29
T
1/2
-19 gündür. Erqokalsiferol orqanizmdə 42 saat qalır və kumulyativ xüsusiyyətə
malıkdir.
Qaraciyər və böyrək funksiyası pozğunluğunda D vitamini aktiv formaya keçə
bilmir, hipovitaminoz yaranır. Hipovitaminozunda sümüklərdə kalsiumun miqdarı
azalır, sümüklər yumşalır, asanlıqla öz quruluşun dəyişir, raxit xəstəliyi,
osteomalyasiya və osteoporoz törənir. Raxit xəstəliyində qan zərdabında kalsium
və fosforun miqdarı azalır, qələvi fosfatazanın aktivliyi 6 - 10 dəfə artır. Qan
zərdabında kalsium və fosforun miqdarının azalması osmotik təzyiqi aşağı salır,
qandakı suyun bir hissəsi diffuziya yolu ilə damar divarından toxumalara keçir,
ödem əmələ gəlir, əzələnin tonusu zəifləyir. İştahın pozulması, narahat yuxu,
həddən artıq tərləmə, ənsə nahiyəsində tüklərin tökülməsi, dalaq və periferik limfa
vəzlərinin böyüməsi, ətraf sümüklərin və döş qəfəsinin deformasiyası kimi klinik
əlamətlər meydana çıxır. Qan dövranının pozulması, toxumalarda suyun ləngiməsi
ilə əlaqədar qanın həcminin azalması, həcm vahidinə düşən formalı elementlərin
sayının artması, eləcə də osteomalyasiya (yetkin şəxslərdə) müşahidə olunur.
Hipervitaminoz halı qəbul olunan D vitamininin miqdarı 20000 BV - dən çox
olduqda yaranır. Yüksək dozada istifadə etdikdə iştahanın itməsi, ürəkbulanma,
başağrısı, ümumi zəiflik, qıcıqlanma, yuxu pozğunluğu, bədən temperaturunun
azalması, sidikdə hialin həlqəsi, zülal, qanda kalsiumun miqdaının artması kimi
əlamətlər meydana çıxır. Damar, ağciyər və böyrəklərdə kalsinoz törənir.
Hipervitaminozun müalicəsində qlikokortikoidlər təyin edilir.
İstifadəsinə
göstəriş:
raxit
xəstəliyinin
müalicə
və
profilaktikası,
qalxanvariətraf vəzlərin patologiyasında yaranan tetaniya, hipoparatrioz,
kalsiumun reabsorbsiyasının pozulması ilə nəticələnən böyrək xəstəlikləri, kalsium
mübadiləsinin pozulması ilə gedən sümük xəstəlikləri, sınıqlar, osteoporoz,
osteomielit, osteomalasiya, hipokalsiemiya, hipofosfatemiya, vərəm xəstəliyinin
bəzi formaları, furunkulyoz, psoriazda, malosorbsiya sindromlu xronik enterit.
İstifadəsinə əks - göstəriş: hiperkalsiemiya, ağciyər vərəminin aktiv forması,
dekompensə olunmuş ürək çatışmazlığı, böyrək, qaraciyər xəstəlikləri, mədə xorası
və ateroskleroz.
30
Oksidevit, alfakalsidol, kalsitriol, kalsipotriol xolekalsiferolun sintetik preparatıdır.
E vitamini – hazırda bu vitaminin 8 növü alınıb. Yeyinti məhsullarında α, β, γ,
formada rast gəlinir, ən aktivi α - tokoferoldur. Təbii α-tokoferol D-fəza
quruluşuna malikdir, sintetik törəməsi rasemat formada olur. Gündəlik təlabat 25 -
30 mq, maksimal 100 mq - a qədərdir. 1 mq α - tokoferol 1,49 BV - ə, 1 BV E
vitamini - 1 mq α - tokoferola bərabərdir.
İlk dəfə 1920 – ci ildə E vitamininin reproduktiv prosesdə rolu müəyyən edildi.
1922 – ci ildə Evans və Bishop pəhriz fonunda (qida rasionundan yağı çıxartdıqda)
müəyyən etdilər ki, bu halda mayalanma və ovulyasiya normal olsa da, dölün
ölümü baş verir. 1936 - cı ildə ekstraksiya yolu ilə alındı və α - tokoferol
adlandırıldı (tocos - doğum, phero - daşımaq). 1938 - ci ildə İsveçrəli kimyaçı
Paulem Karrer tərəfindən sintez edildi. Sonradan müəyyən edildi ki, E vitamini
təkcə reproduktiv funksiyada deyil, digər mühüm proseslərin tənzimində də iştirak
edir.
