23
turşusunu göstərmək olar. P vitamini tərkibində C vitamini olan bitki mənşəli
qidalarda qlikozid fomasında olur. Gündəlik təlabat rutinə 30 mq, kversetinə 15
mq, hesperidinə 100 mq - a qədərdir. 1936 - cı ildə A. Send - Derdi tərəfindən
limon qabığından alınmış (damar keçiriciliyini azaldan maddə kimi) və P vitamini
adlandırılmışdır (ing. “permeability” keçiricilik deməkdir).
Farmakoloji xüsusiyyəti: Hialuronidaza fermentinin inhibitorudur, C vitamini
ilə birlikdə hialuron turşusunun parçalanmasının qarşısını alır, ödeməleyhinə,
yüngül ağrıkəsici təsir edir, histamin və serotoninin əmələ gəlməsinin qarşısını alır.
C vitamininin oksidləşərək dehidroaskorbin turşusuna çevrilməsində iştirak edir,
orqanizmdə yağların parçalanmasını sürətləndirir, hüceyrə strukturunu bərpa edir.
C vitaminini və epinefrini oksidləşmədən qoruyur, toxuma tənəffüsünü stimulə
edir, endokrin vəzlərin fəaliyyətini və infeksiyaya dözümlülüyünü artırır, arterial
təzyiqi aşağı salır. Oksidləşmə - fosforlaşma zəncirində elektron daşıyıcısıdır,
oksibenzoy turşusu və bioxinonun sələfidir, C vitamini ilə sinergist təsir göstərir,
antioksidant kimi lipoproteinlərin və lipidlərin peroksid yolu ilə oksidləşməsini
tormozlayır, kapilyyar damar keçiriciliyini və damarların elastikliyini
normallaşdırır.
Farmakokinetikası: Nazik bağırsaqdan sorulur. Orqanizmdə toplanmır və tez
fenol turşularına qədər (oksibenzoy, vanil, pirokatexin) oksidləşir. Sidiklə xaric
olur.
P vitamini çatışmazlığında hialuron turşusu parçalanır, damar keçiriciliyi artır.
Hipervitaminozunda allergik reaksiyalar meydana çıxır.
İstifadəsinə göstəriş - damar keçiriciliyi pozulması, hemorragik diatez, şüa
xəstəliyi, septik endokardit, revmatizm, qlomerulonefrit, hipertoniya, allergik
xəstəliklərdə, trombopenik purpura.
Dərman preparatı kimi rutin, kversetindən istifadə edilir.
A vitamini - retinoidlər qrupunun törəməsidir. A vitaminin daha geniş yayılmış
forması – retinol (A
1
vitamini), retinal (A
2
vitamini) və retinol turşusudur. Retinal
A vitamini mübadiləsində əsas rol oynayır, oksidləşmədə retinol turşusuna,
bərpada retinola çevrilir. Retinol asetatın trans forması tretinoin, sis forması
24
izotretinoindir. Dərman kimi sintetik retinolun trans forması, retinol turşusunun hər
iki forması istifadə edilir. Bitkilərdə A vitamininin provitamini olan karotinlər
formasında rast gəlinir və 2 molekul A vitamini mənbəyi olmaqla, qaraciyərdə və
bağırsaqda karotinazanın təsirindən 2 molekul A vitamininə parçalanır. Karotinlərə
α və β karotin, likopin, lyutein aiddir. β - karotinin aktivliyi digərlərindən 2 dəfə
çoxdur. Qarğıdalı, naringi qabığı və buğdadan alınan kriptoksantin də A vitaminin
provitaminidir. 6 mq β - karotindən 1 mq retinol (6:1), digər karotinoidlərdən 12:1
nisbətində əmələ gəlir. A vitamininin 1 BV - 0,3 mkq retinol, 1,8 mkq karotinə,
1mkq β - karotin - 0,167 mkq retinola uyğundur. Orqanizmə sutkalıq lazım olan
miqdarı kişilərdə 1000 mkq (1mq), qadınlarda 800 - 1000 mkq, hamiləlik dövründə
200 mkq və laktasiya müddəti 400 mkq (əlavə olaraq), uşaqlar üçün yaşdan asılı
olaraq 400 mkq dan 1000 mkq, maksimal 3000 mkq – a qədərdir. İlk dəfə 1909 –
cu
ildə
Stepp
tərəfindən
yağın tərkibində olduğu (boy faktoru)
müəyyənləşdirilmişdir. 1913 – 16 = cı illərdə Mak Kollem və Denis bu maddəni
almış, “faktor A” və ya A vitamini adlandırmışdır. 1930 - cu illərdə kimyəvi
qurluşu müəyyənləşdirilmiş və sintezi həyata keçirilmişdir.
