ElşƏn miSİr oğlu nəSİbov
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
125 vətəndaşların, xalqın və insanların ali hüquqlarının tərkibindən ibarət olur. Dövlət hüququnun dərin fəlsəfi mənası onun aksioloji və epistemoloji əsaslarını formalaşdırmış olur. Dövlət hüququnun aksioloji mənası dedikdə, ilk növbədə bu anlayışa dəyərlilik aspektindən yanaşmanı meydana gətirir. Aksioloji əsaslar dövlətin konstitusiya hüququnun dəyərlərdən ibarət olmasında müəyyən olunur. Dövlətin cəmiyyəti tənzimləməsinin fəlsəfi-hüquqi əsasları da dəyərlərin bazasında dayanır. Epistemologiya dövlət hüququnun gerçəkliyində və real məzmununda öz əksini tapmış olur. ƏLAVƏ: İnsan hüquqları anlayışı üzrə elmi-tədqiqatın əsasları Belə bir sual ətrafında fikir qurmaq olar: elm nədir?-bu suala elmin vəzifə və funksiyalarını, təyinatını, məqsədini aşağıdakı qaydada ümumiləşdirilmələrlə cavab vermək mümkündür. Elmin vəzifə və funksiyaları çox genişdir və əhatəlidir. Elmin vəzifə və funksiyaları sonsuz ucalığı özündə əks etdirən çoxmərtəbəlidir. Hər bir mərtəbədə nəticələr əldə olunur. Bu mərtəbələr içərisində də tərkib istiqamətlər və elementlər çoxdur. Başlanğıclar və sonluqlar çoxdur. Elm mərtəbələrdə (burada müxtəlif fiqur alan mərtəbələr ola bilər) başlanğıclar və sonluqlar vəhdətindən meydana gəlir. Başlanğıclarda və sonluqlarda məqsədlər cəmləşir. Elm-vəzifə, funksiya, məqsədlərdən ibarət olan bir bütövdür. Mərtəbələr bütövlükdür, zəngin bütövlükdür, bu baxımdan da fəlsəfi məzmunludur. Elm burada fəlsəfəyə xidmət edir. Hər bir struktur tamamlaması konseptuallıq baxımdan fəlsəfi mahiyyət kəsb edir. Elm müxtəlif müstəvilərdə və məkanlarda fəlsəfəni yaradır. Elm həm də vahidi tərkiblərə bölür və bir sistemin tərkibini digər sistemlə əlaqələndirir. Elm sayəsində bir müstəviyə müxtəlif bucaq- lardan, müxtəlif istiqamətlərdən yanaşmalar edilir. Burada hər 126 hesablama, həmç hərəkət, quruluş, həm də tərkib maddə mühüm rol oynayır. İstifadə əsasları da başqa bir elmi istiqamətləri meydana gətirir. Elmi yanaşma sistemlər arasında zərrəciklərin istifadəsini meydana gətirir. Mərtəbələrin başlanğıcı və nisbi sonları arasında olan məkanda mövcud olan elementlərin bağlayıcılıq xüsusiyyətləri müəyyən edilir. Bağlaytıcılıq həm keçidləri meydana gətirir, həm də fərqlilikləri, oxşarlıqları yaradır. Burada müxtəlif ölçülü elementlər arasında seçim qrupları yaranır. Elementlər arasında olan əlaqələr müxtəlif bucaqlarda fərqli yarımstrukturları meydana gətirir. Bu baxımdan da bir şərti bütövün tərkibi çoxlu sayda müxtəlif ölçülü və müxtəlif məkanlı bütövlərdən ibarət olur. Elmdə subyektiv analizlər və sintezlər həyata keçirmək mümkündür. Hər hansı bir yenilik bir nəticədir. Yeniliyin əldə olunması müxtəlif istiqamətlərdən ortaya çıxır. Hər bir yeni istiqamət bir yenilikdir və əldə edilən nəticələr də yeniliklərdən ibarət olur. Bu baxımdan da elmi yeniliklər müəyyən istiqamətlərin sonluğundan, nəticələrindən başlayır, eləcə də müəyyən bir başlanğıc koordinatından meydana gəlir. Elmdə hər bir cərəyan bir təlim rolunu oynayır. Elmdə cərəyanlar çoxdur və bu baxımdan da istiqamətlər də çoxluq təşkil edir. Elm müstəvidə mənfi və müsbət cəhətləri aşkarlayır. Faydalılığın dərəcəsini müəyyən edir. Elmin vəzifə və funksiyaları baxımından mahiyyəti: -elm obyekt və obyektlər üzərində çoxtərəfli araşdırma istiqamətlərini özündə əks etdirən bir vasitədir; -elm araşdırma üsullarını və araşdırma vasitələrini özündə cəmləşdirən bir vasitədir; -elm yeni araşdırma istiqamətlərini özündə cəmləşdirən bir vasitədir, istiqamətdir, bütövdür; -elm nəticələrdən yeni nəticələrin əldə olunmasını və nəticələrin şaxələnməsini təmin edən bir vasitədir; 127 -elm ayrı-ayrı sahələr üzrə meydana gələn biliklər sistemidir; -elm ayrı-yarı sahələr üzrə formalaşmış sistemli məlumatlar toplusudur; -elm bir formula və modeldir ki, ondan gələcək istiqamətlər üçün istifadə olunur; -elm məqsədlərə çatmaq üçün sistemli məlumatlar toplusudur; -elm hədəfləri müəyyən etmək üçün müəyyən bilikləri özündə əks etdirən sistemli istiqamətlərdən ibarət olan strukturdur; -elm fəaliyyətə və maraqlara, tətbiq sahələrinə müvafiq olaraq sahələrdən ibarət olan bir vasitədir; -elm fəlsəfi obyektin tərkibini parçalayan bir vasitədir; -elm təsirlər və tətbiqlər üsullarını və vasitələrini müəyyən edən və əldə olunmuş nəticələrin istifadəsi üsullarını və yenidən tətbiqini müəyyən edən vasitədir; -elm vahidi tərkibə parçalayan bir vasitədir və tərkiblərin müxtəlif məkan və sistemlərdə istifadəsini təmin edəndir və s. Elmi -tədqiqatın obyekti mövcud olur. Obyekt mövzunu (predmeti) müəyyən edir. Obyekt parçalanır (bu parçalanma həm fikirlərdə, həm də prakltiki əməllərdə mövcud olur) və siqnallar şəkilində məntiqi üsullarla baş beyində əks olunur. Beyin siqnalları qəbul edir, sistemləşdirir, sistem şəkilində əldə etdiyi siqnalları tərkib hissələrə parçalayır və nəticələr əldə edilir. Bundan da dərketmə meydana gəlir. Dərketmə həm də beyinin konstruktiv funksiyası ilə yerinə yetirilir. İctimai-siyasi sahələrdə elmi-tədqiqatın obyekti həm mövcud hadisələrin tərkib hissələrindən ibarət olur, həm də analizlər yolu ilə gələcək hadisələrin məzmunundan ibarət olur. Birinci məsələdə, istiqamətdə baş verən hadisələrin tərkibi müəyyən olunur, ikinci məsələdə isə proqnozlaşdırma həyata keçirilir. Gələcək hadisələrin ümumi və xüsusi istiqamətləri müəyyən edilir. Proqnozlaşdırma proseslərində tərkiblər Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|