«Elmi x əbərlər» Biologiya



Yüklə 41,95 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix11.04.2018
ölçüsü41,95 Kb.
#37898


« Elmi x

əbərlər»                                                                                                              Biologiya 

 

 

2017/№1/23                                                                                                                      səh. 30-32 



 

UOT 631.525 

 

AĞAC VƏ KOL BİTKİLƏRİNİN POPULYASİYALARININ MÜASiR VƏZİYYƏTİ 

 

1

H

əsənova Minarə Yunis qızı 

2

Əliyeva Sədaqət Əsəd qızı 

3

Əlizadə Leyla Bayram qızı 

 

AMEA Dendrologiya İnstitutu 



 

AMEA Dendrologiya İnstitutu, Mərdəkan qəsəbəsi, S.Yesenin 89 



 

1

hesanova.minare@mail.ru 

2

aıiyevasadet@mail.ru 

3

aıizadaleyla@mail.ru 

Xülas

ə:Məqalədə  Kiçik  Qafqazın    şimal-şərq    hissəsinin    bitki  örtüyünün    təbii 

populyasiyalarının  müasir  vəziyyəti  barədə  məlumatlar  toplanılmış,  bitkinin  ontogenetik 

v

əziyyəti  araşdırılmış,  nadir  ağac  və  kol  bitkilərinin  həyat  formaları,  yaşayış  mühitinin  tipi, 



bioekoloji xüsusiyy

ətləri öyrənilmişdirdir. 



Giriş.Məlumdur  ki,  təbiətin  qorunması  üçün  öncə  nadir  ağac  və  kol  bitkilərin  təbii 

populyasiyalarının  müasir  vəziyyəti  barədə  məlumatlar  toplanılmalı,  bitkinin  ontogenetik 

v

əziyyəti araşdırılmalı və təbii ehtiyatının saxlanılması üçün həyat formaları, yaşayış mühitinin 



tipi  v

ə  bioekoloji  xüsusiyyətləri  öyrənilməlidir.  Son  dövrlərdə  nadir  ağac  və  kol  bitkilərin  

araşdırılması, qorunub saxlanılması aktual problemə çevrilmişdir.   

T

ədqiqatın obyekti və metodikası.Bizim tərəfimizdən bu sahədə 

aparılan  tədqiqatlar  həyata  keçirilmiş,  geobotaniki  araşdırmalar  zamanı 

bitkil

ərin  müasir  vəziyyətinin  öyrənilməsi  üçün  dəqiq  marşrut  təyin 



edilımışdır.  Kiçik  Qafqazın    şimal-şərq    hissəsində    tədqiqatın  əsas 

m

əqsədi  genofondun  qorunub  saxlanılması,bitki  örtüyünün    təbii 



populyasiyalarının  müasir  vəziyyətini  və  onların  areallarını  araşdırmaq,  

yeni  növl

əri  aşkar  etmək,  nadir,  nəsli  kəsilməkdə  olan  ağac  və  kol 

bitkil


ərininnöv  tərkibi,  flora  biomüxtəlifliyini,  relyefi,  bioekoloji 

xüsusiyy


ətlərinikompleks  şəkildə  tədqiqetmək,    toxum  və  herbari 

nümun


ələri toplamaqdır. 

Materiallar  v

ə  müzakirələr.Tədqiqat  apardığımız  müxtəlif 

ərazilərdə yayılan ağac və kol bitkilərinin bioekoloji xüsusiyyətləri   

 

t

ərəfimizdən araşdırılmış, tədqiq edilən 



növl

ərin populyasiya strukturu, bitki 

formasiyaları və assosiasiyalarda rolu, 

arealları öyrənilərək  müxtəlif  fazalarda 

herbari nümun

ələri toplanılmışdır. 

Endemiklik  d

ərəcəsi  floranın  əsas 

göst

əricilərindən  biridir.  V.C.Hacıyev  və 



Şəkil1 Tovuz rayonunun 

Əsrikdərəsi

 

Şəkil2 Taxus baccata L 


« Elmi x

əbərlər»                                                                                                              Biologiya 

 

 

S.H. Musayev Az



ərbaycan florasında 39 fəsilə və 116 cinsə aid olan 262 növ  

endemik  bitki  mü

əyyənləşmişdir ki, bu da floranın 5,8 %-ni əhatə edir. Ərazidə Azərbaycanın 

«Qırmızı kitab»ına [2015] düşən, nadir və nəslikəsilmə təhlükəsi qarşısında qalan Taxus baccata 



L.,  Pinus  Kochiana  Klotzch  in  C.Coch.,  Cotoneaster  saxatilis  Pojark.,  Rododendron  caucasika 

Pall 

növl


ərin qorunub saxlanması üçün intensiv və qəti tədbirlər həyata keçirilməlidir. Meşədən  

kort


əbii, səmərəsiz və intensiv istifadə nəticəsində  bəzi bitkilərin arealları qısalmış, bəzi növlər 

öz areallarını  tamamilə dəyişmişdir.   