Farmakoloji xüsusiyyəti: Retinol hormon olaraq, retinal - görmə piqmenti
rodopsinin sintezində, retinal turşusu isə epitelizasiyada iştirak edir. Tərkibində
böyük miqdarda doymamış əlaqələr olduğuna görə oksidləşmə - bərpa prosesində
mühüm rol oynayır, qalxanabənzər, böyrəküstü vəz və somatotrop hormonların
relizini artırır, qlikokortikoid, xolesterin, progesteron və preqnanolun sintezində
iştirak edir. Əzələ, qaraciyər, ürəkdə qlükogenin toplanmasını aktivləşdirir, qanın
reoloji
xüsusiyyətlərini
normallaşdırır, immun sisremində interferonun,
immunoqlobulin A - nın, lizosimin sintezini və faqositozu stimulə etməklə
orqanizmin infeksiyaya qarşı dözümlülüyünü artırır, borulu sümüklərin epifizinin
kalsifikasiyasına mane olmaqla, boy artmanı sürətləndirir. İltihab və travmadan
sonra toxumaların bərpasını təmin edir, epitelizasiyanı stimulə edir və epitel
hüceyrələrin tamlığının qorunmasında iştirak edir. Dəri, saç, dırnaqların
vəziyyətini, göz, piy, tər vəzlərinin funksiyasını tənzimləyir, sinir sistemi, skelet
əzələləri, miokard və qaraciyərin trofikasını yaxşılaşdırır, RNT, DNT, zülal və
25
fermentlərin sintezi, eləcə də fosfolipid mübadiləsini tənzimləyir. Gözün torlu
qişası A vitamini ilə zəngindir. İşıq hissi torlu qişada olan rodopsindən
(molekuluna opsin və prostetik qrup vəzifəsi daşıyan retinal daxildir) asılıdır.
Rodopsin görmə sinirinin işıq qıcıqlarını qəbul edən uc aparatıdır, fotokimyəvi
sensibilizator rolu oynayır. A vitamini işığa adaptasiya prosesində mühüm rol
oynayır, çöpcüklərin biosintezində iştirak edir. A vitamini törəmələri orqanizmdə
trans formada, gözün torlu qişasında sis formada olur. A vitaminini
infeksiyaəleyhinə vitamin də adlandırırlar. Antioksidant, antisklerotik təsir edir,
qadınlarda plasenta və embrionun formalaşmasında, kişilərdə isə testesteronun
əmələ gəlməsi və spermatogenezin normallaşmasında iştirak edir.
Farmakokinetikası: Mədə - bağırsaq traktından asan sorulur. Normal sorulması
üçün bağırsaqda lazımi miqdarda öd turşularının və qida rasionunda yağların
olması vacibdir. Daxilə qəbuldan 4 saat sonra qanda maksimum konsentrasiyada
toplanır. Qaraciyər kupfer toxumasında yığılır və hissə - hissə plazmaya keçir.
Qaraciyərdə depolanan A vitamini ehtiyatı orqanizm ücün 5 - 10 aya qədər
yetərlidir. Spesifik qlobulin və prealbumin hesabına daşınır. Hipoproteinemiyada
sidiklə xaric olması artır (normada sidikdə A vitamini olmur). Bağırsaq
möhtəviyyatı ilə orqanizmdən çox az faizi (3 - 4%) xaric olur. Karotin retinola
nisbətən zəif sorulur, onun adsorbsiyası üçün bağırsaqda öd turşusunun olması
vacibdir, karotin öd turşusu təsirindən bağırsaq divarında retinola çevrilir. Karotini
yüksək dozada qəbul etdikdə dəri sarı rəngə boyanir.
A vitamininin çatışmazlığı tədricən baş verir. Hipovitaminozun erkən meydana
çıxan əlamətləri - arıqlama, iştaha pozğunluğu, yorğunluq, qaranlığa
uyğunlaşmanın zəifləməsi, konyuktivit, hemeralopiyadır. Bu halın qarşısı vaxtında
alınmazsa, gözdə üzvi dəyişiklər baş verir - gözün buynuz qişasının quruması –
kseroftalmiya, buynuz qişanın sürətlə nekrozlaşıb dağılması - kseromaliyasiya,
görmənin pozulması (korluğa qədər), spermatogenezin zəifləməsi, dərinin buynuz
təbəqəsinin və selikli qişasının zədələnməsi kimi dəyişikliklər baş verir, epitel
qişanın buynuzlaşması sürətlənir, dəri və selikli qişalar quruyur, qabıqlaşır, epitel
örtüyünün baryer funksiyası, metaplaziya və keratinizasiyası pozulur. Follukulyar
Dostları ilə paylaş: |