20
də aspirini yüksək dozada qəbul etdikdə yaranır. Çatışmazlığının ən kəskin əlaməti
qanın formalı elementlərinin azalmasıdır. Bu zaman həm leykositlərin, həm də
eritrositlərin əmələ gəlməsi zəifləyir, meqoloblastlar normoblastlara çevrilə bilmir.
Uzun müddət davam etdikdə trombositlərin əmələ gəlməsi pozulur, hamiləlik
zamanı dölün eybəcərliyinə səbəb olur, dilin qızarması, yorğunluq, yuxusuzluq,
həzmin pozulması, boyartmanın zəifləməsi, yaddaşın pozulması baş verir.
Fol turşusun uzun müddət yüksək dozada istifadə etdikdə MSS - də oyanıqlıq
yarana bilər, esterogenəbənzər təsir meydana çıxa və böyrək epitel hüceyrəsi
hipertrofiyası baş verə bilər.
İstifadəsinə göstəriş: makrositar, meqoloblast, hipoxrom və aplastik anemiya,
leykopeniya, gec sağalan yaralar, selikli qişa zədələnməsi, enterit, şua xəstəliyi,
hepatit, sirroz, ateroskleroz, psoriaz, depressiya.
Pernisioz anemiyada, nevroloji pozğunluq baş verdiyi hallarda B
12
vitamini ilə
birlikdə istifadə edilir. Aplastik anemiyada təsiri zəifdir. Preparatla müalicə kursu
20 - 30 gündür.
Kalsium folinatdan (Leykoverin) şişəleyhinə preparat metotreksatın əlavə
təsirlərinin qarşısını almaq məqsədilə (antaqonist kimi) istifadə edilir
(metotreksatın təsiri DNT - nin biosintezi üçün lazım olan tetrahidrofol turşusunun
əmələ gəlməsində iştirak edən tetrahidrofolatreduktaza fermentinin blokada
olunması ilə əlaqədardır).
Askorbin turşusu (C vitamini) - Antixolesterin vitamin də adlandırılır. C
vitamininə gündəlik təlabat 70 - 100 mq - dır (kişilər üçün 50 - 100 mq, qadınlar 70
- 80 mq, hamilələrə 10 mq və süd verən qadınlara 30 mq əlavə olaraq, uşaqlar üçün
30 - 90 mq). Təbii meyvə və tərəvəzin sinqa xəstəliyinin müalicəsində rolu hələ
Hipokratın dövründən məlumdur. 1912 = ci ildə Hols və Frolich dəniz donuzları
üzərində apardığı təcrübədə, təbii tərəvəzdə olan faktorun sinqanın qarşısını
almasını müəyyən etdi. 1919 – cu ildə Drummond bu maddəni C vitamini
adlandırdı. 1928 – ci ildə Send Gtargy onun kimyəvi formulunu müəyyənləşdirdi.
Farmakoloji xüsusiyyəti: C vitamini orqanizmin həyat fəaliyyəti üçün zəruri
olan amillərdən biri olmaqla, insan orqanizmində 300 - dən artıq bioloji prosesdə
21
iştirak edir. Həm hormon, həm də provitamin funksiyası yerinə yetirir. Hormon
kimi
prostaqlandinin,
leykotrienin,
tromboksanın
metabolizmində,
kortikosteroidlərin sintezində, böyrəküstü vəzin qabıq maddəsi hormonlarının
hidroksilləşməsində, karbohidrat mübadiləsində iştirak edir, tənəffüs fermentini
aktivləşdirməklə sitoxrom P
450
fermentinin iştirakı ilə hepotositlərin
detoksikasiyasında vacib rol oynayır. C vitamini hialuron turşusunu parçalayan
hialuronidazanın aktivliyini azaldır, birləşdirici toxumaların tərkibinə daxil olan
kollagen, prokollagen, dentin, xondromukoid və başqa maddələrin əmələ gəlməsini
tənzimləyir. Kollagenin yaranmasında iştirak etməklə toxumaların regenerasiyasını
artırır, yaraların sağalmasını sürətləndirir. C vitamininin dienol qrupu (-
COH=COH-) onun oksidləşmə - reduksiya reaksiyasında aktiv iştrak etməsinə
imkan yaradır. Güclü antioksidantdır, peroksid radikallarının superoksid anionunu
neytrallaşdırır, ubixinon və E vitaminini bərpa edir, orqanizmdəki depolardan Fe
ayrılması, Fe
+3
- Fe
+2
çevirilməsi və sorulmasında iştirak edir, Fe – lə xroniki
zəhərlənmədə deforoksaminin təsirin artırır, qlikozanın sorbitə çevrilməsini
