edib. Onun fikrincə, 

sosial ekologiya heyvanların və bitkilərin ekologiyası kimi dərk edilməlidir. 

Lakin  bu  elmin  dinamik  sürətlə  və  davamlı  olaraq  inkişaf  etməsi,  elmlər 

sistemindəki mövqeyinin tədricən daha da mürəkkəb xarakter alması, elmi 

cəhətdən  olduqca  zənginləşməsi,  təkmilləşməsi,  tərəqqi  etməsi  və 

fonnalaşması  onun  elmi  tərifinin  dəyişilməsi  və  müasirləşməsi  zərurəti 

yaratdı. Digər elmlərlə qarşılıqlı əlaqəsinin genişlənməsi zəmnində sosial 

ekologiya  xüsusi,  spesifik  predmet  kimi  aşağıdakıların  həllini  prioritet 



məqsəd kimi hesab edir: 

-

 



müxtəlif  komponentləri  dinamik  qeyri-tarazlıqda  (bərabərlikdə) 

olan mürəkkəb, differensiasiya olunmuş təbii sistemi analiz edir

-

 

Yerin  biosferinə  ətraf  mühiti  və  insanın  fəaliyyətini  vahid  bir 



sistemdə  -  “təbiət-cəmiyyəf’  -  qarşılıqlı  dialektik  vəhdət  fomıasmda 

əlaqələndirən bəşəriyyətin ekoloji məskəni kimi baxmaq

-

 

insanın təbii ekosistemlərə təsirlərini və onların neqativ fəsadlarını 



aşkar etmək; 

11 


Yüklə 6,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   298




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə