Əlyazması hüququnda m a h m u d L u t ü r k a y r ə Ş a d ə T

61 

 

olunan  qısamüddətli  öhdəliklər  14332681  manat,  ilin  axırına  bütövlükdə  isə 

21590657 manata bərabərdir.  

Uzun  müddət  fəaliyyət  göstərən  müəssisələrdə  elə  vəziyyət  ola  bilər  ki, 

nizamnamə  kapitalı  dövriyyə  vəsaitlərinin  maliyyələşdirilməsi  üçün  istifadə 

olunur. Bu o hallarda mümkün olur ki, nizamanmə kapitalı əvvəlcə əsas vəsaitlərə 

qoyulmuş,  daha  sonra  belə  əsas  vəsaitlər  tamamilə  köhnəlmiş  və  təsərrüfatdan 

çıxmış, yeni əsas vəsaitlər uzunmüddətli kreditlər və yaxud mənfəət hesabına əldə 

olunmuşdur.  Dövriyyə  vəsaitlərini  maliyyələşdirən  nizamnamə    kapitalının 

məbləğini 

müəyyənləşdirmək 

üçün 

nizamnamə 

kapitalının 

məbləğindən 

uzunmüddətli  və  qeyri-maddi  aktivlərə  qoyulan  xüsusi  vəsaitlərin  məbləğini 

çıxmaq lazımdır. 

Məlumdur  ki,  müəssisənin  maliyyə  vəziyyətinin  sabitliyi  üçün  xüsusi 

dövriyyə vəsaitlərinin mövcudluğu və onun dəyişikliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

Deyilən dəyişikliyi araşdırmaq üçün təcrübədə olduğumuz  müəssisənin timsalında 

aşağıdakı cədvəlin məlumatlarına müraciət edək (cədvəl 3.2.). 

Cədvəl 3.2. 

Xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin mövcud miqdarının dəyişilməminə təsir edən 

amillərin təhlili 

Amillər

 

Amillərin təsirinin 

hesablanılması

 

Amillərin təsiri 

dərəcəsi, manat

 

A

 

1

 

2

 

1. Xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin 

dəyişilməsi

 

7257976-7551943

 

-293967

 

1.1. Nizamnamə kapitalının 

dəyişilməsi

 

2576106-2576106

 

-

 

1.2. Əlavə kapitalın dəyişməsi

 

4085376-4091851

 

-6457

 

1.3. Xüsusi təyinatlı fondların 

dəyişilməsi

 

596494-883986

 

-287492

 

1.4. Məqsədlli maliyyələşmələrin və 

daxil olmaların dəyişilməsi

 

-

 

-

 

2. Uzunmüddətli maliyyə 

öhdəliklərinin dəyişilməsi

 

-

 

-

 

2.1. Uzunmüddətli kreditlərin 

dəyişilməsi

 

-

 

-

 

---

62 

 

2.2. Uzunmüddətli borcların 

dəyişilməsi

 

-

 

-

 

3. Permanent kapitalın dəyişilməsi 

(1-ci sətir – 2-ci sətir)

 

7257976-7551943

 

-293967

 

4. Uzunmüddətli qoyulouşların və 

qeyri-maddi aktivlərin dəyişilməsi

 

2982958-2270732

 

712226

 

4.1. Əsas vəsaitlərin dəyişilməsi

 

43134301-42904478

 

229832

 

4.2. İcarəyə götürülmüş əsas 

vəsaitlərin dəyişilməsi

 

-

 

-

 

4.3. Uzunmüddətli maliyyə 

qoyuluşlarının dəyişilməsi

 

-

 

-

 

4.4. Quraşdırılası avdanlıqların 

dəyərinin dəyişilməsi

 

2081520-803741

 

1277779

 

4.5. Daxil olası icarə öhdəliklərinin 

dəyişilməsi

 

-

 

-

 

4.6. Təsisçilərlə hesablaşmaların 

dəyişilməsi

 

-

 

-

 

4.7. Sair uzunmüddətli aktivlərin 

dəyişilməsi

 

-

 

-

 

