ElşƏn miSİr oğlu nəSİbov
Yüklə 309,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
62 meydana gətirmiş olur. Ancaq resursların həddən artıq zənginlyi dəyərlərin kəmiyyətini və tərkibini azaldır. İnsan hüquqlarının əks olunduğu kriteriyalar, vasitələr məhz qarşılıqlı olaraq bir-birilərinə dəyərlər verirlər. Bu baxımdan da hesab etmək olar ki, insanların hüquqlarının əsaslarını təşkil edən maddi-mənəvi kompozisiya məhz hüquqi dəyərlər sisteminin əsaslarını formalaşdırır. Dəyərlər sistemi də öz-özlü- yündə ondan müəyyən kəmiyyətlərlə faydalanmanın əsaslarını yaratmış olur. Bu baxımdan da dəyərlər sistemi mənbə rolunu oynayır. Sistemin dəyər bazası onun fəaliyyətinin artmasına xidmət edir. Hüquq normaları sistemi dəyərlərdən ibarət olduğundan dəyərlərin məkanda qorunması və artması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yüksək diqqət həqiqətən diqqəti yetirən tərəfindən irəli sürülürsə, deməli, onun obyekti həqiqətən də dəyərlidir, onun təkmilləşmişidir, sadə və dolğundur. Dəyərlər həm ona verilən qiymətdən (burada qiymət verən şəxsdən), həm də onun özündən, yəni obyektin özündən meydana gələndir. Siqnallar dəyərlərin məzmununun yaratmaqla, dəyər subyektləri və obyektləri arasında bir bağlayıcılığı ortaya çıxarır. Dəyər seçimdir, məkan, şərait və zamanda seçiləndir və seçilənə verilən yüksək qiymətdir. Seçilən şeylər nümunələrdir. Əslində hər şey baza olaraq nümunədir. Nümunələr o halda seçilən olur ki, onlar fərqlənə bilirlər. Müəyyən əlamətlərinə görə seçilə bilirlər. Bu baxımdan dəyərlər həm də nümunələrdir. Burada dəyərlərin universallıq içərisində məxsusiliyi meydana gəlir. Dəyərlərin dərəcələnməsi həm universallıqda, həm də məxsusilikdə özünü büruzə verir. Bu baxımdan da dəyərlər həm ümumi, həm də xüsusi halın obyektidir, vasitəsidir. Universallaşma dəyərlərin kəmiyyətini artırır. Eləcə də dəyərlər universallığın və məxsusiliyin subyektini özündə əks etdirir. Dəyərlər ümumi və məxsusi əsaslara malik olur, bu anda müxtəlif koordinatlardan yanaşmalar meydana gəlir. Deməli, dəyərlər universaldır, lakin onlara yanaşmalar konkretdir, 63 məxsusidir. Bir sözlə, həyatda nə varsa dəyərlidir. Lakin dəyərlər zaman, məkan, şərait məsələsində istifadə olunur, yəni hər şey istifadə anında dəyərə çevrilir. Dəyər vermək bir proses olaraq diqqəti yüksək səviyyədə özünə cəzb edən bir amildir. Dəyər məzmun olduğundan bir fəlsəfədir. Dəyər tərkibə görə verilir. Dəyərlərin nisbətən yüksək səviyyəsi məhz dəyərlərin tərkib zənginliyindən meydana gəlir. Məzmunun fəlsəfi əsası da məhz məzmuna verilən tarazlı qiymətlərdən, həm də yüksək qiymətlərdən irəli gəlir. Təbii ki, əvvəlcə də qeyd olunduğu kimi, dəyərlər də dərəcələnir. Yüksək dəyərin maksimal həddi yoxdur və bu, əsasən müəyyən bir şeyin dolğun qaydada əks olunmasından irəli gəlir. Çox dəyərli olan şeylərdən siqnallar daha çox daxil olur. Bu baxımdan da dəyərlərin dərəcələnməsi kəmiyyətlərə (tərkib miqdarına, həcmə, tutum məkanına) bağlı olan məsələdir. Müxtəlif zaman və məkanlarda dəyərlərin dərəcələnməsi halları meydana gəlir. Bu dərəcələnmə də əsasən dəyərləri verən şəxslərin diqqətindən və