Elşən Misir oğlu Nəsibov
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
78
Azərbaycanın mövcud durumdakı geosiyasətinin formasına iki aspektdən yanaşmaq olar: birincisi, Azərbaycanın özünün sərhədlərindən kənar məkanlar və məkanlardakı strukturlar üzrə geosiyasi maraq dairəsi - buraya ölkənin regionda və regiondan kənarda formalaşdırdığı geosiyasi məkanlar aiddir. Məkanlardakı geosiyasi vasitələr və onların imkanları dövlətlərin geostrateji maraq sferalarını təşkil edir. Azərbaycanın tranzit mövqeyi və transmilli korporasiyası (SOCAR) bu istiqamətdə makro təsirlər etməkdədir. Regional enerji layihələri də geosiyasətin makro formasını yaradan elementlər kimi əhəmiyyət kəsb edir; ikincisi, Azərbaycan üzərində formalaşan geosiyasət. Buraya isə Azərbaycana diqqət göstərən kənar ölkələrin strateji maraqları aid olur. Strateji maraqlara iqtisadi, mədəni, hərbi sahələr aid olunur. Əgər biz regional geosiyasi məkanı xarici ölkələrin maraq istiqamətləri üzrə xəyali olaraq dairələrə alsaq, onda belə qənatə gələ bilərik ki, Azərbaycan xarici ölkələrin dairələrində öz dairəsini böyütmək siyasətini həyata keçirir. Bu böyüyən dairə də öz növbəsində xarici dairələrin kəskin şəkildə toqquşmasının və ölkəni tamamilə əhatə etməsinin qarşısını alır. Ölkənin geosiyasi nüvəsi xarici ölkələrin periferik geosiyasətinə qarşı sanki bir sipər rolunu oynayır. Buradan da ölkənin regional təhlükəsizliyinin təmin olunması məsələləri müəyyən qədər həll olunmuş olur. Hər iki istiqamət Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini və statusunu müəyyən edir. Deməli, geosiyasi mövqe və geosiyasi status ölkənin regional geosiyasətini formalaşdıran istiqamətlərdəndir. Azərbaycan dövləti bu iki xüsusiyyət, iki istiqamət arasında müəyyən bir mövqe tutur. Azərbaycan özünün geosiyasi mövqeyindən dövlətin regionda və regiondan kənarda geclənməsinə zəmin hazırlamış olur. Azərbaycan üzərində formalaşan geosiyasi maraqlar və Azərbaycanın özünün formalaşdırdığı maraqlar qarşılıqlı olaraq dövlətin geosiyasi baxımdan möhkəmlənməsinə xidmət edir. Bu iki güc istiqamətindən istifadə edən ölkə regionda tarazlı
həyata keçirə bilir və iki istiqamətin rəvan bağlayıcılığını meydana gətirir. Geosiyasətin bu xarakterindən milli maraqlar daha yaxşı səviyyədə təmin oluna bilir. Azərbaycanın özünün geosiyasəti ilə ölkə üzərində formalaşan geosiyasət birlikdə dövlətin regional gücünün formalaşmasına təsirlər edir. Azərbaycan regional layihələri həyata keçirməklə özünün beynəlxalq statusunu möhkəmlədir. Eləcə də bu beynəlxalq statusdan istifadə edərək üzərində formalaşan geosiyasi gücün (xarici geosiyasət sisteminin) dövlətin tam şəkildə daxili işlərinə qarışmasının qarşısını alır. Azərbaycanın özünün geosiyasəti xarici geosiyasətin təsirlərini minimuma endirmək iqtidarında olur.
Azərbaycanın geosiyasəti (özünün və xarici ölkələrin) cəlbetmə və cəzbetmə istiqaməti üzrə formalaşır. Öz resurslarını başqa məkanlarda hərəkət etdirir, başqa məkanlarda təsir imkanları qazanır və əks dövlətin təsirlərini öz
79
məkanında azaldır. Digər tərəfdən də başqa dövlətlərə təsir olaraq (resurslardan təsir elementləri kimi yararlanır) öz ərazisini onlar üçün açıq elan edir. Azərbaycanın açıq qapılar siyasəti dövlətin geosiyasətini möhkəmlədir. Məlumdur ki, Azərbaycanın geosiyasətini formalaşdıran əsas faktor onun makro milli sərvətləridir. Bu sərvətlər hesabına həm xarici ölkələrin maraqlarını formalaşdırır, həm də öz resurslarını reallaşdırır. Azərbaycanın geosiyasi sistemini meydana gətirən elementlər tək iqtisadi sərvətlər deyil, həm də digər amillər də burada aktiv iştirak edə bilir: coğrafi mövqe, əhalinin elmi-mədəni potensialı, dinə rasional baxışlar, müxtəlif dinlər arasında barışıq mövqe tutmaq, rasional (dünyəvi) dövlət siyasəti və s. Azərbaycanın da iştirak etdiyi geosiyasi regionları (məkanları) bu kimi istiqamətlər üzrə təsnif etmək olar:
-postsovet geosiyasi məkanı, o cümlədən Xəzər regionunun Mərkəzi Asiya geosiyasi məkanı; -Xəzər regionu daxilində Qafqaz geosiyasi məkanı-buraya Şimali Qafqazı da aid etmək olar; -Qara dəniz-Xəzər regionu geosiyasi məkanı; -Avro-Asiya geosiyasi məkanı; -Xəzər dənizi-Aralıq dənizi-Qara dəniz birləşmiş “dairəvi” geosiyasi məkan; -Şimal-Cənub geosiyasi qovşaq məkanı -buraya Ərəb dünyası ilə Slavyan dünyası, həmçinin Türk dünyası ilə Rus-Slavyan dünyası arasındakı birləşdirici məkan aiddir; -Türk dünyası arasında –Mərkəzi Asiya ilə Anadolu Türkləri arasında- birləşdirici geosiyasi məkan; -Rusiya və Türkiyəni, eləcə də İran və Rusiyanı birləşdirən və sözügedən dövlətlərin maraqlarını uzlaşdıran bir məkan; -Türkiyə və İranı birləşdirə biləcək bir məkan, məsələn, bu istiqamətdə İranda yaşayan çoxmilyonluq Azəri türklərindən dayaq elementi kimi istifadə oluna bilər.
Türkiyə və
İranın gələcəkdə “Avrasiya” ittifaqına inteqrasiyalarında mühüm rola malik ola biləcək geosiyasi məkan; -Cənubi Qafqaz-Rusiya tranzit geosiyasi məkanı; -Dinlərarası qovşağı yaradan və müxtəlif sivilizasiyalar malik olan xalqları birləşdirən bir məkan. Azərbaycan özünün geosiyasi mövqeyindən barışdırıcı rol oynaya bilir və eləcə də müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətimək imkanlarına malikdir. Məsələn, dinlərarası dialoq uğurla təşkil olunur, Bakıda Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi fəaliyyətdədir. Beynəlxalq Humanitar Forumların və digər tədbirlərin mərkəzlərindən biri rolunu oynaya bilir.
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|