«Elmi x əbərlər» Biologiya
Yüklə 41,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2017/№1/23 səh. 30-32 UOT 631.525
- Materiallar v ə müzakirələr.
- Şəkil1
- Şəkil3.
- Praktik əhəmiyyət.
- Ədəbiyyat
- Summary MODERN STATE OF POPULATIONS OF TREES AND BUSHES M.Y.Hasanova, S.A.Aliyev, L.B. Alizada Keywords
| « Elmi x əbərlər» Biologiya
UOT 631.525 AĞAC VƏ KOL BİTKİLƏRİNİN POPULYASİYALARININ MÜASiR VƏZİYYƏTİ 1 H əsənova Minarə Yunis qızı 2 Əliyeva Sədaqət Əsəd qızı 3 Əlizadə Leyla Bayram qızı AMEA Dendrologiya İnstitutu AMEA Dendrologiya İnstitutu, Mərdəkan qəsəbəsi, S.Yesenin 89 1 hesanova.minare@mail.ru 2 aıiyevasadet@mail.ru 3 aıizadaleyla@mail.ru Xülas ə:Məqalədə Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsinin bitki örtüyünün təbii populyasiyalarının müasir vəziyyəti barədə məlumatlar toplanılmış, bitkinin ontogenetik v əziyyəti araşdırılmış, nadir ağac və kol bitkilərinin həyat formaları, yaşayış mühitinin tipi, bioekoloji xüsusiyy ətləri öyrənilmişdirdir. Giriş.Məlumdur ki, təbiətin qorunması üçün öncə nadir ağac və kol bitkilərin təbii populyasiyalarının müasir vəziyyəti barədə məlumatlar toplanılmalı, bitkinin ontogenetik v əziyyəti araşdırılmalı və təbii ehtiyatının saxlanılması üçün həyat formaları, yaşayış mühitinin tipi v ə bioekoloji xüsusiyyətləri öyrənilməlidir. Son dövrlərdə nadir ağac və kol bitkilərin araşdırılması, qorunub saxlanılması aktual problemə çevrilmişdir.
aparılan tədqiqatlar həyata keçirilmiş, geobotaniki araşdırmalar zamanı bitkil ərin müasir vəziyyətinin öyrənilməsi üçün dəqiq marşrut təyin edilımışdır. Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsində tədqiqatın əsas m əqsədi genofondun qorunub saxlanılması,bitki örtüyünün təbii populyasiyalarının müasir vəziyyətini və onların areallarını araşdırmaq, yeni növl əri aşkar etmək, nadir, nəsli kəsilməkdə olan ağac və kol bitkil
ərininnöv tərkibi, flora biomüxtəlifliyini, relyefi, bioekoloji xüsusiyy
ətlərinikompleks şəkildə tədqiqetmək, toxum və herbari nümun
ələri toplamaqdır. Materiallar v ə müzakirələr.Tədqiqat apardığımız müxtəlif ərazilərdə yayılan ağac və kol bitkilərinin bioekoloji xüsusiyyətləri
t
növl ərin populyasiya strukturu, bitki formasiyaları və assosiasiyalarda rolu, arealları öyrənilərək müxtəlif fazalarda herbari nümun ələri toplanılmışdır. Endemiklik d ərəcəsi floranın əsas göst əricilərindən biridir. V.C.Hacıyev və Şəkil1 Tovuz rayonunun Əsrikdərəsi Şəkil2 Taxus baccata L « Elmi x əbərlər» Biologiya
S.H. Musayev Az ərbaycan florasında 39 fəsilə və 116 cinsə aid olan 262 növ endemik bitki mü əyyənləşmişdir ki, bu da floranın 5,8 %-ni əhatə edir. Ərazidə Azərbaycanın «Qırmızı kitab»ına [2015] düşən, nadir və nəslikəsilmə təhlükəsi qarşısında qalan Taxus baccata L., Pinus Kochiana Klotzch in C.Coch., Cotoneaster saxatilis Pojark., Rododendron caucasika Pall növl
ərin qorunub saxlanması üçün intensiv və qəti tədbirlər həyata keçirilməlidir. Meşədən kort
əbii, səmərəsiz və intensiv istifadə nəticəsində bəzi bitkilərin arealları qısalmış, bəzi növlər öz areallarını tamamilə dəyişmişdir. Az ərbaycan bölgələrinin içərisində Tovuz rayonu bitkilərinin zənginliyi və meşə ərazisinin böyüklüyün ə görə xüsusi yer tutur. Bu bölgənin sıxlığı ilə keçilməz meşə zonalarında, xüsusilə d ə dağ-meşə massivlərində rast gəlinən ağac və kol bitki örtüyünün d əqiq araşdırılmasına v əklassifikasiyasına güclü ehtiyac var. Tovuz meşələrində olan ağac-kol bitkilərinin növ tərkibi, hələ 60-
cı illərdə meşə təsərrüfatı tərəfindən araşdırılmışdır. Tovuz meşələrində tədqiqat apararkən bir sıra probleml ərin hələ də mövcud olması araşdırılmışdır. Bel ə ki, əhali çoxaldıqca meşələrin arealı azalır. Əhali artımı meşələrin azalmasına güclü təsir göstərir. insanların istirahət zonaları yaratması üçün, kənd t əsərrüfatının ehtiyacları üçün, ticarət, yanacaq və s. m əqsədlərlə meşələr qırılır. Qaz və digər yanacaq növl əri ilə ucqar kəndlərin təmin olunmasında yaranmış çətinliklər əsas yanacaq növü kimi odundan istifad ə edilməsinə gətirib çıxarmışdır. Belə şəraitdə, alternativ yanacaq növlərinin çatışmamazlığı meşələrdə yerli əhali tərəfindən özbaşına qırıntının artmasına, qanunsuz mal-qara otarılması isə təbii bərpa prosesinin pozulmasına səbəb olmaqla, aparılan meşə təsərrüfatı t ədbirlərinə öz mənfi təsirini göstərməkdədir. N əticə.Tədqiqat ərazisindən kənd təsərrüfat əhəmiyyətli və nadir bitkilər üzrə 20 cinsə aid 17 növün toxum nümun əsi toplanılmış, onların herbariləri hazırlanmiş, fotoşəkilləri çəkilmişdır.
L., Betula pendula Roth.,Fagus orientalis Lipsky.,Quercus robur L.,Morus alba L.,Berberis vulgaris L.,Ribes nigrum L., Rosa canina L., Sorbus caucaisgena Kom., Crataegus pentagyna Waldst. et. Kit., Rubus caesius L.,Rubus idaeus L.,Glycyrrhiza glabra L.,Peganum harmala L.,Rhus coriaria L.,Euonymus L., Taxus baccata L., Pinus Kochiana Klotzch in C.Coch., Cotoneaster saxatilis Pojark., Rododendron caucasika .
Yenilik. 1500 – 1700 m. dəniz səviyyəsindən hündürlükdə Toğanaətrafı meşəlikdə, Göy-göl, Hacıkənd, Tovuz rayonların Şamlıq, Əsrik, Böyük Qışlaq kənd ərazilərində Azərbaycanın nadir inciləri Taxus baccata L., Pinus Kochiana Klotzch in C.Coch., Cotoneaster saxatilis Pojark., kimi ağac və kol bitkiləri adi fıstıq, adi vələs, d əmirqara, şərq vələsi, gürcü palıdı, qərb palıdı, şabalıdyarpaq palıd, Qafqaz cök əsi, qarağac, hamar dağdağan, Qafqaz dağdağanı, yalançı çinaryarpaq ağcaqayın, gözəl ağcaqayın, Qafqaz dağdağanı, Qafqaz x urması, Qafqaz doqquzdonu və s. tərkibinə daxil olaraq qarışıq meşə əmələ gətirmişdir. Aparılan tədqiqatlara və ədəbiyyat məlumatlarına əsasən tədqiq olunan
ərazidə Euonymus L. - El arasında “qız boxcası” kimi tanınan bu cinsin 4 növü: ziyilli g ərməşov, enliyarpaq gərməşov,məxməryarpaq gərməşov, adi gərməşov Toğanaətrafı meşəlikdə, Şəkil3.Rododendroncaucasika Pall Şəkil4Euonymus L « Elmi x əbərlər» Biologiya
G ədəbəy, Hacıkənd, Göy-göl, Tovuz rayonunun Şamlıq, Əsrik, Böyük Qışlaq kənd ərazilərində çox az sah ələrdə yayılmişdir və heç bir ədəbiyyatlarda qeydə alınmadığı halda bizim tədqiqat n əticəsində aşkar edilmişdir. Praktik əhəmiyyət.Aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, tədqiq edilən bitkilərin bir qismi florada geniş yer alır və bunlardan bir bioloji xammal bazası kimi istifadə etmək olar. Lakin b əzi bitkilər də vardır ki, limitsiz toplanıldığına görə itmək təhlükəsi altındadır. Antropogen t əsir, qlobal iqlim dəyişikliyi, ətraf mühütdə hiss ediləcək dəyişikliklər səbəbindən Az ərbaycanın endemik, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan növlərin biomüxtəlifliyinin qorunması Respublikanın Milli Strartegiya və Fəaliyyət Planına daxil edilmişdir[2004; 2006]. S əmərəlilik. Qeyd etmək lazımdır ki, ərazilərin təbii şəraitinin özünəməxsusluğu onun florasının sistematik tərkibində əks olunduğu halda, həyatı formalarının tərkibini təyin etməyə imkan yaradır. Tədqiqatlar zamanı biomorfoloji nişanələr və onların təkamülünü nəzərə almaqla, bitkil
ərin həyati formalarının ekoloji təsnifatı öyrənilmişdir.
1. T.S.Məmmədov “Abşeronun ağac və kolları”Elm və təhsil” Bakı 2010 səh.152-153 2. А.А.. С В.В.
я
. : , 1967., .95 3. V.C.Hacıyev,C.H.Musayev Azərbaycanın “Qırmızı” və Yaşıl kitabları”na tövsiyə olunan bitki v
ə bitki formasiyaları. Bakı:«Elm», 1996.səh.40 4. T.S.Məmmədov “Azərbaycan dendroflorası”. Üç cilddə Bakı,«Elm»2011-2016. 5. A.M.Əsgərov “Azərbaycanın ali bitkiləri”.Bakı, «Elm»,2005, səh.248 6. A.M.Əsgərov “Azərbaycan florasının konspekti (əlavələr və dəyişiklərlə, 1961-2009)” Bakı: “Elm”, 2011, səh.204
я,
я,
. В
я
,
,
,
я
.
Summary MODERN STATE OF POPULATIONS OF TREES AND BUSHES M.Y.Hasanova, S.A.Aliyev, L.B. Alizada Keywords: Phenology, object of research, stability. In this article have been gathered information about the current situation of natural plant populations, ontogenetical and bioecological characteristics of plants, have been studied habitat types and life forms of sparse trees and brushes.
Yüklə 41,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|