14
Beynəlxalq
münasibətlərin
sosioloji
xüsusiyyətləri
beynəlxalq
münasibətlərdə iştirak edən dövlətlərin həm etnik, həm də maddi amillərinə
əsaslanır.
Beynəlxalq münasibətlərin sosiologiyası beynəlxalq münasibətlərdə
böyük və kiçik dövlətlərin sosial maraqları aspektindən öyrənir. Burada hesab
etmək olar ki, xalqlararası, cəmiyyətlərarası əlaqələr obyekt rolunu oynayır.
Xalq diplomatiyasının özü də beynəlxalq münasaibətlərin psixoloji və
sosioloji baxımından öyrənilməsində obyekt rolunu oynaya bilir.
Şə
xsiyyət və onun cəmiyyətdə rolu
Şəxsiyyət öz daxilində tərkib elementlərlə zəngin olan strukturu yaratmaq
amilidir. Şəxsiyyət tərkibi zəngin olan bir anlayışdır, dərketmədir. Şəxsiyyət
bioloji amillərlə ətraf elementlərin vəhdətindən meydana gələn və bu
baxımdan da yüksək insani keyfiyyətləri özündə əks etdirən bir vasitədir,
məcmudur, ümumiləşdirici kriteriyadır. Şəxsiyyət məkanda formalaşır və bu
baxımdan da məkanın elementlərindən, axın cərəyanlarından faydalanır.
Şəxsiyyəti enerjiyaradan elementlər təqdim etməklə ailə, cəmiyyət və dövlət
yetişdirir. Şəxsiyyətlər də bu sahələrin yüksələn xətlə inkişafına təsirlər edirlər.
Şəxsiyyət amili müsbət mənalar kəsb edən insanlarda olur. Şəxsiyyət
cəmiyyətin nüfuzlu göstəricisidir. Müqayisədə digərlərinə təsir edən
təbəqəsidir. Şəxsiyyətdə subyektin, tərəfin nisbətən zəngin elementlərlə təmin
olunması amili var. Daxili zəngin olan şəxs, fərd öz mövcudluğu və əməli ilə
şəxsiyyətə çevrilir. Şəxsiyyət cəmiyyətdə və dövlətdə, əlaqələr və münasibətlər
strukturunda insanların özünü aparmaq kriteriyasıdır. Şəxsiyyət bir statusdur
və daima insanları müşayiət edir. Şəxsiyyət amili insanı sistemli və ahəngli
həyata bağlayır.
Məlumdur ki, insanlar cəmiyyətdə və dövlətdə məskunlaşırlar. Hər iki
qurumda müxtəlif tərkibli proseslər həyata keçirilir. Bu proseslər insanların
iradələri ilə təmin olunur. Güclü insanlar prosesləri yönləndirə bilirlər. Məhz
bu insanlara olan inam və etibar kriteriyası həmin insanları şəxsiyyətə çevirir.
Şəxslər də şəxsiyyət kimi öz əməlləri ilə özlərini sübuta yetirirlər. Şəxsiyyətlər
cəmiyyətdə kreativ funksiya daşıyırlar. Bu baxımda da şəxsiyyəti yüksək olan
insanlar daha mədəni və intellektual, yəni zəkalı olurlar. Şəxsiyyət kimi
formalaşmanın əsas yolu ailədən, məişətdən, cəmiyyətdən və dövlətdən keçir.
Cəmiyyət və dövlət insanın psixi-sosial varlığının əsaslarını təşkil edir.
Çünki insanlar məhz bu qurumlarda maddi-mənəvi keyifiyyətlər əldə edirlər.
Hər iki qurum insan daxilindən gələn təbii bir dəyərdir. İnsanlar daxili aləmləri
ilə dövlət və cəmiyyətlərini vəhdətləşdirirər. İnsanlar həm də xarici aləmləri ilə
cəmiyyət və dövlət fəlsəfəsini formalaşdırırlar. İnsanların şəxsi kriteriyaları
cəmiyyətdə formalaşır. Dövlət hakimiyyətində təmsil olunma şəxsin əxlaqını
15
yaradır. Şəxsiyyət dövlət, cəmiyyət, xalq və insan vəhdətini meydana gətirir.