Az

ərbaycan bölgələrinin içərisində Tovuz rayonu bitkilərinin zənginliyi və meşə ərazisinin 



böyüklüyün

ə görə  xüsusi yer tutur. Bu bölgənin sıxlığı ilə keçilməz meşə zonalarında, xüsusilə 

d

ə dağ-meşə massivlərində rast gəlinən ağac və kol  



bitki örtüyünün d

əqiq araşdırılmasına 

v

əklassifikasiyasına güclü ehtiyac var. Tovuz 



meşələrində olan ağac-kol bitkilərinin növ tərkibi, hələ 

60-


cı illərdə meşə təsərrüfatı  tərəfindən araşdırılmışdır.  

Tovuz  meşələrində    tədqiqat  apararkən  bir  sıra 

probleml

ərin    hələ  də  mövcud  olması  araşdırılmışdır. 

Bel

ə  ki,  əhali  çoxaldıqca  meşələrin  arealı  azalır.  Əhali 



artımı  meşələrin  azalmasına  güclü  təsir  göstərir. 

insanların  istirahət  zonaları  yaratması  üçün,  kənd 

t

əsərrüfatının  ehtiyacları  üçün,  ticarət,  yanacaq  və  s. 



m

əqsədlərlə  meşələr  qırılır.  Qaz  və  digər  yanacaq 

növl

əri  ilə  ucqar  kəndlərin  təmin  olunmasında  yaranmış  çətinliklər  əsas  yanacaq  növü  kimi 



odundan  istifad

ə  edilməsinə  gətirib  çıxarmışdır.  Belə  şəraitdə,  alternativ  yanacaq  növlərinin 

çatışmamazlığı meşələrdə yerli əhali tərəfindən özbaşına qırıntının artmasına, qanunsuz mal-qara 

otarılması  isə  təbii  bərpa  prosesinin  pozulmasına  səbəb  olmaqla,  aparılan  meşə  təsərrüfatı 

t

ədbirlərinə öz mənfi təsirini göstərməkdədir.  



N

əticə.Tədqiqat ərazisindən kənd təsərrüfat əhəmiyyətli və nadir bitkilər üzrə 20 cinsə aid 

17 növün toxum nümun

əsi toplanılmış, onların herbariləri hazırlanmiş, fotoşəkilləri çəkilmişdır. 

Juniperis  communis

  L.,  Betula  pendula  Roth.,Fagus  orientalis  Lipsky.,Quercus  robur 

L.,Morus  alba  L.,Berberis  vulgaris  L.,Ribes  nigrum  L.,  Rosa  canina  L.,  Sorbus  caucaisgena 

Kom.,  Crataegus  pentagyna  Waldst.  et.  Kit.,  Rubus  caesius  L.,Rubus  idaeus  L.,Glycyrrhiza 



glabra

  L.,Peganum  harmala  L.,Rhus  coriaria  L.,Euonymus  L.,  Taxus  baccata  L.,  Pinus 



Kochiana Klotzch in C.Coch., Cotoneaster saxatilis Pojark., Rododendron caucasika

.  


Yenilik.  1500 

–  1700  m.  dəniz  səviyyəsindən  hündürlükdə 

Toğanaətrafı meşəlikdə, Göy-göl, Hacıkənd, Tovuz rayonların  Şamlıq, 

Əsrik,  Böyük  Qışlaq  kənd  ərazilərində  Azərbaycanın  nadir  inciləri 



Taxus  baccata  L.,  Pinus  Kochiana  Klotzch  in  C.Coch.,  Cotoneaster 

saxatilis  Pojark., 

kimi  ağac  və  kol  bitkiləri  adi  fıstıq,    adi  vələs,  



d

əmirqara, şərq vələsi, gürcü palıdı, qərb palıdı, şabalıdyarpaq palıd, 

Qafqaz  cök

əsi,  qarağac,    hamar  dağdağan,    Qafqaz  dağdağanı,  

yalançı  çinaryarpaq  ağcaqayın,  gözəl  ağcaqayın,  Qafqaz  dağdağanı, 

Qafqaz x

urması, Qafqaz doqquzdonu və s. tərkibinə daxil olaraq qarışıq 

meşə  əmələ gətirmişdir.  

