ElşƏn miSİr oğlu nəSİbov
Yüklə 309,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Qeyd: elmi yanaşmalara əsasən
44 olmaqla, əxlaq, metafizika, din və estetikaya bağlıdır. 2 ) Hüquq- ların aksioloji baxımdan öyrənilməsində əsas məqsəd hüquqların dəyər tərkibinin araşdırılmasından ibarətdir. Hüquq normaları cümlələrdə və ifadələrdə əks olunur. Buradan da nəzəri əsasları meydana gəlmiş olur. Hüquqla biliklərin formal bərabərliyi ortaya çıxır. Hüquq dəyərlərinin öyrənilməsi hüquq normalarının mahiyyətinin aşkarlanması mənasını verir. Aksiologiya elmi- metodoloji bir sistemdir. Sistemli öyrənmədir. Hüquq universal və məxsusi anlayışlardan ibarətdir. Deməli, hüquq anlayışlarına dəyərlər vermək hüququn universal və məxsusi dəyər əsaslarını, universal və məxsusi dəyərlərini meydana gətirmiş olur. (Qeyd: elmi yanaşmalara əsasən, hüququn aksiologiyası –hüquqi dəyərlər haqqında, qanunun hüquqi əhəmiyyəti (pozitiv hüqu- qun) və dövlətin əhəmiyyəti haqqında təlimdir. 3 Bir çox hallarda leqistik (qanuni) dəyər anlayışından da istifadə olunur. Hüquq fəlsəfəsində -hüququn ontologiyası(hüququn mövcudluğu haqqında təlim), hüququn qnoseologiyası (hüququn dərk olun- ması haqqında təlim), leqistik ontologiya (hüququn normativ- hüquqi səndələrdə əks olunması haqqında təlim), leqistik qnoseologiya (bu təlimə görə hüquq haqqında biliklər dövlətin rəsmi bəyanatında əks olunur), libertar-hüquqi ontologiya (bu yanaşmaya görə hüququn mövcudluğu hüquqi əhəmiyyət kəsb edən qanunların mövcudluğu ilə eynilik təşkil edir. Burada obyektiv hüquqi mövcudluğu əks etdirən pozitiv-hüquqi hadi- sələr, formal bərabərliklər mövcuddur. 1 Daha bir elmi izaha əsasən, hüquqi aksiologiya (legal axiology) hüquq fəlsəfəsinin bir qolu olandan bəri –hansı ki, hüquqi dəyərlər problemini nəzərdən keçirir və hüquqi model yaradacaq dəyərləri izah edir. Aksiologiyanın mövcudluğu ona görə əhəmiyyətlidir ki, hüquq 2 Axiology.www.yourdictionary.com/axiology 3 Предмет и проблем юридической аксиологии.www.centrlaw.ru/publikacii/page35/page37/index.html. 1 Правовая аксиология. Список терминов. web-local.rudn.ru/web- local/uem/ido/fil_p/gloss.htm#Gloss_5 45 sistemi daxilində dəyərlərin rolunu əks etdirir. Cəmiyyət dəyərlərinin formasiyası (quruluşu) hüquq sisteminin layihəsini müəyyən edir 2 ) . Hüquq həm də gerçəkliklərdən və həqiqətlərdən ibarətdir. Hüquq realdır, reallıq gerçəklikdir. Deməli, həqiqət elə reallıqdadır və hüquqlardadır. Hüquqların epistemoloji baxım- dan öyrənilməsi də mümkündür. (Qeyd: epistemologiya – yun.episteme-bilik, logos-təlim-fəlsəfi-metodoloji bir fənndir, hansıda ki, biliklərin quruluşu, funksiya və inkişafı öyrənilir. Burada epistemolgiya qnoseologiya ilə eyniləşir. Fərq də mövcuddur. Qnoseologiya “subyekt-obyekt”, epistemologiya isə “obyekt-bilik” (biliyin obyektiv strukturu) aspektindən yanaşma edir və bilik obyekt kimi götürülür. Epistemologiyanın əsas problemləri: bilik necə qurulub?, elmi-nəzəri və praktiki fəaliyyətdə biliyin obyektivləşməsi və mexanizasiyası prob- lemləri nələrdən ibarətdir?, biliklərin