4.8. Qeyri-maddi aktivlərin 

dəyişilməsi

 

-

 

-

 

Yekunu 

 

48221478-46004488

 

2216990

 

 

3.2. Kreditor borclarının təhlili 

 

Müəssisə  vəsaitlərinin  əmələ  gəlmə  mənbələrinin  tərkibində  borc  vəsaitləri, 

xüsusən  də  kreditor  borcları  əhəmiyyətli  xüsusi  çəkiyə  malikdir.  İkinci  cədvəlin 

məlumatlarından  görünür  ki,  müəssisədə  kreditor  borclarının  ilin  axırına  xüsüusi 

çəkisi  54,7%  (55449669*100:72537647)  təşkil  etmişdir.  Buna  görə  də,  müəssisə 

üzrə  kreditor  borclarının  tərkibini  və  quruluşunu  və  bu  prosesdə  baş  verən 

dəyişikliklərə təsir edən amilləri araşdırmaq məqsədəuyğundur.  

Təhlili  aparan  analitik  kreditor  borclarının  növləri  və  müddətləri  haqda 

mövcud  olan  informasiyaların  etibarlılığına  tamamilə  inanmalıdır.  Bunun  üçün 

rəhbərliyin  birbaşa  təsdiqi,  kontrakt  və  müqavilələrin  öyrənilməsi,  müəssisənin 

borcları  və  öhdəlikləri  haqda  məlumatı  olan  işçilərlə  söhbət,  borc  öhdəlikləri  və 

---

63 

 

onların ödənilməsi haqda mühasibat köçürmələrinin dəqiqliyinin yoxlanılması kimi 

məsələlərdən istifadə olunmalıdır. 

Bəzən  (xüsusən  də  kiçik  müəssisələrdə)  borcların  uçotunda,  başqa  sözlə 

balansda  qeydiyyatın  tam  olmaması  kimi  hallara  rast  gəlinir.  Bir  çox  hallarda 

məbləğ real borcdan az göstərilə bilər.  

Cədvəl 3.4. 

Kreditor borclarının tərkibi və quruluşunun təhlili (2005-ci il) 

Kreditorlarla 

hesablaşmalar

 

İlin əvvəlinə

 

Hesabat 

dövrünün axırına

 

Hesabat dövrü ərzində 

dəyişiklik

 

Məbləği 

manat

 

Xüsusi 

çəkisi 

%-lə

 

Məbləği 

manat

 

Xüsusi 

çəkisi 

%-lə

 

Məbləği 

manat

 

Faiz 

maddələrinin 

xüsusi çəkisi 

 

A

 

1

 

2

 

3

 

4

 

5

 

6

 

1. Mallara, iş və 

xidmmətlərə görə 

 

5845335

 

40,0

 

7085757

 

34,2

 

+1240422

 

-5,8

 

2. Əmək 

ödənişləri üzrə

 

391418

 

2,7

 

254264

 

1,2

 

-137154

 

-1,5

 

3. Sosial sığorta 

və təminat üzrə

 

1367519

 

9,4

 

4575278

 

22,1

 

+3207759

 

+12,7

 

4. Törəmə 

müəssisələrlə 

 

578210

 

4,0

 

834512

 

4,0

 

+256302

 

-

 

5. Büdcə ilə

 

4329279

 

29,6

 

6383991

 

30,8

 

+2054712

 

+1,2

 

6. Sair 

kreditorlarla

 

51629

 

0,3

 

-

 

-

 

-51629

 

-

 

7. Alıcılar və 

sifarişçilərdən 

alınmış avanslar

 

1307996

 

9,0

 

772590

 

3,7

 

-535406

 

-5,3

 

8. Qarşıdakı 

xərclər və 

ödəmələr üzrə 

ehtiyatlar 

 

72192

 

0,5

 

14504

 

0,2

 

-57688

 

-0,3

 

9. Sair 

qısamüddətli 

passivlər

 

658885

 

4,5

 

795095

 

3,8

 

+136210

 

-0,7

 

                       

Yekunu 

 

1460246

3

 

100,0

 

2071599

1

 

100,0

 

+6113528

 

x

 

---