Elşən Misir oğlu Nəsibov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
92 -jurnalistlər-ictimai-tədqiqatı həyata keçirdiklərinə və ictimai psixikanı bildiklərinə görə; -təhsil, səhiyyə, elm və digər sahələrin tanınmış nümayəndələri-aidiyatı sahələrdə təcrübələri olduqlarından və s. Ümumiyətlə, parlament ciddiliyi, şəxsi və ictimai həyatında uğuru olan şə xslərin toplaşdığı, mənəvi əxlaqı yüksək olan şəxslərin bir araya gəldiyi bir qurum olmalıdır. Seçki proseslərinin rasional və irrasional (kortəbii) əsasları Çoxlarımıza məlumdur ki, ağıl və məntiqin əsas vəzifəsi dəyərləri müəyyən etməkdən ibarətdir. Dəyərlər, yaxşılar, keyfiyyətlər seçim və təsnifat yolu ilə müəyyən olunur. Ağıl və məntiq səmərəli müqayisədə daha çox öz gücünü göstərir. Dəyərli elementlər tərkibinə görə müəyyən olunur. Məkanda olan zənginlik dəyərləri yaradır. Tərkib zənginliyi və funksional faydalar dəyərləri sübuta yetirir. Həyatın bütün sferaları da dəyərləri seçməklə və dəyərlərdən düzgün və məntiqi əsaslarla istifadə yolu ilə kompleks şəkildə inkişafa məruz qalır. İnkişaf kompleks olaraq dəyərlərin mərkəzi elementlərə çevrilməsindən meydana gəlir. Rasionallıq fəlsəfi anlayş olaraq, məntiqə və ağılauyğun, məqəsədəmüvafiq olmaq mənasını verir. Bu mənada sistemlilik, strukturluluq, məntiqi mexanizmlik, tarazlılıq, harmoniyalılıq, uyğunluq və simmetriyalılıq var. Rasionallıq bir anlayış kimi özündə elə keyfiyyətlilik və dəyərlilik mənasını da verə bilir. Çünki mərkəzdə ağıl və məntiq dayanır. Ağılın yüksək səviyyəsi daha çox dəyərləri, keyfiyyətləri üzərə çıxarır. Əlaqələrin və münasibətlərin rasional əsasları dövlətlərdə, cəmiyyətlərdə, institutlarda, təşkilatlarda formalaşır. Xalqın özünün rasional təfəkkürü dövlətin və cəmiyyətin tərəqqisini təmin edir. Rasionallıq gücü artırdığından dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə geosiyasi gücü də çoxalmış olur. Rasionallığın altında səbrli seçim, dözümlü davranış, ehtiyatlı hərəkətlər də dayanır. Bu istiqamətdə rasionallıq mədəniyyətin yüksəkliyini şərtləndirmiş olur. Rasional cəmiyyətlərdə və dövlətlərdə demokratiyanın bir elmi-məntiqi ə sasları mövcud olur. Ağıllı demokratiya məhz rasional təfəkkürün məhsuludur. Bu əsasda insanlar öz təbii və pozitiv hüquqlarının tərkibi olan ali siyasi hüquqlarını məntiqlə, ağılla müəyyən edirlər. Dövləti təşkil etmək hüququ, hakimiyyəti təşkil etmək hüququ, idarəçilikdə iştirak hüququ, idarəçiliyi təşkil etmək hüququ, idarəetmə qurumlarına seçmək və seçilmək hüququ, vəzifələrə təyinat hüququ, müəyyən məsələlərə səs vermək hüququ məhz ali siyasi hüquqların tərkibini təşkil edən komponentlərdir. Bütün bu proseslərdə hüquqilik, normativ tənzimləmə məhz rasionallıqdır. Rasionallıq siyasi sistemliliyin, bu da özlüyündə sabitliyin əsasıdır. Proseslərin rasional ə sasları o mənaları verir ki, burada hadisələr ardıcıl və sistemli şəkildə məntiqi 93 şə rtləndiricilikilə baş verir. Bu