dəyərlərin əks olunduğu vasitələrin (konkret və mücərrəd vasitələr) əks olunmasından ortaya çıxır. Dəyər bu baxımdan elə müəyyən dərəcədə “doyma” siqnallarından ibarət olan bir nemətdir. Dəyərlər o halda meydana gəlir ki, yəni, o halda təbii olan şeylərə qiymətlər verilir ki, dəyər verilən şeylərin siqnalları beyində (mərkəzlərdə) daha çox siqnalları qəbul etmək iqtidarında olur. Beyin dəyərləri ayırd edə bilir. Dəyər verilən şeylərin siqnalları məhz sistemli olaraq cəmləşir. Bu baxımdan da hesab etmək olar ki, dəyər elə kəmiyyətlə əlaqəlidir və elementlərin tarazlı quruluşuna əsaslanır. Kəmiyyət və təkmilləşmə çox olduqca dəyərlər də arta bilir. Dəyərin artması həm də kəmiyyətin azalması ilə əlaqəli ola bilər. Məsələn, aza qane olmanın özü bir dəyərdir. Çoxlu həcmdə var-dövlətin artmasının özü bir dəyərsizlikdir; çünki ona verilən qiymətlər də dəyərini itirə bilir. Kəmiyyətin müəyyən məsələdə və hədlərdə həddən artıq çoxalması təbii olaraq dəyərlərin əhəmiyyətini azaltmış olur. Ən əsası odur ki, artan kəmiyyətlərdə hər bir 64 element dəyərli olur, lakin ona qoyulan ümumi dəyərlər itir. Kəmiyyət artdıqca elementlərin məkanı artır və diqqət müstəvisi də genişlənir. Elementlərin məkanları artdıqca bir məkandan olan dəyərləri də bir qədər azala bilər. Məsələn, çoxlu sayda evladları olan valideynlər üçün evlad dəyərsizliyi meydana gələ bilir. Say baxımından kəmiyyətin çoxalması dəyərlərin aşağı düşməsinə səbəb ola bilir. Burada həmçinin evladların dəyərlərinə görə müqayisələnməsi halları yaşanır. Kəmiyyətin artması ruhun sakitləşməsinə səbəb ola bilər. Bu baxımdan da ruhun tam sakitləşməsi diqqətsizliyi yarada bilər. Kəmiyyət çoxluğu etinasızlığı yarada bilər. Belə qəbul etmək olar ki, əhalisi az olan ölkələrdə mütəxəssisə verilən dəyər əhalisi çox olan ölkələrə nisbətən yüksək ola bilər. Burada say çoxluğu dəyərsizliyi yarada bilər. Nəticə etibarilə hesab etmək olar ki, kəmiyyət azalanda təkmilləşmə meydana gəlməlidir. Dəyərlər də təkmilləşmənin əsasında dayanır. Bu baxımdan da təkmilləşmənin müəyyən məkan və zamanlarda olan sadəliyi dəyərlərin əsaslarını yaradır. Deməli, dəyərlər əslində sadəlikilərin özündədir. Sadəlik saflıqdır, saflıq dəyərdir. Nəticə etibarilə hesab etmək olar ki, dəyər elə saflığın məhz özüdür. İnsanların az yaşadıqları cəmiyyətlərdə resurs çatışmır. Bu baxımdan da insan say hesabı ilə öz-özünə dəyərli olur. Az insanların yaşadıqları dövlətlər öz potensiallarını itirməmək üçün vətəndaşlarına dəyərlər vermək məcburiyyətində qalırlar. Eləcə də çətin iş şəraiti olan məkanlarda resursları əldə etmək üçün mütəxəssislər və digər işçilər belə cəmiyyətlərdə çox dəyərli olurlar. Dəyər o şeydir ki, ondan müəyyən zamanlarda və məkanlarda, bunlardan irəli gələn gerçəkliklərdə, reallıqlarda yaxşı mənada, həmçinin faydalı əsaslarla, maddi və mənəvi baxımdan yararlanmaq üçün istifadə olunur. Zaman və məkan insanlar üçündür, bu baxımdan da dəyərlər də insanlar üçündür. Zaman və məkanın özü də dəyərlidir. Çünki hərəkətlərin, inkişafın, müdafiənin bazasında dayanır. İnsanlar və digər Yüklə 309,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|