tormozlayır. Qaraciyərdə qlükogenin yaranmasına və toplanmasına təsir edir,
xolesterin mübadiləsində iştirak etməkə qaraciyərdə xolesterinin öd turşusuna
çevrilməsini təmin edir, qaraciyərin zülal əmələ gətirici funksiyasını və protrombin
sintezini artırır, ödün xaric olmasını yaxşılaşdırır, qalxanabənzər vəzin inkretor,
mədəaltı vəzin sekretor funksiyasını bərpa edir, immun reyaksiyada - antitel, C
3
komplement və interferon sintezin artırır, faqositozu gücləndirməklə, orqanizmin
infeksiyaya qarşı dözümlüyünü yüksəldir. Allergik və iltihabi proseslərdə iştirak
edən histaminin xaric olmasını tormozlayır, histaminin parçalanmasını
sürətləndirir, hemoqlobinin aktivliyini artırır. C vitamini fenilalanin, tirozin, fol
turşusu, norepinefrin, dofamin, histamin və serotoninin hidroksilləşməsində,
qlükozanın trikarbon turşusu siklində iştirak edir. Dehidroaskorbin turşusu
formasında bir sıra biokimyəvi reaksiyalarda H
+
transportunu tənzim edir,
kalsidiolu kalsitriola çevirir, enerji mənbəyi olan yağların utilizasiyasında rol
oynayan karnitinin sintezində iştirak edır.
22
Farmakokinetikası: C vitamini mədə - bağırsaq traktının bütün şöbələrindən,
xüsusən, nazik bağırsağın yuxarı hissəsindən passiv diffuziya yolu ilə sorulur. Qan
və toxumalarda sərbəst, həm də birləşmiş formada olur (plazma zülalari ilə 25 %
birləşir). C vitaminin konsentrasiyası qan plazması və eritrositlərdən çox, leykosit
və trombositlərdədir. Orqanizmdə hipofizin arxa payı, böyrəküstü, qalxanabənzər,
və mədəaltı vəz, ürək, əzələ, qaraciyər və dalaqda depolaşır. Qaraciyərdə
dehidroaskorbin, sonra diketoqulon turşusuna çevrilir. Orqanizmdən böyrək,
bağırsaq, süd və tər vəzləri vasitəsilə xaric olur.
C vitamini çatışmazlığında hialuronidaza fermentinin aktivliyi artır, qan
damarlarının keçiriciliyi yüksəlir, qansızmalar meydana çıxır, ruh düşgünlüyü,
əsəbilik, taxikardiya baş verir, dodaqlar və ağızın selikli qişası göyərir, şişir,
yumşalır, ağrılı olur, dəridə tünd qırmızı ləkələr əmələ gəlir. Xəstəlik inkişaf
etdikcə ümumi zəiflik artır, ətraflarda revmatoid ağrılar, arterial təzyiqin enməsi,
mədə şirəsinin miqdarı və turşuluğunun azalması, bağırsaqların hərəki
funksiyasının pozulması, əzələ tonusunun zəifləməsi kimi klinik əlamətlər
meydana çıxır.
Hipervitaminoz halında hemorragiya, böyrək daşı, qlomerulonefrit baş verə,
mədəaltı vəzin insulyar aparatının funksiyasının pozulması, hiperqlikemiya,
qlikozuriya, şəkərli diabetin kəskinləşməsi, qanın laxtalanmasının yüksəlməsi,
yuxusuzluq, narahatlıq, diareya və dəri allergik reaksiyalar meydana çıxa bilər.
İstifadəsinə göstəriş: hipo və avitaminoz, gec sağalan yaralar, hipoksiya,
metobolik asidoz, qaraciyər xəstəlikləri, Addison xəstəliyi, nevrit, sisteinuriya,
skorbut, hemoragik diatez, ekzema, seboreya, antikoqulyantlardan yüksək dozada
istifadə etdikdə, eləcə də alkoqolizm, bakterial və virus təbiətli infeksion
xəstəliklər, ürəyin işemik xəstəliklərinin müalicə və profilaktikası.
Natrium askorbinat, halaskorbin , itburnu meyvəsi tinkturası formasında buraxılır.
Bioflavonoidlər (P vitamini) – molekulunun struktur əsasını flavon təşkil edir,
2000 - dən çox müxtəlif bioflavanoidlər məlumdur, bunlardan flavonlar - rutin,
kversetin; flavonollar - hesperidin, eriodiktin, naringin; katexinlər - pirokatexin,
epikatexin; xalkonlar - hesperidin metilxalkon; kumarinlər - eskulin, halloy
Dostları ilə paylaş: |