zaman ardıcıl inkişaf prosesləri yaşanır. Rasionallıq şəbəkəsi formalaşır. Deməli, sabit dövlətlər və cəmiyyətlərdə proseslərin sistemli axarı dövlətlərin və cəmiyyətlərin sistemli və sürətli inkişafını təmin edir. Rasionallıqda demokratiya sabit hüquqi və siyasi ə saslarla formalaşır. İ rrasionallıq isə məntiqə əsaslnamayan, elmi qaydalara uyğun olmayan, ağılın və məntiqin qaydalarından “kənara çıxan” və qeyri-sistemli proseslərdən meydana gələn vəziyyətlərdir. İrrasionallıq qeyri-kafilik və qeyri-yetişkənlikdir. Burada kəmiyyət ola bilir ki, keyfiyyəti üstələyir. Hətta ardıcıllığın pozulmasından xaotiklik meydna gəlir. Seçki prosesləri də rasional və irrasional xarakterə malik olur. Rasional seçki o deməkdir ki, bütün proseslər qanunuvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq təşkil olunur və tənzimlənir. Hüquq normalarına əməl edilməklə seçkinin həyata keçirilməsi özlüyündə rasionallığı meydana gətirir. Proseslərin təşkilində sistemlilik mövcud olur. Səsvermə və namizədlərin müəyyən olunması prosesləri də rasional olur. Namizədlərin müəyyən olunmasında rasional yanaşma əsasdır. Bu, o deməkdir ki, namizəd seçimi ağıllı, düşünülmüş olmalıdır. Namizədin özünün rasional tələblərə cavab verməsi ilkin şərtdir. O, ağıllı, savadlı, məntiqli, nizam-intizamlı olmalıdır. Ə məlləri ilə cəmiyyətə və dövlətə faydalar gətirən olmalıdır. Güclü dövlətlərdə, sabit və inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə seçki prosesləri müqayisədə daha da rasional olur. Çünki belə cəmiyyətlərdə fərdin namizədin müstəqil dəyərləndirməsi halları yaşanır. Fərd özünün namizəd seçimində müstəqil olur və özü obyektinin qabiliyyətini müstəqil müəyyən edə bilir. İ rrasional, ənənəvi cəmiyyətlərdə, eləcə də infantil (qüsurlu, qeyri-yetişkən) cəmiyyətlərdə isə proseslər daha çox irrasionallığı (kortəbiiliyi) ilə fərqlənir. Namizədin seçimində ailənin digər hüquqlu üzvləri üçün ailə başçılarının seçimi, tayfa ağsaqqallarının seçimi önəm kəsb edir. Seçki proseslərində məişət xarakteri və məişət adətləri önə gəlmiş olur və şərtləndiriciliyi yaradır. Kasıb və qeyri-müstəqil, məişət, sosial və siyasi krietriyalarına görə asılılığın ifrat formasının mövcud olduğu cəmiyyətlər üçün irrasional proseslər xarakterikdir. Kortəbii seçki zamanı namizədin təsadüfiliyi meydana gəlir. Kütlənin kortəbii seçimi sonradan onların siyasi faydalanmamalarıan səbəb olur. Qeyri- rasional kriteriyalara, tələblərə görə seçim yalnışlıq yaradır və seçilmiş namizədin təmsilçilik keyfiyyətlərini yerinə yetirə bilməməsinə səbəb olur. İ rrasional seçki prosesləri öz mahiyyətinə görə şou xarakteri kəsb edə bilir. Təbliğat və təşviqat seçiciləri ilkin təəssüratda ruhlandıra bilir. Sonradan isə dəyərli təmsilçilik ortaya çıxmır. Bundan daha çox seçici əziyyət çəkir; çünki siyasi hakimiyyətdə öz nümayəndəsi ilə layiqincə iştirak edə bilmir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|