39
Müvafiq hesabda müəəsisənin ölkə ərazisindəki və xarici banklardam milli
və xarici valyutalarla aldığı müxtəlif qısamüddətli kreditlərin vəziyyəti və hərəkəti
əks etdirilir.
Kreditləşmə, kreditlərin sənədləşdirilməsi və onların ödənilməsi qaydaları
bankın müvafiq təlimatları və kredit müqavilələri ilə tənzimlənir.
Vaxtında ödənilməmiş bank kreditləri ayrıca uçota alınır.
Kreditlər alındıqda 501 № li hesabın kreditinə, ödəniş mənbəini uçota alan
hesabların debetinə yazılır. Kredit faizi ödənmə vaxtından asılı olmayaraq aid
olduğu ayın xərclərinə daxil edilir (uçot siyasətində hesablama metodundan
istifadə edildikdə).
Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin mühasibat uçotu
hesablarında əks etdirilməsi qaydası aşağıda verilmişdir:
1. İşdən azad edilmə ilə bağlı müavinət hesablanmışdır:
D-T 202 “İstehsalat məsrəfləri”
K-T 511 “İşdən azad olunması ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və
öhdəliklər”
2. Müavinətin bir hissəsi ödənilmişdir:
D-T 511 “İşdən azad olunması ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və
öhdəliklər”
K-T 211 “Kassa”
3. Uzunmüddətli zəmanət öhdəliklərinə görə hesablanmışdır:
D-T 731 “Sair əməliyyat xərcləri”
K-T 512 “Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri”
4.Xalis mənfəət hesabına zəmanət öhdəlikləri hesablanmışdır:
D-T 341 “Hesabat dövrünün xalis mənfəəti”
K-T 512 “Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri”
5.Zəmanət öhdəlikləri ödənilmişdir:
D-T 512 “Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri”
K-T 223 “Bank hesablaşma hesabları”
40
6. Bölüşdürülməmiş mənfəət hesabına hüquqi xismət üzrə öhdəlik
hesablanmışdır:
D-T 343 “Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət”
K-T 513 “Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər”
7. Hüquqi öhdəliklərin bir hissəsi ödənilmişdir:
D-T 513 “Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər”
K-T 223 “Bank hesablaşma hesabları”
8. İşçilərə müavinət hesablanmışdır:
D-T 341 “Hesabat dövrünün xalis mənfəəti”
K-T 514 “Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları”
9.Müəssisə öz işçisinin mağazadan aldığı mala görə götürdüyü öhdəlik üzrə
hesablama aparmışdır:
D-T 341 “Hesabat dövrünün xalis mənfəəti”
K-T 515 “Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər”
10. İşçinin öhdəliyi ödənilmişdir:
D-T 515 “Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər”
K-T 221
11. Sığorta müqaviləsi üzrə öhdəlik hesablanmışdır:
D-T 515-1 “Sığorta müqaviləsi üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
K-T 223 “Bank hesablaşma hesabları”
2.4. Əmlak və şəxsi sığorta üzrə hesablaşmaların uçotu metodikası
Müəssisə sığortaçı kimi çıxış edərkən onun əmlakının və işçi heyətinin
sığorta
edilməsi
üzrə
qısamüddətli
öhdəliklər
haqqında
məlumatları
ümumiləşdirmək üçün uçotda 515 № li “Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş
öhdəliklər ” hesabının 1-
ci “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli
öhdəliklər” subhesabından istifadə edir.
41
Hesablanan sığorta xərci istehsal məsrəfləri uçota alınan hesabların debetinə,
515 № li hesabın kreditinə yazılır. Bu hesab üzrə mühasibat köçürmələri aşağıdakı
kimidir:
1.Sığortalanmış mal-material ehtiyatları üzrə itkilər silinmişdir:
D-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
K-T 201 “Material ehtiyatları”
K-T 204 “Hazır məhsul”
K-T 205 “Mallar”
2. Sığorta şirkətinə sığorta haqqı ödənilmişdir:
D-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
K-T 221 “Kassa”
K-T 223 “Bank hesablaşma hesabları”
3. Sığorta ödənişinin məbləği müəssisəyə dəyən zərərdən artıq olmuşdur:
D-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
K-T 611 “Sair əməliyyat gəlirləri”
4. Xarici valyuta ilə haqq-hesab aparılarkən müsbət məzənnə fərqi
yaranmışdır:
D-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
K-T 332 “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat”
5. Əmlakın və işçilərin məcburi sığortalanması üzrə borclar istehsal
məsrəflərinə silinmişdir:
D-T 202 “İstehsal məsrəfləri”
K-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
6. Gələcək dövrlər üçün sığorta haqqı hesablanmışdır:
D-T 223 “Bank hesablaşma hesabları”
K-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
7. Sığorta müqaviləsi üzrə sığorta ödəmələri daxil olmuşdur:
D-T 223 “Bank hesablaşma hesabları”
K-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
42
8. Xarici valyuta ilə haqq-hesab aparılarkən mənfə məzənnə fərqi
yaranmışdır:
D-T 332 “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat”
K-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
9. Sığorta orqanları tərəfindən ödənilməmiş itkilər silinmişdir:
D-T 343 “Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmişmənfəət”
K-T 515-1 “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər”
2.5. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklərin uçotu metodikası
Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər Hesablar Planının 52- ci
maddəsində qeydə alınır və bu məqsəd üçün aşağıdakı sintetik hesablar nəzərdə
tutulmuşdur:
521 № li “Vergi öhdəlikləri”
522 № li “Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər”
523 № li “Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər”
521 № li hesab müəssisənin, onun işçi heyətinin və təsisçilərinin büdcəyə
ödədikləri, bütün növ vergilər (ƏDV, mənfəət vergisi, aksizlər, fiziki şəxlərin gəlir
vergisi, əmlak vergisi, yol və mədən vergisi və s.) üzrə hesablaşmaları
ümumiləşdirmək üçün istifadə edilir.
Büdcəyə köçürülməsi vergilər 521 № li hesabın kreditində, həmin vergilər
üzrə ödənilən məbləğlər isə kreditinə yazılır.
Büdcəyə vergilərin hesablanması və ödənilməsi Azərbaycan Respublikası
Maliyyə Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi və digər orqanların
müvafiq qərar və normativ sənədləri ilə tənzimlənir. Analitik uçot vergilərin
növləri üzrə aparılır.
Artıq respublika xəzinədarlıq sisteminə keçdiyi üçün büdcəyə ödənilən
bütün vergilər yerli xəzinədarlıq idarəsinə köçürülür. Ödənişin təyinatı qrafasında
köçürülən verginin adı və hesabat dövrü göstərilir.