hansı tipləri mövcuddur?, “həyatın”, biliklərin dəyişməsi və inkişafı üzrə hansı ümumi qanunları mövcuddur? Burada obyekt ideal və real əsaslara malik olur 1 .) Hüquqların təbiiliyi, qnoseoloji və ontoloji əsasları onun epistemoloji bazasını meydana gətirmiş olur. İnsan təbii, real və gerçək bir məxluqdur. Buna görə də hüquqi biliklər həqiqdir. Həqiqidir, ona görə ki, subyektiv və obyektivdir. Hüquqi biliklər subyektlərin nəzəriyyələrindən, baxışlardan meydana gəldiyindən həqiqi və gerçək olur. Hüquq (norma olaraq) gerçək biliklərin obyektidir. İnsan hüquqları həqiqidir, real və gerçəkdir. Normalarda insan hüquqlarının ümumi aspektləri və konkret aspektləri öz əksini tapır. Hüquq normaları insan hüquqlarını reallaşdırır və gerçəkləşdirir. Buradan da həqiqilik meydana gəlir. İnsan hüquqları həqiqi biliklərin obyek- 2 Anais Guillemot. Legal axiology from the philosophy of Law. August 29, 2012. http://www.akimoo.com/2012/legal-axiology-from-the-philosophy- of-law 1 А.Ю.Бабайцев. Эпистемология. terme.ru/dictionary/175/word/yepistemologija 46 tinə çevrilir. Hüquqi biliklər obyektivdir və müəyyən quruluşa, formaya malikdir. Mənaları mövcuddur, onun mənası reallığın qnoseoloji və ontoloji əsaslarla dərk olunmasındadır. Elmdə hüququn epistemologiyası dedikdə, “hüquqi düşüncələr”in müxtəlif sahələr üzrə komplektləşdirilməsi başa düşülür: hüquq nəzəriyyəsi, hüquq sosiologiyası, hüquqi və sosial psixologiya, hüquq fəlsəfəsi kimi düşüncə istiqamətləri mövcuddur. 2 Hüququn fəlsəfəsi. Hüququn fəlsəfəsi anlayışın dərin və çalarlı fəlsəfi məzmununda formalaşır. Subyektiv və obyektiv analiz hüququn aksioloji və epistemoloji əsaslarını formalaşdırır. Subyektiv analizlər müəyyən xətlər üzrə cəmləşərək obyektiv analizi meydana gətirir. Hüququn fəlsəfəsi anlayışa müxtəlif və sistemli yanaşma təlimindən meydana gəlir. Hər bir təlim istiqaməti özündə başqa istiqamətləri də cəmləşdirir. Müəyyən müstəvi üzrə fikir cərəyanları sistemi formalaşır. Hər bir istiqamətin tərkibi digər istiqamətlərin tərkibləri ilə bağlanır. Bu halda təlimlər-elmlər, fənlər meydana gəlir. Təlimlər hüquq anlayışının müxtəlif bucaqlardan formalaşmasını, bu baxımdan çoxaspektli izahının yaranmasını təmin edir. Hüquq fəlsəfəsi hüquq anlayışına universal və məxsusi yanaşmanı təmin edir. Bu yanaşma sayəsində hüquq anlayışının dərin mahiyyəti dərk olunur. Hüququn tərkibi, forma və məzmunu hüquq fəlsəfəsində aşkar olunur. Mahiyyət açılır. Hüquq fəlsəfəsi anlayışa sistemli yanaşmadan meydana gəlir. Burada tərkib fərqləri, seçim fərqləri sistemin daxilində təsnifatı və çoxşalarlılığı meydana gətirir. Hüquq fəlsəfəsi özündə hüququn tərkibini təşkil edən material-maddi resurslarla mənəvi resurslar arasında bağla- yıcılığı təmin edir. İnsanların hüquqlarının mahiyyətini onların maraqları kontekstində izah edir. Hüquq anlayışına geniş yanaşma o halda meydana gəlir ki, təlimlər çox olur və hər bir 2 А.И. Овчинников. Эпистемология правового мышления. metodologlab. narod.ru/pravo/st4.htm Yüklə 309,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|