Şəxs dövlətdə və cəmiyyətdə öz əməli ilə şəxsiyyətə çevrilir. Fəaliyyətin
sistemli xarakter kəsb etməsi və insan xüsusiyyətləri məhz şəxsiyyətin
formalaşmasına təsirlər edir. Şəxsiyyətlərin yetişməsi siyasət və cəmiyyət
institutlarında formalaşır. Belə mərkəzlər sistemli norma və qaydaları özündə
ehtiva edir. Bu baxımdan da insanın əməlləri də normalara və qaydalara
salınır. İnsan əxlaqı məişət, cəmiyyət və dövlət fəlsəfi vəhdətini meydana
gətirir.
Şəxsiyyət fərdin zəngin statusunu, ictimai mövqeyini və cəmiyyətdəki
nüfuzunu müəyyən edən mərkəzləşdirici kriteriyadır. Şəxsiyətlər biliklərlə
zəngin olurlar və proseslərdən aydın nəticələr çıxarmaq qabiliyyətini özündə
cəmləşdirirlər.
Şə
xsiyyəti yetişdirən kriteriyalar (şəxsiyyətin xarakteri)
Şəxsiyyəti yetişdirən kriteriyalar ailədə, cəmiyyətdə və dövlətdə çoxluq
təşkil edir. Şəxsiyyətin yetişməsi proseslərini oyadıcız, ayıldıcı və bu
baxımdan da enerjiverici elementlərin qəbulu məsələsi zəruri edir. Şəxs ilk
növbədə anadan taraz və enerjili dünyaya gəlir. Sonra isə ətrafdan enerji
toplayır. Bununla yanaşı, ətrafa enerji verir və digərləri də bu enerjidən
faydalanırlar. Bu istiqamətdə şəxs enerjili olur və şəxsiyyət kimi ətrafdakı
prosesləri tənzimləyə və axar verə bilir. Burada təbii əqli nəticə və olan
şeylərin obrazlanması halları önəm kəsb edir. Şəxsiyyəti yetişdirən
kriteriyalara təbii amillərdən tutmuş insan yaradıcılığı və quruculuğu aid olur.
Bu vasitələr obrazlanma yaradır. Bu aspektdə şəxsiyyətin yetişməsi prosesləri
mərkəzə yönələn, yəni insanlara doğru yönələn və mərkəzdən ayrılan xarakterə
malik olur. Obrazlanma insan düşüncələrində əks olunur. Bu aspektə ailə
tərbiyəsi, məktəb həyatı və iş yerləri, cəmiyyət və dövlət mərkəzləri
şəxsiyyətin yetişməsi üçün elementlər müəyyən edən məkan rolunu oynayır.
Şəxsiyyət zaman-zaman cəmiyyətdə və dövlətdə, ailədə baş verən proseslərdən
bəhrələnərək yetişir. Şəxsiyyətin yetişməsində sistemli qaydada biliklərin əldə
olunması önəm kəsb edir Biliklər insan təfəkkürünün ard-arda aydınlaşmasına
gətirib çıxarır. Bu baxımdan da ardıcıl qəbul edilən informasiyalar şəxsiyyətin
formalaşmasına səbəb olur. Müdrik insanlar daha çox şəxsiyyətli olurlar.
Şəxsiyyətli insanlar ətrafa-digər insanlara təsir edən şəxslər olurlar. Bu
baxımdan insanın hətta xarici görünüşü, fizioloji strukturu da önəm kəsb edir
Şəxsiyyət etika və estetikanın vəhdətində meydana gəlir. Şəxsiyyət öz daxilini
fəaliyyəti ilə uyğunlaşdırır və bu baxımdan da daxili aləmi ilə yanaşı, əməli də
sistemləşir, pozitiv mənalar alır. Şəxsiyyətin yetişməsində kənar sistemli
qüvvələr də mühüm rol oynayır. Şəxsiyyət müqayisədə yetişir. Nəticələr