Farmakoloji xüsusiyyəti: E vitamini oksidləşmə prosesini ləngidir,
antioksidant xassəyə malikdir, A vitamininin toxumalarda sərf olunmasını nizama
salır, hüceyrə proliferasiyasında iştrak edir, Na
+
- K
+
- ATF - azanın, sitoxrom C
oksidazanın fəaliyyətini tənzim edir. Ubixinonun sintezini stimullaşdırmaqla
toxuma tənəffüsündə və metobolizmin digər vacib proseslərində iştirak edir,
lipidlərin oksidləşməsini stimulə edir, onların məhsullarının orqan və toxumalarda
toplanmasının qarşısını alır. Orqanizmi ağır metal, zəhərli maddə, dərman
preparatları, radiasiya və sərbəst radikallardan qoruyur, hüceyrə membranına
birbaşa stabilləşdirici təsir edir, toxumanın hipoksiyaya qarşı dözümlülüyünü
artırır. Qaraciyər fermentlərinin, skelet və saya əzələlərin, miokardın əzələsinin
yığılmasını təmin edən zülalların sintezini artırır, qlikoneogenezi requlə edir,
karbohidrat, zülal və lipid mübadilləsini normallaşdırır, birləşmiş xolesterinlə
sərbəst
xolesterin arasında tarazılığı saxlayır, qaraciyərdə bilirubinin
metobolizmini aktivləşdirir. Kardiotrop və antikanserogen təsirə malikdir, qanın
sirkulyasiyasını və reoloji xüsusiyyətini yaxşılaşdırır, qanın laxtalanmasını artırır,
eritrositlərin hemolizinin qarşısını alır, eritropoezi aktivləşdirir və hemin əmələ
31
gəlməsini təmin edir, trombositlərin aqreqasiyasını azaldır, eritrositlərin membran
tamlığını qoruyur, regenerasiyanı təmin edir, kapillyar damarların divarını
möhkəmləndirir. Hüceyrəarası elastik liflərin və kollagenin, hipofiz hormonlarının
əmələ gəlməsinə təsir edir, plasentanın formalaşmasını təmin edir, esterogenin
təsirini gücləndirir, ağciyərdə surfaktantın sintezinə təsir edir, skelet əzələsi
trofikasını yaxşılaşdırır, infeksiya və ya bir sıra dərman maddələrinin əlavə
effektləri nəticəsində yaranan miodistrofiyanı tormozlayır.
Farmakokinetikası: əsasən nazik bağırsağın proksimal hissəsində ödün
təsirindən sorulduqdan sonra, əvvəl limfaya, oradan da qana keçir. E vitamininin
təsiri qəbuldan 4 saat sonra meydana çıxır. Qan plazması lipoproteinlərilə 90%
birləşir. Ən yüksək konsentrasiyada böyrəküstü vəz, hipofizin ön payı, cinsiyyət
vəzləri, cift, miokard, piy toxumasında (90 %) depolaşir, bundan başqa əzələlər,
mədəaltı vəz, dalaq, qaraciyər, böyrək, beyində də təsadüf edilir. Qaraciyərdə
qlükuronidləşmə və oksidləşməyə məruz qalır. 70 – 80 % bağırsaq, 20 – 30 % - i
böyrəklərlə orqanizmdən xaric olur.
Piy toxumasında E vitaminini aktiv şəkildə doymamış yağ turşuları azaldır. Qida
rasionunda linol turşusu 2 % - dən çoxdursa, E vitamini çatışmazlığının
ağırlaşması, 7 % - dən artıq olduqda nəsil törətmə qabiliyyətinin itməsi müşahidə
olunur. E vitamini çatışmazlığında dişi fərdlərdə mayalanma qabiliyyəti saxlanılsa
da, döl hamiləliyin sonuna qədər yaşaya bilmir. Əks cinsin nümayəndələrində isə
nəsil törətmə qabiliyəti tamamilə itir. Toxumluqlarda toxum kanalcıqları
atrofiyalaşır, cinsiyyət hormonunu sintezi zəifləyir, spermatogenez pozulur,
spermatozoidlər qeyri - normal formada (quyruqsuz) olur və mayalandırma
qabiliyyətini itirir. Skelet və ürək əzələsi və sinir toxumasında degenerativ
pozğunluqlar baş verir, kapillyarların keçiriciliyi və elastikliyi artır, eritrositlərin
miqdarı azalır, qaraciyər parenximasının zədələnməsi, yeni doğulmuşlarda
hemolitik sarılıq, malabsorbsiya sindromu yaranır, eninəzolaqlı əzələlərin nekrozu
və distrofiyası baş verir. Əzələ distrofiyası maddələr mübadiləsi pozğunluğu ilə
birlikdə meydana çıxır, əzələlərdə Na
+
artır, K
+
, Mg
2+
, qlükogen, kreatinin miqdarı
Dostları ilə paylaş: |