Aparılan tədqiqatlara və ədəbiyyat məlumatlarına əsasən tədqiq 

olunan 


ərazidə Euonymus L. - El arasında “qız boxcası” kimi tanınan bu cinsin 4 növü: ziyilli 

g

ərməşov, enliyarpaq gərməşov,məxməryarpaq gərməşov, adi gərməşov Toğanaətrafı meşəlikdə, 

Şəkil3.Rododendroncaucasika 

Pall 

Şəkil4Euonymus L 


« Elmi x

əbərlər»                                                                                                              Biologiya 

 

 

G



ədəbəy, Hacıkənd,  Göy-göl,  Tovuz rayonunun Şamlıq, Əsrik, Böyük Qışlaq kənd ərazilərində 

çox az sah

ələrdə yayılmişdir və heç bir ədəbiyyatlarda qeydə alınmadığı halda  bizim tədqiqat 

n

əticəsində aşkar edilmişdir.  



Praktik 

əhəmiyyət.Aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, tədqiq edilən bitkilərin 

bir qismi florada geniş yer alır və bunlardan bir bioloji xammal bazası kimi istifadə etmək olar. 

Lakin  b

əzi  bitkilər  də  vardır  ki,  limitsiz  toplanıldığına  görə  itmək  təhlükəsi  altındadır. 

Antropogen t

əsir, qlobal iqlim dəyişikliyi, ətraf mühütdə hiss ediləcək dəyişikliklər səbəbindən 

Az

ərbaycanın endemik, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan növlərin biomüxtəlifliyinin 



qorunması Respublikanın Milli Strartegiya və Fəaliyyət Planına daxil edilmişdir[2004; 2006]. 

S

əmərəlilik.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ərazilərin  təbii  şəraitinin  özünəməxsusluğu  onun 

florasının sistematik tərkibində əks olunduğu halda, həyatı formalarının tərkibini təyin  etməyə 

imkan yaradır. Tədqiqatlar zamanı biomorfoloji nişanələr və onların təkamülünü nəzərə almaqla, 

bitkil


ərin həyati formalarının ekoloji təsnifatı öyrənilmişdir. 

 

Ədəbiyyat 



 

1.  T.S.Məmmədov “Abşeronun ağac və kolları”Elm və təhsil” Bakı 2010 səh.152-153 

2. 

 А.А..  С



 В.В. 

 

я 



 

 

.  : 



, 1967.,

.95  

3.  V.C.Hacıyev,C.H.Musayev  Azərbaycanın  “Qırmızı”  və  Yaşıl  kitabları”na    tövsiyə  olunan 

bitki v


ə bitki formasiyaları. Bakı:«Elm», 1996.səh.40  

4.  T.S.Məmmədov “Azərbaycan dendroflorası”. Üç cilddə Bakı,«Elm»2011-2016. 

5.  A.M.Əsgərov “Azərbaycanın ali bitkiləri”.Bakı, «Elm»,2005, səh.248  

6.  A.M.Əsgərov “Azərbaycan florasının konspekti (əlavələr və dəyişiklərlə, 1961-2009)” Bakı: 

“Elm”, 2011, səh.204 

 

 

ю  

 

 

Ц

 

Ь

   

 

. . с

в ,  . .

в ,  .  

 

 

     

Ключевые слова: Ф

я, 


 

я, 


. 

В 

 



 

 

   



 

 

 



я

 

 



 

 



 



 

 

я   



 

 

 



   



 



Summary 

MODERN STATE OF POPULATIONS OF TREES AND BUSHES 

M.Y.Hasanova, S.A.Aliyev, L.B. Alizada 

 

     Keywords: 

Phenology, object of research, stability. 

In  this  article  have  been  gathered  information  about  the  current  situation  of  natural  plant 

populations, ontogenetical and bioecological characteristics of plants, have been studied habitat 

types and life forms of sparse trees and brushes.

 

 

 



Yüklə 41,95 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə