Elşən Misir oğlu Nəsibov
Rusiyanın XXII-XXIII əsrlərdə müxtəlif dövlətlərə parçalanma
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rusiyanın XXII-XXIII əsrlərdə müxtəlif dövlətlərə parçalanma ehtimalı
88
ehtimalı
Əhali və onun maraq amili dövlətin yaranmasında və parçalanmasında, dağılmasında ilkin şərtdir. Sabitlik həm maraqdan yaranır, həm də maraqdan pozulur. Bir dövlətin güclənməsində əhalinin çoxluğu və ərazinin böyüklüyü amili önəm kəsb edir və demək olar ki, əsas faktorlardandır. İqtisadi, siyasi, hərbi sistemlərin mütəşəkkilliyi də gücün yaranmasında mühüm vəziyyətdir. Dövlət mövcud resurslar və resurslar üzərində tətbiq olunan təsirlərdən həm möhkəmlənir, həm də parçalanır, mərkəzi hissələr ətraflardan ayrılır. Əhalinin həddən artıq artması və ərazinin olduğu şəkildə qalması, əhali və ərazi arasında disbalansın yaranması idarəetməni çətinləşdirir. Buna görə də böyük çəkiləri olan bir neçə mərkəzdən ibarət idarəetmə şəbəkəsi meydana gəlir. Əhlinin çoxluğu amili, bu amilin məkanı şərti olaraq üstələməsi insan hüquqlarının məhdudlaşmasına səbəb olur. Bu baxımdan da qeyd edə bilərik ki, Çin və Hindistanda insan hüquqları əhali çoxluğu faktoruna görə (Çində əhali əsasən ölkə Şərqində cəmləşir, Hindistanda isə əhali mərkəz, qərb, şərq və cənuba doğru məskunlaşmışdır. Ölkənin iri sənaye və çoxmmilyonluq əhalisi olan şəhərləri bu əraziləri əhatə edir) məhdudlaşmaqdadır. Bu ölkələrdən kasıbçılıq mövcuddur və əmək resursları məkan üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır. Bu da təbii coğrafi-siyasi amillərlə əlaqəlidir. Baxmayaraq ki, Çin dünyada iqtisadi göstəricisinə görə ikinci yerdə qərarlaşır, ancaq adambaşına düşən ümumdaxili məhsul istehsalı göstəricilərinə görə geridə qalır.
belə bir göstərici var ki, Çində kasıbçılıq səviyyəsi 1984-cü ildə 69,4 faiz olmuşdursa, 2011-ci ildə bu göstərici 6,3 faizə enmişdir. Bu göstərici 2005-ci ilin beynəlxalq göstəricilərinə görə nəzərə alınmışdır. Həmin göstəriciyə əsasən, əhalinin gündə 1,25 ABŞ dollarından az məbləğdə qazanc əldə etməsi kasıbçılıq hesab olunub. 1 2014-сü ilin oktyabr ayında ilk dəfə rəsmi olaraq Çində “kasıbçılığın səviyyəsinin aşağı salınması günü” elan olunmuşdur. 2013-cü ildə kənd təsərrüfatında kasıbların sayı 16,5 milyon nəfərə endirilmişdir. Lakin buna baxmayaraq, 2014-cü ilin məlumatına görə Çində hələ 82,4 milyon nəfər vətəndaş kasıb səviyyəsində yaşayır. 2
Qeyd: belə bir göstərici var ki, şəhərlilərin sayına görə dünyada birinci yerdə Çin, ikinci yerdə isə Hindistan qərarlaşır. Hindistanda da urbanizasiya prosesləri (30 faiz)sürətlə gedir. Aqrar-sənaye ölkəsidir. Hindistan təbii ehtiyatlarla zəngindir. Məsələn, dünya dəmir filizi ehtiyatlarının 25%-ə qədəri, marqans filiz istehsalının 15% faizi, slyudanın 60% bu dövlətin payına düşür. 3
1 Мировой Атлас Данных. Китай-Уровень бедности. konema.ru/atlas/Китай/Уровень-бедности-по-национальному-порогу-бедности 2 Вести Экономика. Как првильно сосчитатъ бедных китайцев? 27.10.2014. www.vestifinance.ru/articles/48697/print 3 Hindistan Respublikası. www.coqrafiya.info/2014/11/hindistan-respublikasi.html 89
Düzdür, son dövrlərdə Hindistanda iqtisadi göstəricilər artmışdır. Ölkədə
kasıbçılığın səviyyəsi 2009-2010-cu ildə 29,8 faizə enmiş, kənd təsərrüfatında isə 2004-2005-ci illərlə 2010-cu il arasında 42 faizdən 24 faizə enmişdir. 1
Ölkədə kasıbçılığın səviyyəsi 2011-ci ildə 21,9 faiz təşkil etmişdir. Statistika qeyd edir ki, Hindistanda kasıbçılıq 1993-cü ildə 45,3 faiz, 2004-də 37,2 faiz, 2009-da 29,8 faiz olmuşdur. 2
Bu gün Rusiya (ABŞ-dan sonra) dünyanın ikinci miqrasiya mərkəzinə çevrilmişdir. Rusiyaya keçmiş SSRİ respublikaları ilə yanaşı, Çin, Vyetnam, Əfqanıstan və Türkiyədən də miqrantlar daxil olmaqdadır. Rəsmi statistik məlumatlara görə, 2013-cü ildə Rusiyaya 4,5 milyon nəfərə qədər miqrant daxil olmuş, onlardan təqribən 4, 2 milyon nəfəri ölkəni tərk etmişdir. Miqrasiya artımı təxminən üç yüz min nəfər təşkil etmişdir. 3
Məlumdur ki, Rusiya dünyada ən böyük əraziyə malik olan dövlətdir. Rusiya ərazisi inzibati-idarəçilik baxımından vilayətlərə (46 ədəd), respublikalara (22 respublika), muxtar dairələrə (4 ədəd), əyalətlərə (9 ədəd), muxtar vilayətə (1 ədəd) və federal əhəmiyyətli şəhərlərə (3 ədəd) bölünür. Rusiya inzibati baxımdan həmçinin 9 federal dairəyə bölünür, hansılar ki, digər subyektlər onun içərisində cəmləşir. Federal dairələrə prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsi rəhbərlik edir. Bu baxımdan da Rusiya ərazisində 85 ədəd bərabərhüquqlu subyekt var. Rusiya əhalisinin çoxunu (80 faizdən çoxunu) ruslar təşkil edir. Belə bir rəqəm də var ki, dünyada əkilə bilən torpaqların 10 faizi Rusiya ərazisində yerləşir. Ölkə ərazisinin 70 faizindən çoxunu düzənliklər və ovalıqlar təşkil edir. Ölkə dünyanın su cəhətdən təmin olunmuş ən böyük dövlətlərindən biridir. Rusiya ərazisinin 12,4 faizi üst qat sulardan ibarətdir. Dünya qara torpağının 50 faizi bu ölkə ərazisində yerləşir. Dünyanın məhsuldar torpaqlarının 9 faizi Rusiya ərazisindədir. Dünyada taxıl, neft və qaz, eləcə də meşə sənayesi, dəmir filizi istehsalında Rusiya mühüm yerləri tutur. Rusiya ərazisi 11 nəhəng iqtisadi rayona bolünür: Şimal-Qərb, Şimal, Mərkəz, Volqa-Vyat, Mərkəz-Qaratorpaq, Volqaətrafı, Şimali Qafqaz, Ural, Qərbi Sibir, Şərqi-Sibir və Uzaq Şərq. Göstəricilərə əsasən, belə qəbul etmək olar ki, Rusiya ərazisi hələ yüksək səviyyədə mənimənilməmişdir. Ölkə əhalisi də ərazi üzrə qeyri-bərabər məskunlaşmışdır. Təqribən 145 milyon nəfərdən ibarət olan əhalinin çox hissəsi Uraldan qərbdə (Rusiyanın Avropa hissəsində) və Uraldan cənub- şərqdə məskunlaşmışdır. O da qeyd olunur ki, Rusiyanın bir çox ərazisi (Şərqi
1 Доля бедняков в Индии упала ниже трети всего населения. www.lenta.ru/news/2012/03/19poor/ 2 Мировой Атлас Данных. Индия-Уровень бедности. konema.ru/atlas/Индия/Уровень-бедности-по-национальному-порогу-бедности 3 Федеральная служба государственной статистики. Численность и миграция населения Российской Федерации в 2013 году. www.gks/bgd/regl/b14_107/Main.htm Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|