ElşƏn miSİr oğlu nəSİbov
Yüklə 309,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
119 qoruyan, dəyərlərin əldə olunmasını təmin edən ümumiləşdirilmiş və xüsusiləşmiş, həm də konkretləşmiş sistemli dəyərlərin vəhdətindən ibarətdir. Dövlətdə və dövlətlər arasında insan hüquqlarının təmin olunması tərəflərin müəyyən etidiyi norma və qaydalarla müəyyən olunur. Norma və qaydalar sistemin istiqamətlərinin əsaslarını təşkil edir. Normalar təbii nizam üçün qəbul olunur. Təbii nizam da zəruri və vacib, həm də məcburi olduğuna görə də təbiidir. Siyasətin istiqamətləri, forma və məzmunu, hədəfi, proseslərin başlanğıcı və sonu elə hüquq normalarında əks olunur. Hüquq normaları dəyərlər olaraq digər dəyərlərin əldə edilməsini təşkil etmək üçündür. Burada hüquq normaları dəyərlər kimi istiqamətləri və sahələri müəyyən edir. Hüquq normaları bütün dəyərlərin cəmiyyətdə inkişafının əsaslarını meydana gətirir. Hüquqlar sistemləri təşkil edir. Sistemlər normaları meydana gətirir. Deməli, hüquqlar sistemi dəyərlərdən ibarətdir və dəyərlərin əsaslarını ortaya çıxarır. Sistem bir dəyər kimi digər dəyər tərkiblərinin yaranmasını zəruri edir. Hüquq normalarının əks olunduğu vasitələr də dəyərlərdir. Bütün subyektlər də dəyərlərdir. Buna görə də subyektlərin və obyektlərin əsaslarını dəyərlər təşkil edir. Dəyərlər mühafizəedici funksiyanı daşıyır. İnsanların mənəvi aləmləri, maraq və mənafeləri cəmiyyətdə adət normaları və dövlətin qəbul etdiyi hüquq normaları ilə tənzim olunur. Hər iki norma sistemi vərdişlərin əsaslarını meydana gətirir. Hüquq normalarının tənzim etdiyi obyektlər məhz dəyələrdən ibarətdir. Buna görə də hüquq normalarının özləri həm birbaşa dəyərlərdir, həm də dəyərləri təmin edəndir. Hüquq normaları dəyərləri tənzimedən tənzimedici dəyərlərdir. Hüquq normaları dəyərlər kimi digər dəyərləri qoruyur və qoruyucu vasitələr olaraq dəyərlərə çevrilir. Bu baxımdan da hüquq normalarının tez-tez qəbul olunması və zamanın və inkişafın tələblərini ödəməsi məhz dəyərlərin əsaslarını formalaşdırmış olur. Hüquq normaları dəyərlərin istifadə 120 subyektlərinin təsnifatını, obyektlərin, mənbələrin, resursların təsnifatını meydana gətirir. Hüquq normalarının qəbulu prosesləri, prosedurlar, mexanizmlər məhz dəyərlərin əsaslarını meydana gətirmiş olur. Hüquq sahələri-həqiqilik və dəyər müxtəlifliyi Hüquqa aid fikirlər (yəni haqqın, ixtiyar və səlahiyyətin istənilməsinin dillə ifadə olunması), hüquq sistemi sahələri dəyərlərdən ibarətdir. Fikir dəyəri ifadə edən dəyərdir. Fikir həqiqət və dəyər olaraq istəniləni, hərəkəti, məqsəd və vəzifəni ifadə edir. Bu baxımdan da dəyərləri yaradır. Hüquq sahələri hüququn subyektlərindən, hüquq daşıyıcılarından və obyektlərindən, yəni hüquqların üzərində əks olunduğu vasitələrdən meydana gəlir. Hüquq sahələri dəyərli subyektlərin maraqlarından və fəaliyyətindən ortaya çıxır. Bu vasitələr də aşkar olduğundan həqiqiliyi əks etdirir. İnsan fəaliyyəti həqiqidir, realdır. Real olduğundan da gerçəkdir. Deməli, sahə- ləri yaradan fəaliyyət və aidiyyatı hüquq normaları gerçək- liklərin bazasında dayanır. Maraqların tənzim olunması və maraqların müxtəlifliyi, fərqli iştirakçılıq dəyərlərin fərqli əsaslarla formalaşmasını təmin edir. Fərqli dəyərlər və onların qəbul edilməsi hüquqların fərqli sahələr üzrə aşkarlanmasını ortaya qoyur. Sahələr həmin sahələri meydana gətirən subyektlərin həqiqi maraq və vəzifələrindən, həm də iştirak- çılıqdan formalaşır. Hüquq sahələri tənizmləmənin müxtəlif- liyinə görə yaranır. Burada hüquq anlayışı bütün sahələr üzrə universal dəyər rolunu oynayır. Dəyərlərin idarə olunması məsələləri üzə çıxır. Hər bir subyekt hüquq sahəsində iştirak edir və hüquq sahəsinin yaradıcısı kimi çıxış edir. Hüquq sahələri ona görə dəyərlərin əsasında dayanır ki, dəyərlər tənzimləmə zamanı və dəyərlərarası əlaqə və münasibətlərdə aşkarlanır. 121 Hüquq sahələrinin müxtəlifliyi hüquqların sərhədlənməsini və subyektə uyğun şəkildə təmin olunmasını meydana gətirir. Sərhədlənmə də imkan və potensiala görə mövcud olur. Sərhədlər əsasən qoruyucu və təminedici funksiyanı daşıyır. Hüququn sahələr arasında olan əlaqə və münasibət əsasları sahələr üzrə hüququn təmin olunması funksiyasını yerinə yetirir. Buradan da tənzimləmə və idarəetmə meydana gəlir. İdarəetmə hüquq elementləri arasında olan münasibət və əlaqələrin rəvanlığını təmin etmək məqsədilə həyata keçirilir. Burada həqiqilik aşkar olunur. Həqiqilik sahələr üzrə hüquq subyektlərinin vəzifə və funksiyalarını təmin etmək üçün meydana gəlir. Hüquq anlayışı baza dəyər və kriteriya kimi bütün sahələrdə mövcud olur. Elementlər müxtəlifliyi sahələrin müxtəlifliyini yaradır. Sahələr ona görə dəyərli olur ki, aralarında sərhədlər formalaşır. Bu sərhədlər qarşıdurmaların qarşısını almaq və müəyyən məkanda lazımi tədbirləri görmək funksiyasını yerinə yetirir. Sərhədlər hüquq təminatı üçün məkanı meydana gətirir. Dövlət hüququnun aksioloji və epistemoloji əsasları Dövlət hüquqi konseptual məna kəsb edərək, hüquqi tərəflərdən ibarət olan bir mexanizmdən yaranan ümumiləşmiş və məxsusiləşmiş anlayışdır. Dövlət hüququ dövlətin bütün pozitiv hərəkətlərinin, fəaliyyətinin təsdiqedici amilidir, kriteriyasıdır. Dövlət hüququ dövlətin bütün fəaliyyətinin (hərəkətlərdən meydana gələn tənzimləmə funksiyasının, idarə- çiliyin, bunların tərkibi olan təminetmənin) əsaslarında dayanır. Dövlət tərəfdir, münasibət və əlaqə hüququna malikdir. Bu hüquq dövlətə tərəf kimi vəzifələri verir. Vəzifələr özündə səlahiyyətləri cəmləşdirir. Dövlətin öz sərhədləri daxilində və beynəlxalq aləmdə ixtiyarları formalaşmış olur. Dövlət hüququ Yüklə 309,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|